Beslissingsgedrag sociaal domein: Effecten bezuinigingsbeleid bijstandsuitkeringen

-
January 31, 2020 in Adults 
Leiden beslissingen over (meer) bezuinigingen op het sociaal domein wel tot betere resultaten voor alle betrokken partijen?

Laatste update 14 mei 2025

 

In dit artikel wordt het (lager) overheidsbeleid met betrekking tot bezuinigingen op het sociaal domein en in het bijzonder bijstandsuitkeringen (Pw) belicht en wat de effecten daarvan zijn. Daarbij worden voornamelijk gepubliceerde onderzoeken en andere mediaberichten betrokken.

Inhoudsopgave:



Beleid bezuinigingen sociaal domein (lagere) overheid, bijstandsuitkeringen Pw

Sinds 2015 zijn in het kader van decentralisatie meer uitvoerende taken bij gemeenten neergelegd. De rijksoverheid bepaald op aanvraag van gemeenten hoeveel subsidie voor het uitvoeren van de Participatiewet, de bijstandsuitkeringen, uit de Europese fondsen (EaSI, ESF, thans ESF+), er aan elke gemeente afzonderlijk wordt toegekend. Zie het artikel ‘Regeling recht op uitkering (Pw) en subsidie uitvoering (Pw)‘.1

De kritiek daarop is o.a. dat de criteria voor taaktoedeling aan gemeenten niet helder zijn, en de financiering voor uitvoering van de Pw zo laag is dat gemeenten wel móéten bezuinigen en welke bezuiniging dan weer door de rijksoverheid ‘gestraft’ wordt met een ‘efficiencykorting’ op de financiering/subsidie in een opvolgend jaar. Een Groningse staatsrechtgeleerde spreekt van het misbruiken van de gemeenten door de rijksoverheid en erosie van lokaal bestuur, zie o.a. ‘Elzinga: ‘Stop met misbruiken gemeenten’.2

De rijksoverheid heeft voor de komende jaren echter verdere bezuinigingsmaatregelen aangekondigd, o.a. bijstand verlagen met 1 procentpunt, afschaffen 5% vakantietoeslag, alle vrijlatingen afschaffen, zie o.a. ‘Ombuigings-en intensiveringslijst 2021, langdurigheidskorting van 5% na 3 jaar bijstand, Update maart 2021’, pp. 65-66.3

Dit ondanks dat de Landelijke Cliëntenraad in september 2020 nog in een brief aan het kabinet gewaarschuwd heeft dat de armoede toeneemt terwijl de bijstand al decennialang omlaag gaat.4

Dit terwijl in de afgelopen jaren het bezuinigingsbeleid zoals opgelegd aan gemeenten al tot verschillende nadelige effecten heeft geleid. Zie o.a. Wetenschappers & professionals over maatschappelijke kwesties in Sociale vraagstukken: ‘De menselijke maat doe je zo’.5

Opvallend is dat al deze bezuinigingen en extra taken op het sociale domein bij de gemeenten Kaag en Braasem niet zorgden voor grote problemen zoals wel het geval is bij de meeste andere gemeenten door het hele land voor grote problemen. Deze gemeenten transformeerden het sociaal domein en houden geld over6, halveerden het aantal Wmo-verstrekkingen zonder het bestaan van voorzieningen zoals bibliotheek en zwembad te verliezen. Dit door burgers o.a. meer inspraak te geven inzake oplossingen voor het behoud van voorzieningen, waardoor weer bezuinigd kon worden op het ambtelijk apparaat. Andere gemeenten hebben interesse getoond voor deze aanpak.

Effect 1: Onuitvoerbaarheid Participatie wet en aanverwante regelingen

Verder blijkt dat de VNG al in 2013 geklaagd hebben dat de Participatiewet en aanverwante regelingen onuitvoerbaar zijn, zeker zonder voldoende financiële middelen, en dat zij vrezen dat de afzonderlijke instrumenten binnen de Participatiewet straks een doel op zich worden.

In 2017 is de klacht dat de Pw onwerkbaar is door VNG en Divosa herhaald, en veel gemeenten kampen met tekorten op met name het sociaal domein. Ook in 2020 klagen veel gemeenten dat zij het – al jaren op rij – financieel zeer moeilijk hebben omdat ze structureel te weinig geld krijgen van het rijk voor de uitvoering van de taken in het sociaal domein. Daarnaast ondervinden ze ook nog eens de nadelige gevolgen van de zogeheten opschalingskorting. Divosa heeft in mei 2023 bericht dat de uitvoering sociaal domein op knappen staat, zeker als het Rijk de druk op gemeenten blijft opvoeren. Gemeenten kampen met toenemende personeelstekorten, terwijl de werkzaamheden in het sociaal domein de afgelopen jaren (sterk) zijn toegenomen.

In 2020 laaide de discussie over het korten van samenwonende uitkeringsgerechtigden op. De uitzondering kostendelersnorm voor (mantelzorgende) bloedverwanten zou onuitvoerbaar zijn. Een gemeente had deze wettelijke uitzondering met succes bij de Hoge Raad aangevochten maar daarna is een wetswijziging Pw op dat punt door de de Eerste Kamer tegengehouden. Wel is per 1 januari 2023 de kostendelersnorm voor inwonende jongeren verschoven is van 21 naar 27 jaar. Zij worden niet meer als kostendelende medebewoner voor de Pw aangemerkt. Dat geldt weer niet voor studenten en mensen met een commerciële relatie.

In het voorjaar van 2021 heeft de voorzitter van de Raad voor de Rechtspraak gesteld: „Misschien hebben we te weinig gesproken over de uitvoerbaarheid van bepaalde wetgeving.” Verder geeft de directeur van het SCP voorbeelden van dergelijk (falend bestuurs)beleid op het sociaal domein (b.v. toeslagenaffaire, handhaving Participatiewet, etc.), in het onderwijs, de coronapandemie waarbij waardengedrevenheid en checks en balances tussen beleid, politiek en samenleving versterkt moeten worden. Er zijn hardnekkige patronen die de uitvoerbaarheid van beleid steeds opnieuw in de weg zitten, zoals onrealistische aannames rond de zelfredzaamheid van burgers, of tunnel-denken in crisistijd. Terwijl de WRR in 2017 al ervoor gewaarschuwd had dat het niet realistisch is om van mensen met stress of tegenslag – ook goed opgeleide met een goed inkomen – te verwachten dat zij redzaam zijn en doenvermogen hebben, zeker niet bij ingewikkelde regels.7

De gemeente Utrecht heeft in april 2023 naar aanleiding van een experiment met versoepeling van het bijstandsregime voor jongeren aangekondigd in afwijking van de Pw de proef als bijstandsbeleid te gaan voeren. Van een ‘aanzuigende werking’ van de versoepeling is de gemeente niet gebleken.

Verder heeft de Nationale Ombudsman eind 2012 al gesteld dat de Fraudewet die gekoppeld is aan de Participatiewet onuitvoerbaar is. In deze Wet Aanscherping Handhaving- en Sanctiebeleid SZW-wetten is geregeld dat iemand die fraude met uitkeringen pleegt zeer zwaar bestraft wordt, terwijl er niet altijd sprake is van opzet maar van fouten omdat de regelingen en formulieren te ingewikkeld zijn. Veel gemeenten vinden de Fraudewet niet realistisch, omdat mensen niet in staat zullen zijn om de uitkering terug te betalen als daarbovenop een hoge boete wordt opgelegd en zij voor een bepaalde periode uitgesloten worden om een uitkering te ontvangen. Een meerdere keren frauderende WW-er wordt 5 jaar lang uitgesloten van een uitkering, en een bijstandsgerechtigde die fraudeert moet naast het gefraudeerde bedrag hetzelfde bedrag als boete betalen en als recidivist zelfs anderhalf keer het gefraudeerde bedrag terwijl de gemeente de uitkering voor drie maanden kan stoppen.

In 2021 stelde de gemeente Rotterdam dat een gokker €10.000 aan bijstand moest terugbetalen, winst of niet. Dit omdat de mededelingsplicht was geschonden door gokactiviteiten niet te melden, met als gevolg dat de gehele bijstandsuitkering over de maanden waarin gepind is in gokgelegenheden, ongeacht of er geld verloren of gewonnen is, teruggevorderd is (met boete). Volgens de gemeente Rotterdam is de verplichte regel van de Pw disproportioneel, en zou het een betere regel zijn als alleen het bedrag waarmee gegokt wordt gezien wordt als inkomsten. Alleen dat bedrag zou dan gekort kunnen worden op de uitkering, net als bijvoorbeeld iemand die parttime werkt en inkomen heeft, maar dat de Participatiewet die mogelijkheid helaas niet biedt.

De rechter matigt hoge boetes voor bijstandfraude alleen onder zeer bijzondere omstandigheden. Naar aanleiding van de ‘boodschappenaffaire‘ (2021) was er wel plaats voor het matigen van de boete, maar de terugvordering bleef staan. Dit ondank de maatschappelijke verontwaardiging daarover dat de ‘menselijke maat’ ontbreekt en burgers volgevrij zijn verklaard (zie ook het onderzoek over barmhartigheid of menselijke maat, p. 6 laatste alinea en verder). Bij het opgeven van gekregen boodschappen of geld daarvoor korten de meeste gemeenten de uitkering op eenzelfde (geschat) bedrag. Ondanks dat ook vanuit de wetenschap al regelmatig vergeefs is geroepen dat het bijstandssysteem veel te rigide is, heeft de regering het instrumentarium voor het handhaven van de Pw  juist strenger gemaakt in plaats van verzacht.

Ook in 2023 werd weer in het nadeel van een echtpaar door de hoogste rechter (CRvB) beslist voor het krijgen van een boodschappentas met eten zonder dat te melden. De gemeente Eindhoven vordert verspreid over 10 jaar een bedrag van ruim €11.000,– terug wegens schending van de informatieplicht. De boete van bijna €2.000,– werd ook hier door de CRvB wel gematigd naar een lager bedrag maar niet kwijtgescholden, terwijl het Eindhovense college eind 2020 nog gezegd had dat burgers ‘het recht op vergissing’ zouden krijgen, zonder boete.8

De Participatiewet: waar je beter af bent als je een uitkering aanvraagt dan wanneer je hem daadwerkelijk krijgt.

Zo zijn de maatregelen (verlagen van uitkering voor 4 maanden) voor het niet voldoende meewerken aan het re-integratietraject verscherpt, terwijl het de gemeente is die bepaalt of dat het geval is. Het is algemeen bekend dat de gegevensverwerking bij gemeenten vaak onjuist en/of onvolledig is en het controleren ervan door uitkeringsgerechtigden door dossierstukken op te vragen (zeer) moeilijk is en getraineerd wordt. Recent (zomer 2023) heeft de Raad van State burgers er nog, volgens Follow the Money onterecht, van beschuldigd van misbruik van informatieverzoeken o.g.v. de wet op openbaarheid van bestuur (Woo) om via rechtszaken enkel dwangsommen binnen te slepen een overbelaste overheid. Dat staat in het jaarverslag van de RvS, en wordt nu naar aanleiding van het artikel van FTM alsnog aangepast nadat dat eerst geweigerd was met de opmerking dat de gewraakte passage voornamelijk op no-cure-no-pay-bedrijfjes was gericht in Woz-zaken.9

Bovendien worden ‘professionele meningen en indrukken’ van ambtenaren/medewerkers niet beschouwd als vatbaar voor rectificatie onder de Algemene Wet Gegevensbescherming (AVG), zelfs niet als die aantoonbaar in strijd zijn met objectief verifieerbare feiten (b.v. iemands arbeidsverleden, aantal sollicitaties, houding, verschijnen bij een oproep terwijl er geen oproepbrief is verstuurd, etc.). Dat maakt dat het voor een gemeente zeer eenvoudig is om iemand willekeurig wegens onvoldoende meewerken aan het re-integratietraject een maatregel op te leggen (korting op de uitkering van 30%-100% voor 1-3 maanden) of in een ‘straf’-traject of ‘weerbaarheids’-training te zetten (op straffe van een maatregel) wegens onvoldoende ‘gemotiveerde’ houding of gedrag. Doordat er nauwelijks sprake is van effectieve rechtsbescherming en/of de mogelijkheid om effectieve rechtsmiddelen in te zetten lijkt dit meer op een verkapte bezuinigingsmaatregel waarnaar gedegen onderzoek gedaan moet worden.

Van de vastgelopen afwikkeling van de hersteloperatie ’toeslagenaffaire’ is bekend dat het grootste probleem is dat de toegang tot informatie en/of het verwerken van (persoons)gegevens volledig ontbreekt. Omdat de overheid onvoldoende doet om de problemen op te lossen hebben gedupeerden zelf een onderzoek gestart hoe zij ook bij jeugzorg in beeld kwamen. Dit om er achter te komen welke (persoons)gegevens, op welke wijze, op welk moment, om welke reden, aan welke instellingen, werden verwerkt, d.w.z. opgevraagd, vastgelegd, gedeeld, en gebruikt in b.v. risico-analyses. Werden zij bij jeugdzorg ook als fraudeur gestigmatiseerd? Met het onderzoek nemen zij de regie weer in eigen handen, nu sommige gedupeerde ouders meedoen niet meer zien zitten.

De regering heeft inzake uitkeringsfraudeurs de wet zodanig gewijzigd dat zij in tegenstelling tot voorheen in bepaalde gevallen en onder bepaalde voorwaarden geen recht meer hebben op een (bijstands)uitkering. Als er nog openstaande vorderingen en boetes wegens fraude in de sociale zekerheid bestaan dan zorgt de wet er nu voor dat het bezit eerst verkocht moet worden of de schuld afgelost, voordat er sprake kan zijn van het verstrekken van een uitkering. Is dit niet direct mogelijk bijvoorbeeld omdat verkoop langere tijd in beslag neemt, dan kan de gemeente de bijstandsuitkering verstrekken als lening die op een later moment wordt terugbetaald.

[Zie voor bronnen, links, verwijzingen: @-1:-Onuitvoerbaarheid-Participatie-wet-en-aanverwante-regelingen]

Bezuinigingen treffen o.a. gemeenten, uitkeringsgerechtigden, en uiteindelijk sociale cohesie

Effect 2: Angstcultuur afdelingen gemeente, verhoging belastingen, procedures, onderlinge verschillen

Een van de effecten van het door de rijksoverheid opgelegde bezuinigingen is dat er bij bepaalde gemeenten op diverse afdelingen een angstcultuur is ontstaan onder de medewerkers. Zo onderzocht de Rotterdamse Rekenkamer de ‘angstcultuur’ op diverse afdelingen van de gemeente Rotterdam, waaronder de afdeling ‘Werk & Inkomen’ van de sociale dienst die o.a. de Pw uitvoert. Ook bepaalde politieke partijen wilden daarover opheldering, zie ’SP wil opheldering over angstcultuur Rotterdam’ (2020).

Volgens een artikel (op persoonlijke titel) op Binnenlandsbestuur.nl ‘Eigen risico. Hoe groot de financiële problemen van de gemeenten ook zijn, er worden maar weinig gemeenteambtenaren ontslagen’, zijn er gemeenten die ervoor kiezen om te bezuinigen op het ontslag van hun werknemers, door hen niet zelf te ontslaan maar over te dragen aan een reïntegratiebedrijf om zo de lasten eigen risico inzake het betalen van de WW-uitkering te ontlopen.

Als gevolg van de bezuinigingen om gemeentelijke taken uit te voeren, verhogen de meeste gemeenten daarop b.v. de lokale belastingen, met name de onroerend zaak belasting (OZB) waardoor naast huurders toch vooral de (particuliere) huizenbezitters worden getroffen. Soms gaat de OZB wel omlaag, zoals in 2021 met ongeveer 5%, maar doordat de WOZ-waarden flink stijgen ontvangen gemeenten toch meer aan OZB. In 2022 stijgt de OZB weer met gemiddeld 4,4%.

Overigens blijkt volgens het artikel ’CPB: sterkste schouders dragen niet de zwaarste lasten’ (2022), dat de allerrijkste huishoudens in Nederland gemiddeld veel minder belasting betalen, terwijl huishoudens met lagere inkomsten juist relatief meer belasting betalen, en de rijkste 1% het minst.

Sommige gemeenten, zoals de gemeente Utrecht (zie Centrale Raad van Beroep 1 juli 2019, ECLI:NL:CRVB:2019:2017) en Den Haag, kiezen ervoor om via juridische procedures met terugwerkende kracht meer rijksbudget voor bijstandsuitkeringen te krijgen.

Verder blijkt uit onderzoek dat het uitkeringsbeleid van gemeenten onderling veel kan verschillen. Er zijn gemeenten die (veel) meer de rechten dan de plichten benadrukken en andersom. Een consequentie daarvan is dat uitkeringsgerechtigden in gemeenten die de plichten meer benadrukken zorgt voor wantrouwen en een grotere afstand tot de overheid. Verder is ontdekt dat deze mensen daardoor minder snel een baan vinden omdat ze op een gesprek niet goed overkomen.

Opvallend is verder dat bij sommige gemeenten de verplichte tegenprestatie b.v. vrijwilligerswerk niet werkt en juist de afstand tot de arbeidsmarkt vergroot in plaats van verkleind.

[Zie voor bronnen, links, verwijzingen: @-2:-angstcultuur-afdelingen-gemeente,-verhogen-belastingen,-procederen]

Effect 3: Wantrouwen en ontmoediging uitkeringsgerechtigde, fouten rekenmethoden, ‘passende en excellente dienst‘?

In de media worden uitkeringsgerechtigden bij voorbaat al bestempeld als luie, werkonwillige fraudeurs. Dit terwijl dit niet uit onderzoek blijkt, en ook niet uit het aantal (opzettelijke) bijstandsfraudeurs.

Inmiddels wordt ervoor gepleit om niet elke fout gemaakt door een uitkeringsgerechtigde als fraude aan te merken. Typerende is b.v. het mediabericht waarin gesteld is dat de gemeente Rotterdam bijna evenveel bijstandsfraudeboetes Participatiewet uitdeelde als Amsterdam, Den Haag en Utrecht tezamen. Terwijl uit ander onderzoek weer bleek dat de gemeente Rotterdam de strengst handhavende gemeente van Nederland is, in de afgelopen jaren veel uitkeringen onterecht heeft gekort, en er sprake is van ’schrijnende bureaucratie’ en ‘Kafkiaanse praktijken’.

De Participatiewet: omdat werkloosheid een levensstijlkeuze is die we moeten ontmoedigen.

Ook komt het volgens juridisch adviseurs voor dat gemeenten de wet en rechterlijke uitspraken negeren bij uitvoering van bijstand. Er worden stelselmatig fouten gemaakt, b.v. bij het verrekenen van inkomsten uit arbeid met de bijstand en de vrijlatingsregeling. Gemeenten blijken deze regeling af te knijpen op orders van hogerhand. Ruim zes op de tien mensen die de stap van uitkering naar werk zetten, komen financieel in de problemen door (onjuiste) verrekening van inkomsten (o.a. loon of salaris).

Zo is op de website van de gemeente Rotterdam op 27 september 2018 (t/m 22 februari 2023) vermeld dat het nog niet ontvangen salaris van mensen die gaan werken vanuit de uitkering fictief verrekend wordt. De gemeente benadrukt het voordeel dat er dan achteraf zo weinig mogelijk aangepast hoeft te worden. De snelle verrekening op basis van schatting wordt ook genoemd in het lokale Beleidskader Participatiewet, met als uitgangspunt ‘passende en excellente dienstverlening’. Terwijl uit rechterlijke uitspraken blijkt dat dat niet is toegestaan.

De Nationale Ombudsman, waarschuwde er in de Tweede Kamer dan ook voor dat ‘maatwerk’ geen oplossing is voor slecht beleid als dat heel vaak gebruikt wordt als pleister om te plakken op een fout, waarbij de fout niet zit in een enkele vergissing of in iets dat niet goed is gegaan, maar in het systeem of in het beleid.

Hoewel de Nederlandse verzorgingsstaat ernaar behoort te streven om iedere burger een menswaardig bestaan te bieden, ligt kille bureaucratie en paternalistisch overheidsoptreden voortdurend op de loer. Terwijl bescherming daartegen is gelegen in meer discretionaire ruimte voor hulpverleners, d.w.z. meer vrijheid om af te wijken van dwingend voorgeschreven beleidsregels of werkinstructies. Zie het artikel ‘Zelfredzaamheid bevorderen daar ben ik mee opgehouden‘ in Sociale Vraagstukken, Wetenschappers & professionals over maatschappelijke kwesties.

Inmiddels wordt ook door de VNG erkend dat gemeenten het aanspraak maken op een bijstandsuitkering ontmoedigen, waardoor zeker 1/3 van de burgers die dat nodig hebben geen aanvraag durven doen uit angst voor de vaak te strenge regels. Men wil gaan onderzoeken of betere voorlichting en bestandskoppeling wèl werkt en of de sociale voorzieningen nog wel aansluiten op de flexibele arbeidsmarkt.

[Zie voor bronnen, links, verwijzingen: ‘@-3:-Wantrouwen-en-ontmoediging-uitkeringsgerechtigde,-fouten-rekenmethoden,-‘passende-en-excellente-dienstverlening’]

Effect 4: Rigide handhaving bijstandsuitkeringen, willekeur en excessen, verdienmodellen

‘Do not, therefore, now punish with extreme severity the crimes which you searched out with lenity. The necessity for harshness is greater in the investigation than in the infliction of punishment; for even the gentlest men use diligence and stringency in searching out a hidden crime, that they may find to whom they may show mercy. Wherefore it is generally necessary to use more rigour in making inquisition, so that when the crime has been brought to light, there may be scope for displaying clemency…’

– ST. AUGUSTINE EPISTULAE 133 TO FLAVIUS MARCELLINUS  – aka AUGUSTINUS

Een ander effect is dan dat de handhaving van de Pw door sommige gemeenten rigide is, en dat daarbij willekeur en excessen voorkomen. Dat gebeurt volgens mediaberichten van de NOS en het SCP niet enkel vanwege vermeende fraude, maar ook om mensen ‘te activeren’ werk te zoeken, overigens zonder enig effect. Een deel van de kortingen blijkt na bezwaar onterecht terwijl er ook mensen zijn die helemaal geen bezwaar indienen waarvan dus onbekend is of de korting (verlagen van uitkering)  terecht is of niet. De gemeente Rotterdam legde de meeste maatregelen en/of kortingen op.

In het rapport van de Rotterdamse ombudsman van 2015 beschrijft een team van onderzoekers nauwkeurig waarom veel van de deelnemers zich voelen weggezet als ‘hufters, losers of fraudeurs. Dit o.a. doordat uitkeringsgerechtigden twintig keer per maand moeten solliciteren, worden geacht straten schoon te vegen die al schoon zijn, hun (medische) privacy structureel wordt geschonden, om de haverklap gesteld wordt dat er iets mis is met hun inzet en houding. Verder constateerden de onderzoekers dat de meeste mensen geen officiële klacht durven in te dienen uit angst te worden gekort op hun uitkering. De wel geregistreerde klachten gingen hoofdzakelijk over intimidatie, zinloos (onbetaald) werk, en dreigbrieven van de gemeente. Zie ‘Het pad naar werk, niet geplaveid wel schoongeveegd‘. Bijna 10 jaar verder acht de gemeente Rotterdam het kennelijk noodzakelijk om (meer dan voorheen?) extra te gaan controleren op uitkeringsfraude.

Ook in andere gemeenten die reintegratiebedrijven inschakelden komt het nog voor dat mensen naast hun uitkering onbetaald werk moeten verrichten terwijl daarmee de kans is op vast werk nauwelijks groter wordt. Zie o.a. ‘WerkSaam Westfriesland profiteerde van Rob en andere werklozen: “Je hebt geen keus‘.

Je hebt als bijstandsgerechtigde meer kans om de pot met goud aan het eind van de regenboog te vinden dan een baan onder je niveau, maar dan zonder regenboog.

Verder blijkt dat het bij rigide handhaving niet per se gaat om een nieuwe visie betreffende het verkleinen van de sociale zekerheid. Veel beslissingen zijn genomen omdat men gewoon dacht: ‘we moeten bezuinigen.’ Dat is ook ontdekt in onderzoek (2021) naar veranderingen in de WW-uitkering, waarbij ministers die de duur van de WW-uitkering hebben ingekort stelden dat daarmee de motivatie van werkzoekende wordt vergroot; een kortere WW is ‘activerender’. Dit terwijl uit de parlementaire behandeling bleek dat het ‘bezuinigingsmotief’ belangrijker voor ze was, aldus Ramparichan (p. 41 laatste alinea en p. 42 eerste alinea voetnoot 131 van het proefschrift ‘Sturingsinstrumenten in de WW: 1987-2020: Een juridische studie‘). Zie ook het kopje ‘Geen visie, maar bezuiniging’ in het artikel ‘Inkomensbescherming steeds iets minder, steeds iets selectiever‘.

Op dat punt is er ook in 2024 kennelijk nog niet veel veranderd blijkt uit ‘Het verhaal van mijn schaarste10‘, van Marieke Groen (58) die geveld door ziekte een bijstandsuitkering moest aanvragen. Daarin is het moeizame contact met een dienst Werk en Inkomen (DWI) van een gemeente met haar beschreven. Zij schrijft dat het ‘wantrouwen’ van DWI in omgang met bijstandsaanvragers spanningen en stress veroorzaakt, een gevoel van klein en slecht zijn, terwijl dat volgens haar niet hoeft. Bovendien is nergens vastgelegd dat burgers mogen worden afgeblaft of vernederd (fatsoenlijke bejegening), maar zouden overheden moeten onderzoeken hoe zij problemen van burgers kunnen oplossen in plaats van zich teveel op fraude te richten11.

De rigide fraudehandhaving wordt verder ook (deels) veroorzaakt door de in 2013 ingevoerde ‘Fraudewet’ waarbij de strafrechtelijke vervolging voor fraude verder naar het bestuursrecht is verschoven. Echter biedt het bestuursrecht burgers (veel) minder bescherming dan het strafrecht, b.v. omdat de burger moet bewijzen dat er geen fraude is gepleegd wat vaak onmogelijk is. De ondergrens voor bijstandsfraude als strafrechtzaak is daarnaast verhoogd van €10.000,— naar €50.000,—. Dit terwijl een uitkering per maand ongeveer €1000,— of minder behelst.

Uit onderzoek blijkt dat bijstandscontroleurs vrij spel hebben. Bij het controleren of mensen recht hebben op bijstand zijn rechercheurs van de sociale dienst amper aan regels gebonden. Een ‘vermoeden’ van fraude volstaat voor een huiszoeking doordat bijstandshandhavers vrijwel dezelfde opsporingsmogelijkheden hebben als de politie, echter zonder goedkeuring van de officier van justitie zoals in het strafrecht. Er wordt in de media gesproken over het ontbreken van controle op de sociale dienst en aantasting van de rechtstaat.

Opvallend is dat er, door onderlinge verschillen in uitkeringsbeleid, ook gemeenten zijn die meer de nadruk leggen op de rechten dan de plichten en i.p.v. (extreem) te sanctioneren kiezen voor het andere uiterste ‘het op zijn beloop laten’. Het belangrijkste argument van die gemeenten is dat iedereen erbij gebaat is dat het ‘beschamen’ van uitkeringsgerechtigden zal wordt tegengegaan, ook uit vorm van beschaving, maar vooral omdat een zelfverzekerde bijstandsgerechtigde nu eenmaal meer kansen op de arbeidsmarkt heeft dan iemand die zich schaamt, angstig is en zich verlamd voelt. Zie o.a. p. 5, 63 van UvH Magazine ‘Verschillen in de bijstand Maatwerk of ongelijkheid?‘.

Overigens blijkt uit het artikel ‘Opsporing: De gezichten van automobilisten zijn zonder wettelijke basis gebruikt voor opsporing‘, dat niet alleen bij uitkeringsgerechten ongeoorloofde opsporingsmethoden worden gebruikt, maar bij kentekenherkenning ook gezichtsherkenning van automobilisten en bijrijders is gebruikt.

Deze vormen van rigide handhaving zou wel eens geïnspireerd kunnen zijn op het op advies hanteren van zogenaamde ‘verdienmodellen’ voor gemeenten om zo te bezuinigen op de kosten voor het (nagenoeg volledig gesubsidieerd) uitvoeren van de Pw (en andere uitkeringsregelingen). Zie daarvoor o.a. Divosa ‘Inspiratietool berekent besparing uitkeringen bij inzet loonkostensubsidie’, Berenschot: ‘Werk bespaart bijstand’ over loonkostensubsidie‘, en de Programmaraad Regionale Arbeidsmarkt ‘Samen voor de klant’ in samenwerking met Divosa, VNG, UWV, en Cedris ‘Optimale verdienmodellen’ voor gemeenten op het terrein van Werk en Inkomen.

Verdienmodellen zijn niet bedoeld om oneigenlijk gebruikt te worden of onrechtvaardige situaties in de hand te werken. Dat dit wel (eens) gebeurd is en ontdekt blijkt uit b.v. de artikelen van een advocaat ‘Verliezen, het nieuwe verdienmodel van de gemeente Stein‘ uit 2017, en de SP over ‘Moderne slaven’ bij W&I gemeente Rotterdam laatste alinea van het web-artikel Binnenlands bestuur van 2 januari 2020 ‘SP wil opheldering over angstcultuur Rotterdam’ uit 2020. Ook het FNV heeft kritiek op het uitkeringsbeleid met het zoveelste banentraject zonder opbouw van sociale zekerheidsrechten, e.d. In het voorjaar van 2023 is een einde gemaakt aan een ander verdienmodel tussen werkgevers met uitkeringsgerechtigden als goedkope arbeidskrachten. De FNV heeft rechtszaak gewonnen tegen de gemeente Groningen en reintegratiebureau Schakelkans, waarbij Groningse bijstandsgerechtigden 2 euro per uur verdienden en de gemeente met het bureau onderling de rest van de 12,50 euro verdeelden die door de werkgever werd betaald.

Opvallend is ook dat er in een artikel van 18 juli 2023 van het Financieel Dagblad, ‘De strijd tegen ‘moderne slavernij’, niet expliciet wordt gesproken over de excessen waarbij bijstandsgerechtigden worden uitgebuit. Men spreekt over verschillende gradaties van ‘moderne slavernij’. Vanaf 2016 ziet men wereldwijd wel een toename van 10 miljoen ‘moderne slaven’. In Nederland zouden er zo’n 10.000 zijn. Slachtoffers melden zich vaak niet uit angst voor represailles, ook doordat arbeidsuitbuiting of onvrije arbeid zich vaak aan het zicht onttrekt. Uitzendbureaus maken zich schuldig aan misstanden zoals het inzetten van knokploegen en het op straat zetten van arbeidsmigranten. Het bewijzen van uitbuiting in rechte is lastig door complexe wetgeving. Het kabinet wilde de aanpak vergemakkelijken maar trad af. Ook producten die in Nederland worden verkocht, zoals tomaten uit Italië, worden soms geproduceerd met behulp van gedwongen arbeid. Vakbonden pleiten voor strengere regels en verplichte controles, omdat vrijwillige convenanten met bedrijven onvoldoende helpen.

Werkloosheid in Nederland: waar alleen de ambtenaren die het uitkeringsbeleid uitvoeren daarvan profiteren.

Verder is ook opvallend dat re-integratiebedrijven om verschillende redenen financieel niet duurzaam kunnen zijn, dat zij b.v. niet levensvatbaar zijn zonder subsidie van de overheid. Hoewel specifieke informatie en onderzoek daarover lijkt te ontbreken kunnen wel enkele mogelijke redenen geïdentificeerd worden op basis van de beschikbare informatie.

  • Hoge kosten van re-integratietrajecten: Re-integratiebedrijven kunnen te maken krijgen met hoge kosten bij het uitvoeren van re-integratietrajecten, zoals jobcoaching en arbeidsdeskundig onderzoek. Deze kosten kunnen de financiële duurzaamheid van re-integratiebedrijven beïnvloeden, vooral als er geen voldoende financiering beschikbaar is.
  • Onzekere resultaten: Het behalen van duurzame werkhervatting is het doel van re-integratietrajecten, maar niet alle trajecten zijn succesvol en de gewenste resultaten worden niet altijd behaald. Dit kan leiden tot financiële onzekerheid voor re-integratiebedrijven, omdat ze mogelijk niet voldoende inkomsten genereren om hun activiteiten voort te zetten.
  • Concurrentie en marktwerking: De re-integratiemarkt kan competitief zijn, met meerdere bedrijven die strijden om opdrachten en contracten. Dit kan leiden tot prijsdruk en lagere winstmarges voor re-integratiebedrijven, waardoor hun financiële duurzaamheid in het gedrang kan komen.
  • Veranderingen in wet- en regelgeving: Veranderingen in wet- en regelgeving met betrekking tot re-integratie en sociale zekerheid kunnen ook van invloed zijn op de financiële duurzaamheid van re-integratiebedrijven. Bezuinigingen of vermindering van subsidies kunnen de financiële positie van re-integratiebedrijven negatief beïnvloeden.

Het is belangrijk op te merken dat deze redenen algemene factoren zijn die van invloed kunnen zijn op de levensvatbaarheid van re-integratiebedrijven. De specifieke omstandigheden kunnen echter variëren en het is mogelijk dat sommige re-integratiebedrijven wel financieel duurzaam zijn. Een grondiger onderzoek en analyse zou nodig zijn om een vollediger beeld te krijgen van de financiële duurzaamheid van re-integratiebedrijven.

‘Armoede is er niet ondanks maar dóór onze welvaart’, zegt Pulitzerprijswinnaar Matthew Desmond’, waarin hij stelt dat rijke landen als Nederland eigenlijk in staat zijn om armoede te voorkomen en uit te bannen, maar dat dit uitblijft door onwil van welgestelden die profiteren van lage lonen, onderbetaalde arbeid en slechte arbeidsomstandigheden die liever winst willen maken terwijl de werknemers in armoede blijven leven.

Het uitkeringsbeleid in Nederland: waar de enige zekerheid is dat je geen zekerheid hebt.

Tegenwoordig is het niet meer de vraag wat armen moeten presteren in ruil voor hun uitkering, maar wat ze ervoor moeten inleveren. Ontvangers van bijstand hebben in één opzicht te maken met een totalitair systeem zoals in China. Dit omdat ze nooit weten of ze onschuldig zijn of niet, ongeacht bekendheid met welke regels er gelden. Een gemeente kan en mag ontlastend bewijs achterhouden, e.d., waardoor ook na de toeslagen-affaire nog steeds mensen door de overheid vermalen worden. Men concludeert dat de (mensen)rechten van armen beter geregeld zouden moeten worden. Zie het artikel van oktober 2022 in de Groene Amsterdammer, ‘De rechten van armen, Tussen wreedheid en bevoogding’.

[Zie voor bronnen, links, verwijzingen: @-4:-Rigide-handhaving-bijstandsuitkeringen,-willekeur-en-excessen]

Effect 5: Onvoldoende maatwerk re-integratie, duurzame uitstroom nagenoeg nihil

Zoals gezegd hebben gemeenten door de jarenlange tekorten vanaf 2015 (en eerder) weinig financieel de ruimte om voldoende maatwerk te bieden. Het aantal uitkeringsgerechtigden dat duurzaam uit de uitkering uitstroomt (langer dan 6 maanden) is met slechts 1-3% zo weinig, dat o.a. het Sociaal en Cultuur Planbureau (SCP) na een evaluatie in november 2019 concludeerde dat de Participatiewet mislukt is. De Participatiewet hielp kwetsbare groepen alleen maar verder achterop en het kabinet gaat daarmee verder, zegt Kitty Jong, vicevoorzitter van het FNV. Terwijl ook uit promotie-onderzoek bleek dat de huidige bijstandssystematiek voor verschillende subgroepen slechter uitpakt, vooral voor de meest kwetsbaren.

Ook de PvdA vindt de eigen Participatiewet mislukt, het wantrouwende mensbeeld is verkeerd. De Participatiewet heeft de tendens tot wantrouwen in bijstandsgerechtigden alleen maar versterkt, waarmee rechtvaardigheid in de vorm van gelijkwaardige participatie van mensen met een uitkering is ondermijnd. De Europese Commissie heeft in 2020 gerapporteerd dat de Pw (nog) geen succes heeft. Het stedennetwerk G40 heeft gesteld dat de Pw maar voor een enkele doelgroep de kans op een baan is vergroot, en dat de complexiteit van de verschillende regelingen drastisch moeten worden verkleind, e.d.

Overigens is het al sinds de jaren 80 bekend dat door verkeerde bezuinigingsmaatregelen in tijden van economische wereldcrisis en/of slechte toestand van overheidsfinanciën het recht op een menswaardig inkomen van veel langdurig werklozen wordt aangetast, vooral van langdurig werkloze niet-gezinshoofden (meestal vrouwen).

Dit doordat de crisiskosten van werkloosheid en subsidiëring van industrie door werkgeversorganisaties afgewenteld wordt op de overheid. Daarbij wordt i.p.v aansturen op herverdeling van arbeid, eerder aangedrongen op loonkostenmatiging en besparingen op overheidsfinanciën, in vooral sectoren die het bedrijfsleven niet treffen, zoals de sociale zekerheid en de werkloosheid. Dat leidt tot een hele reeks van anti-sociale matigingsmaatregelen, zonder dat er noemenswaardige garanties voor betaald werk aangeboden worden. Daarmee tast de overheid samen met de werkgeversorganisaties het recht op (betaalde) arbeid van een grote groep werkwilligen aan. Zie o.a. ‘Werklozen: slachtoffers van de economische crisis’, 1981.

De Participatiewet: omdat ‘participeren’ betekent dat je jezelf moet zien te redden zonder hulp van de overheid.

In een artikel van Trouw van 14 juni 2023, ‘De participatiewet, nog zo’n loodzware erfenis van Rutte II’, is o.a. gesteld dat de Participatiewet, ingevoerd door kabinet Rutte II in 2015 met als doel meer mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk te krijgen, wordt gezien als een zware erfenis van het kabinet. De wet heeft niet tot het gewenste resultaat geleid en wordt bekritiseerd vanwege onder andere een gebrek aan budget en begeleiding voor werkgevers en werknemers. Zowel mensen met als zonder arbeidsbeperking zijn niet uitgestroomd naar duurzaam passende werk.

[Zie voor bronnen, links, verwijzingen: @-5:-Onvoldoende-maatwerk-re-integratie,-duurzame-uitstroom-nagenoeg-nihil]

Effect 6: Digitaliseren bepaalde werkprocessen, en (discriminerende) algoritmen

Om werkprocessen te versnellen, verbeteren, e.d. kunnen deze (wiskundig) systematisch b.v. met formulieren, beslisbomen, statistieken, en andere (gecombineerde) algoritmen geautomatiseerd worden b.v. met machines, waarmee op arbeidskosten en tijd bespaard kan worden. Zie voor de uitleg van wat een algoritme is o.a. Algoritme Wikipedia met het algoritme van Euclides.

Al jarenlang worden daarvoor ook computersystemen ingezet, in bedrijven, scholen, en overheidsinstellingen. Ook voor het doen van empirisch onderzoek en/of statistisch onderzoek is het gebruik van algoritmen een uitkomst om grote hoeveelheden gegevens te kunnen analyseren. Dit omdat er meestal geen machines of voldoende mankracht voorhanden is om alle gegevens in detail te onderzoeken. Men neemt dan een (hopelijk) representatieve steekproef van enkele gevallen waarvan de uitkomst (hopelijk) op de rest van de gevallen en vergelijkbare gevallen zal slaan.

Zo wordt door de meeste gemeenten voor het aanvragen van een (aanvullende) bijstandsuitkering een (digitaal) aanvraagformulier gebruikt o.b.v. een (digitaal) algoritme, dat (deels) gebaseerd is op de wettelijke regels Pw en gemeentelijke beleidsregels en/of gemeentelijke werkinstructies, e.d.. Daarbij hebben de in te vullen en te verwerken (persoons)gegevens van de aanvrager(s) en personen invloed op het recht op een uitkering en de hoogte ervan.

Sinds de digitalisering van de maatschappij sterk is toegenomen, en daarmee ook de enorme hoeveelheid beschikbare digitale gegevens met zogenaamde ‘big data’-bestanden, is ook het aantal empirische en statistische onderzoeken toegenomen waarbij i.p.v. een of meer steekproeven ook het onderzoeken van de ‘gehele dataset’ steeds meer mogelijk is geworden. Zie b.v. het empirisch onderzoek ‘Rekenen met rechtspraak‘ waarbij gegevens van duizenden zaken met honderden factoren tegelijk (deels) geautomatiseerd zijn verwerkt en d.m.v. een statistische analyse (regressie-algoritme) gedetailleerder konden worden geanalyseerd dan voorheen.

Recentelijk nieuwe ontwikkelingen op het gebied van data-analyse zijn de zogenaamde ‘intelligente’ (smart) of ‘zelflerende’ algoritmen van geavanceerde computersystemen, die voor allerlei doeleinden kunnen worden ingezet. Zie over typen van machineleeralgoritmen b.v. het artikel van het Data Science Team, ‘Typen van het machineleeralgoritme Data Science’ .

Naast de rijksoverheid beschikken gemeenten ook al enkele jaren over geavanceerde(re) computersystemen, met (zelflerende) algoritmen. Dit is het geval bij het samenwerkingsverband van de 4 grootste steden in Nederland, de G4 (Amsterdam, Utrecht, Den Haag, Rotterdam). Zo’n slim algoritme wordt b.v. naast het opsporen van (bijstands)fraude (Amsterdam, Rotterdam, Utrecht, UWV, SVB, RvIG), re-integratie naar werk en participatie b.v. het door matchen vacatures (Utrecht, UWV) en arrangementen naar werk (Den Haag, Utrecht), ook gebruikt voor het aanvragen/toekennen van een bijstandsuitkering (Den Haag en G4, Utrecht), en ter berekening van hoogte uitkering of toeslag (Den Haag en G4, Ministerie van Financiën-huurtoeslag). Zie o.a. ook het artikel ‘Regelingen werkeloosheidsuitkering en eigen woning‘ met het gedeelte over ‘slimme’ algoritmen daarover. berekening woonkostentoeslag daarover.

De Participatiewet: waar werkloosheid een misdaad is die bestraft moet worden.

Uit o.a. internationaal wetenschappelijk onderzoek blijkt echter dat (digitale) algoritmen discriminerend kunnen zijn en dat vooral mensen uit de lage inkomensgroepen daarvan de dupe zijn. Zie o.a. het artikel van MIT Technology Review, ‘The coming war on the hidden algorithms that trap people in poverty‘ (2020). Bovendien stelden ook Amerikaanse advocaten dat beslissingsmodellen die gebruik maken van algoritmen ongunstig zijn voor de lagere inkomens. Het bleek b.v. dat slimme algoritmen bedoeld om bijstandsfraude uit te sluiten in plaats daarvan juist leidde tot het straffen van arme mensen.

Het is dus essentieel dat daar waar (digitale) algoritmen gebruikt worden om mensen te helpen, b.v. bij bestrijding van armoede, zoals de ‘Amsterdamse aanpak vroegsignalering’ ook daadwerkelijk dat effect heeft en niet enkel gebruikt wordt voor het opsporen van fraude en als repressiemethoden zoals b.v. in de Rotterdamse pilot is gebeurd. Hetzelfde geldt voor digitale fraude-risico-algoritmen die een verhoogd risico op fraude met een bijstandsuitkering moeten signaleren.

Ook uit Nederlands onderzoek blijkt dat er gemeenten zijn (b.v. gemeente Utrecht en Rotterdam) die een zogenaamde (discriminerende) ‘fraudescorekaart’ gebruik(t)en waarbij uitkeringsgerechtigden met een hoge score vaker gecontroleerd worden, afhankelijk van het beleid van een gemeente. De onderzoekers stellen verder dat het (continue) onderworpen zijn aan opsporingsmethoden en fraude-onderzoeken de geestelijke gezondheid schaadt. Zie het artikel ‘Junk Science Underpins Fraud Scores’ en de interactieve reconstructie van de ‘fraudescorekaart’ op de website van Lighthousereports.nl.

Inmiddels is bekend dat de Belastingdienst jaren geleden al lijsten hanteerde waarbij geselecteerd werd op basis van o.a. nationaliteit, ras, geslacht, en leeftijd. Zie het artikel ‘Belastingdienst selecteerde op persoonskenmerken als ‘jonge allochtone man’. Ook de perikelen rond de ‘toeslagenaffaire’ zijn het resultaat van jarenlange verkeerde inzet van (discriminerende) algoritmen. Zie o.a. het artikel ’Opinie: Stop algoritmen van overheid die tot discriminatie en uitsluiting leiden.’

De Belastingdienst heeft veel mensen onterecht de financiële afgrond in geduwd, blijkt uit verhalen van 25 (ex-)schuldenaren. Het ging daarbij niet alleen om discriminerende fraudejacht met onterechte terugvorderingen van kinderopvangtoeslag, maar ook van zorgtoeslag, huurtoeslag, inkomstenbelasting over geschat maar niet ontvangen inkomen, omzetbelasting over nooit verkochte goederen of verleende diensten, waarbij vaak boete op boete met rente volgde, deurwaarderskosten, beslag op lonen en bankrekeningen zonder het respecteren van de beslagvrije voet (het minimumbedrag dat mensen wettelijk gezien moeten overhouden om van te leven), etc.. 

De commissie-Van Hout concludeerde in haar recente rapport ‘Burgers beter beschermd‘ over het functioneren van de fiscus dat de rechtsbescherming van belastingbetalers tekortschiet. De kosten voor rechtshulp en -bijstand zijn hoog en de uitkomst van juridische procedures onzeker. Het raakt vooral ‘sociaal zwakkeren’ die het afhankelijkst zijn van toeslagen en andere tegemoetkomingen. Zij kregen te maken met valse beschuldigingen en genadeloze vorderingen door onterechte belastingaanslagen, boetes en terugvordering van toeslagen. De Nationale Ombudsman en experts zien dit als gevolg van wantrouwen jegens burgers en gebrekkige rechtsbescherming. De menselijke maat is zoek bij de Belastingdienst hoofdzakelijk veroorzaakt door bezuinigingen en automatiseringsprocessen, procedures moeten eenvoudiger en er moet meer maatwerk komen.  

Het probleem is dat een (overheids) algoritme vaak niet neutraal kàn zijn. Wel is het met de huidige beschikbare technieken beter mogelijk om het algoritme niet slechts op 1 bepaalde groep mensen toe te passen, zoals b.v. enkel op ‘alleenstaande vrouwen van hoge leeftijd met een bijstandsuitkering wonend in het centrum die regelmatig contant geld opneemt’. Een dergelijk tot enkel ‘alleenstaande’, ‘vrouwen’, ‘hoge leeftijd’, ‘wonend in centrum’, en ‘opname contant geld’ beperkt algoritme veroorzaakt bovendien onnodig veel valse positieven (onterecht als fraude aangemerkt) en valse negatieven (wel fraude maar niet ontdekt), waarbij de kosten van fraude-onderzoek (bij terechte handhaving) sowieso niet de baten zullen overstijgen. Dit dus los van alle stress en spanningen die dat met zich meebrengt met grotere kans op depressie tot gevolg zoals uit onderzoeken blijkt, en dat vrouwen gevoeliger zijn voor depressie.

Tussen 2017 en 2021 werden duizenden Rotterdammers geanalyseerd door dit algoritme dat bijstandsgerechtigden een risico-score gaf met een inschatting hoe groot de kans is dat je met jouw achtergrond, eigenschappen en gedrag fraude zou plegen. Volgens de toenmalige Rotterdamse wethouder Moti was van vooringenomenheid geen sprake omdat met andere selectiemethoden eerder juist veel mannen zijn onderzocht, die daarna uit de resultaten van het algoritme zijn gehaald omdat zij al onderzocht waren. Uit nadere controles zou ook niet blijken dat bepaalde groepen Rotterdammers onder- of oververtegenwoordigd waren. Verder zou het heronderzoek recht op bijstand (fraude-onderzoek) ook als doel hebben om fouten te corrigeren en/of teveel ontvangen bijstand voorkomen. Echter, uit onderzoek van Lighthouse Reports, Argos, Vers Beton en Follow the Money, blijkt dat vrouwen, alleenstaande moeders, mensen die niet voldoen aan de taaleis, mensen met financiele problemen, (hogere) leeftijd (hoogste score), daadwerkelijk hoger scoren omdat het hebben van die eigenschap als groter risico wordt aangemerkt. Terwijl ook onduidelijk is op welke wijze fraudeurs uit eerdere onderzoeken zijn geselecteerd (willekeurig, vooringenomen), b.v. op basis van bepaalde groepen zoals woonsituatie, samenstelling huishouden, (niet) nakomen afspraken (zoals door werkconsulent verwerkt), waterverbruik, grootte woning, het niet aanvragen van aanvullende financiele hulp (bijzondere bijstand), geen gebruik maken van toegevoegde juridische bijstand (advocaat), psychische/medische problemen, etc.. Zie o.a. het artikel ‘Zo leerde een Rotterdams fraudealgoritme kwetsbare groepen te verdenken‘ (2023). Zie ook het artikel ‘In arme wijken voorspelt de overheid nog altijd fraude‘ met links naar lijst met risicofactoren en lijst met plaatsen waar die worden toegepast (VPRO – Argos 20/12/2022).

Er is gepleit (2022) voor het aanstellen van een minister van Digitale Zaken in het komende kabinet, om meer bescherming te bieden aan de democratie en de rechtsstaat, en aan ieder individu, en die bedrijven en technische universiteiten zowel ruimte biedt voor nieuwe ontwikkelingen, als spelregels maakt voor transparantie en toezicht rond algoritmen, kunstmatige intelligentie en vanzelfsprekend ook voor marktmacht en mededinging. Zie het artikel ‘Wie de data heeft, heeft de macht, en dat is niet goed’.

‘Onder de motorkap van een fraudeopsporingssysteem: wat niet ‘normaal’ is, is verdacht’ – FTM 15 juni 2023

Uit documenten blijkt dat het fraudeopsporingsysteem SyRI leunde op een scala aan ‘risico-indicatoren’ die af zouden wijken van wat niet ‘normaal’ is, waaronder schulden, woonsituatie en bezit van huisdieren. Uit intern onderzoek bleek eerder al dat SyRI vooral gebaseerd was op aannames in plaats van feiten, maar daarvoor worden nu i.p.v. SyRI andere maar toch weer vergelijkbare methoden door gemeenten toegepast, tot bezorgdheid van privacy-organisaties.12

Door Follow the Money is in augustus 2023 nog eens aangekaart dat bij het opsporen van fraude in arme wijken privacy voor de overheid geen obstakel is. Hoewel de Participatiewet en de ‘Fraudewet’ het opsporen van fraude door de overheid op basis van die wetten rechtvaardigen, blijken er bij deze methode inderdaad grote zorgen te zijn over de proportionaliteit en rechtmatigheid ervan. Interne toezichthouders en experts waarschuwen expliciet voor de risico’s, maar de overheid zet desondanks deze praktijk voort. Burgers die bezwaar maken tegen selectie door risicoprofilering krijgen vaak geen gelijk van de rechter. Privacyexperts vinden dat de overheid met deze werkwijze zelf de wet schendt en het vertrouwen beschaamt.13

Saillant detail is verder dat de CRvB zich weinig aantrok van het argument van een klager, ze waren er kort over: ‘Appellant heeft zijn stelling niet onderbouwd.’ De fraude-aanpak d.m.v. geautomatiseerde risicoanalyse was volgens de Schiedamse familie namelijk gepresenteerd als een hulpproject waarbij bewoners thuis zouden worden bezocht, terwijl het echte doel fraudebestrijding bleek te zijn. Hoewel fraudebestrijding belangrijk is, rechtvaardigt dat niet elk middel, vooral als de kosten ervan hoger zijn en het resultaat van gevonden fraudegevallen nagenoeg nihil. Meer proportionaliteit, waarborgen tegen discriminatie en onafhankelijk toezicht lijken hier noodzakelijk. De menselijke waardigheid (stigmatisering) en privacy van burgers mogen niet worden geschonden.

Gelukkig is het zijn van vrouw, migrant, of homoseksueel ook een risicoverhogende factor op de werkvloer, want anders zou het stigmatiserend zijn en onbedoeld discriminerend voor mensen met een uitkering.

Het gebruik van bepaalde persoonskenmerken als ‘risicofactoren’ lijkt vooral gericht te zijn op toch al kwetsbare groepen, en niet alleen met betrekking tot uitkeringsgerechtigden. Volgens de Arbeidsinspectie zouden ‘geslacht’, ‘geaardheid’, en ‘migratieachtergrond’, het risico op ongewenst gedrag op de werkvloer verhogen. In het rapport ‘Delphi- studie naar risicofactoren en maatregelen tegen intern ongewenst gedrag’ wordt gesuggereerd dat jonge vrouwelijke medewerkers, alleenstaande (gescheiden) vrouw met kinderen, vrouwen in leidinggevende functies of met een universitaire opleiding, werknemers met een migratie-achtergrond, homoseksuelen, non-binaire groepen en bi- en transseksuele werknemers vermeden moeten worden om de kans op ongewenst gedrag te verkleinen. Niet alleen omdat die vaker slachtoffer zijn, maar ook omdat zij een verhoogde kans op grensoverschrijdend gedrag hebben zoals bij die van narcistische, psychopathische en manipulatieve autoritaire leiders.

Deskundigen zijn kritisch over het rapport en stellen dat dit stigmatiserend is en leidt tot onbedoelde discriminatie op de arbeidsmarkt.14 Vreemd genoeg moeten arbodeskundigen op straffe van het verliezen van hun registratie het rapport uitvoeren, en kunnen werkgevers aansprakelijk gesteld worden bij het ontbreken van het uitvoeren ervan.

[Zie voor bronnen, links, verwijzingen: @-6:-Digitaliseren-bepaalde-werkprocessen,-en-(discriminerend)-algoritmen]

Effect 7: Verminderde toegang tot het recht

Behalve dat mensen met een bijstandsuitkering diverse plichten hebben zoals, zoveel keer per week solliciteren, vrijwilligerswerk doen of tegenprestatie verrichten, wijzigingen doorgeven in hun situatie conform de zogenaamde ‘inlichtingenplicht’ (b.v. schulden, gokactiviteiten, gezondheidsproblemen, adreswijziging, samenwonen) en moeten meewerken aan re-integratie (voortganggesprekken, arbeidsinschakeling, trainingen, opleidingen) en onderzoeken (arbeidsvermogen, fraude) aangaande uitkering Pw (alles op straffe van verlaging van de uitkering van 30%-100% van 1-3 maanden en/of boete), hebben zij ook rechten.

Echter is in de afgelopen jaren de toegang tot het recht voor mensen met een laag inkomen, waaronder uitkeringsgerechtigden, sterk verminderd. Dat geldt ook voor de Juridische Loketten die tegen telefoonkosten of gratis spreekuur algemene informatie geven aan mindervermogenden over een aantal onderwerpen en kunnen doorverwijzen naar een toegevoegde advocaat (bij weinig inkomen) of mediator.

Een toegevoegde advocaat die geregeld bijstandsgerechtigden bijstaat stelt dat hij pas wordt ingeschakeld als een uitkering al is stopgezet of een zaak bij de rechter is aangekomen. De burger moet zelf zonder juridische hulp het onderzoekstraject bij de gemeente doen, vragen beantwoorden, en informatie aanleveren. Door de bezuinigingen op de gefinancierde rechtsbijstand is er geen tijd en geld om grondig onderzoek te doen, of om er een juridisch principiële zaak van te maken. De advocaat stelt dat het onmogelijk is, om in 8 uur het werk te doen voor zo’n zaak, zeker om die een keer goed te laten toetsen door de hoogste rechter of de inbreuk op de privacy gerechtvaardigd is of proportioneel.

Ook zijn de regelingen voor gesubsidieerde rechtsbijstand b.v. voor een gespecialiseerde advocaat flink versoberd. Daarmee is het (veel) moeilijker geworden om bepaald handelen of nalaten van een uitkeringsinstelling, meestal een gemeente, door een onafhankelijk orgaan, meestal de (hogere) rechter, te laten toetsen. Inmiddels blijkt uit onderzoek dat tussen 2019 en 2023 is het aantal sociaal advocaten in Nederland met meer dan 50% is afgenomen, vooral in de rechtsgebieden van toeslagen en uitkeringen, maar ook huurrecht, arbeidsrecht en familierecht. Deze daling is deels te wijten aan lage vergoedingen, waardoor het voor advocaten financieel moeilijk is om in hun levensonderhoud te voorzien. De toenemende werkdruk maakt het beroep minder aantrekkelijk, vooral voor jonge advocaten. Dit tekort aan sociaal advocaten bedreigt de rechtsbescherming van kwetsbare burgers, die steeds moeilijker toegang hebben tot juridische hulp. Eerdere parlementaire onderzoeken hebben de noodzaak aangetoond om te investeren in sociale rechtsbijstand, maar er zijn nog geen concrete stappen ondernomen.15 16 17 18

Iedereen kan een advocaat krijgen, de rest zonder een dikke portemonnee moet het zelf uitzoeken.

Daar komt bij dat ook het inschakelen van een toegevoegde advocaat geen garantie biedt op het slagen van een (rechterlijke) procedure, o.a. omdat het loont om te verliezen waardoor het honorarium hoger is, nog afgezien van de schulden die ontstaan – met eventuele vordering/beslag gemeente op uitkering of koopwoning – voor de uitkeringsgerechtigde door veroordeling in de proceskosten (van de gemeente). Deze kosten/schulden kunnen nog hoger oplopen ingeval er gebruik is gemaakt van contra-expertise door b.v. een arts/psycholoog.

Overigens kan het ook voorkomen een bezwaar deels gegrond wordt verklaard, en er een ‘nieuw besluit’ wordt genomen of in (hoger) beroep wordt terugverwezen naar de gemeente om een nieuw besluit te nemen. Als dan b.v. de hoogte van de uitkering of terugvordering nog te laag of te hoog is, kan voor bezwaar tegen dat (tweede/nieuwe) besluit geen toevoeging meer worden afgegeven (zie o.a. regels Raad voor Rechtsbijstand). Er moet dan óf zonder een advocaat van onvermogen geprocedeerd worden óf helemaal niet. In het laatste geval zal met b.v. een te lage uitkering of onvoldoende maatwerk ook het risico op (meer) problemen blijven bestaan of toenemen met uiteindelijk hogere maatschappelijke kosten tot gevolg. In die zin zou het ook lonen voor gemeenten om besluiten slechts ‘deels’ gegrond te verklaren en een nieuw besluit te (laten) nemen. Het zou i.h.k.v. beslissingsgedrag van gemeenten (en gerechten) zeer interessant zijn als daarover cijfers beschikbaar kunnen komen.

Tel daarbij op dat het (rechts)systeem ook voor een niet-leek ondoorgrondelijk20 21 is mede gezien de neoliberale marktwerking, bureaucratische onverschilligheid, gebrek aan menselijke maat22, dan wel de juridisering van het sociaal domein23 en de samenleving in het algemeen. De Ombudsman voorziet slachtoffers24 door slecht overheidsbeleid als de toegang tot het recht en houding van overheden jegens burgers niet verbetert.

Mogelijke oplossingen voor de systeemproblemen die zijn ontstaan door de decentralisatie van overheden met desastreuze gevolgen daarvan voor burgers zouden moeten liggen in het drastisch hervormen van het bestuursrecht daar waar overheden vooral als het zoeken naar de waarheid ondergeschikt is aan schadebeperkend zelfbehoud25. Zie ook b.v. ‘Van onmacht naar macht kan via de bestuursrechter’26.

Dat blijkt ook uit het beleid van gemeenten die als zaken zich onder de rechter bevinden de uitkomst ervan tot en met de hoogste rechter afwachten. Zie het artikel ‘Hij is slachtoffer van slecht beleid‘ met wethouder SP daarover. En dat de overheid dienstverlenender en proactief moet zijn, de toegang tot de rechter vaak te moeilijk wordt gemaakt waardoor bescherming voor burgers tegen overheidshandelen in gevaar is.

Een sprekend maar schrijnend voorbeeld van het te strikt formeel handhaven en dus hardvochtig en evident onredelijk en onbillijk toepassen van uitkeringsregels is dat er sprake is van schending van de inlichtingenplicht als de uitkeringsgerechtigde bijvoorbeeld een melding aan de werkconsulent heeft gedaan i.p.v. aan de inkomensconsulent. Daarover heeft de CRvB pas in 2023 (Centrale Raad van Beroep 10 oktober 2023, ECLI:NL:CRVB:2023:196727) bepaald dat in dàt geval géén sprake is van schending van de inlichtingenplicht.

Uit de ’toeslagenaffaire’ blijkt dat een overheidsinstelling geneigd kan zijn om de voor een gewone burger meer toegankelijkere weg van procederen toch via de bestuursrechter te beperken. Zie b.v. de rechtspraak over de ‘Toeslagenaffaire’: ‘Belang rechtsbescherming individu moet zwaarder wegen dan vaste lijn jurisprudentie’, waarin o.a. geconcludeerd is dat als een hoger beroepsrechter de wet op een bepaalde manier uitlegt, lagere rechters zich vrijer moeten voelen om hier tegenin te gaan (8 oktober 2021, RAPPORT WERKGROEP REFLECTIE TOESLAGENAFFAIRE RECHTBANKEN).

In het geval er geen recht (meer) is op gesubsidieerde rechtsbijstand dan zal iemand dus afhankelijk zijn van specialisten die ‘pro deo/bono’ (gratis) hun diensten aan hen aanbieden, bijvoorbeeld wetswinkels of rechtswinkel of andere vrijwilligersdiensten. Het risico daarvan is echter dat zij bepaalde specialistische kennis ontberen, doordat de toegang daartoe (financieel) beperkt is.

Ook op de zogeheten ‘sociaal raadslieden‘ die meestal onder een gemeente zelf vallen is vanaf 2011 en 2013 bezuinigd waardoor er meer op de zelfredzaamheid van burgers moest worden gefocust. Het is vooral bedoeld voor bureaucratisch minder vaardige (kwetsbare) mensen met schuldenproblematiek en armoede. Zie b.v. p. 10 van WMO Kenniscahier, WMO Essay 05 van het Verwey-Jonker Instituut, ‘Maatschappelijk Rendement Analyse Sociaal Raadslieden‘.

Sinds de (maatregelen) coronapandemie zijn bovendien de voorzieningen voor mensen met een laag inkomen bij openbare bibliotheken en die van universiteiten verder beperkt of gestopt. Dat geldt ook voor de toegang tot juridische (deugdelijke) kennisbronnen, en dat maakt het in het geval er geen recht (meer) bestaat op een toegevoegde advocaat ook voor een niet-leek steeds moeilijker om succesvol bepaald handelen/nalaten van een (lagere) overheid aan te vechten. Zie daarover ook de blog ‘Toegang juridische kennisomgeving‘.

In onze democratische rechtstaat is het algemeen belang, wat dat dan ook moge zijn, belangrijker geworden dan de burger.

Een oud-rechter heeft (eind 2022) in een interview n.a.v. zijn boek gesteld dat eerstelijns rechters te lang als bijkantoor van de hoogste rechter gefunctioneerd hebben, terwijl is gebleken dat een burger bij de hoogste rechter nagenoeg kansloos is om de voor hem nadelige gevolgen van een overheidsbegunstigende uitspraak te keren. Zowel de eerstelijns-rechter als de hoogste rechter houdt met zijn uitspraak in zaken van burgers jegens de overheid geen of te weinig rekening met de maatschappelijke en individuele gevolgen/effecten voor burgers. Rechters hebben daar onderling nauwelijks/geen overleg over waardoor het jaren duurt voordat het kwalijke rechtsvermoeden ‘praesumptio pro rei publicae’, het vermoeden dat de staat het in beginsel bij het rechte eind heeft en de burger maar het tegendeel moet bewijzen, wordt losgelaten. Daarbij wordt ook verwezen naar de ‘toeslagenaffaire’.

Hij lijkt er evenwel op dat in elk geval de Raad van State inzake een mogelijke nieuwe affaire t.a.v. het toetsen aan het evenredigheidsbeginsel bij bestuursrechtelijke maatregelen ingeval van een korting of terugvordering van een (vermeend) onterechte bijstandsuitkering een afwachtende houding aanneemt (Raad van State 7 juli 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1468), en ‘Aan­be­ve­ling aan be­stuurs­rech­ter: pas rech­ter­lij­ke even­re­dig­heids­toets aan‘. Daarop is de kritiek dat als rechters hun uitspraken niet goed onderbouwen, zij geen toevluchtsoord voor rechtzoekenden zijn. Dit omdat o.a. uit uitspraken van het gerechtshof Arnhem en de Raad van State uit procedures over ‘kinderopvangtoeslag’ zou blijken dat hogere rechters nog steeds niet expliciet lijken toe te willen geven dat ze vele ouders en kinderen in hun raderen hebben vermorzeld en voor het leven hebben getekend. Dat zou o.a. ook komen doordat overtuigende argumenten van de rechtbanken genegeerd worden en de grondwettelijke motiveringsplicht ontbreekt waardoor burgers geen effectieve rechtsbescherming hebben gehad tegen een machtige overheid en rechters daarmee enkel de belangen van het Openbaar Ministerie en de Belastingdienst hebben beschermd. Deze ‘hoge’ rechters zouden niets geleerd hebben van het onrecht dat ze slachtoffers van de toeslagenaffaire hebben aangedaan.

Uit het onderzoek door de Raad van State zelf komt evenwel ook naar voren dat een relatief groot aantal schikkingen in bepaalde procedures een teken van onderliggend probleem kan zijn, namelijk (te) strenge wetgeving, uitvoering en/of rechtspraak. Zie o.a. p. 59 Re­flec­tie­rap­port Raad van State ‘Lessen uit de kinderopvangtoeslagzaken’. Rapport van de Afdeling bestuursrechtspraak naar aanleiding van het reflectieprogramma over de kinderopvangtoeslagen.

De langverwachte verbeterplannen van de het kabinet voor de sociale advocatuur stellen de beroepsgroep teleur. De Vereniging Sociale Advocatuur Nederland (VSAN) en de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) hebben gesteld dat de uitwerking van de plannen teveel naar voren wordt geschoven. Er moet meer geld komen om de kosten van toegang tot juridische kennisbronnen te dekken, en de advocaat-vergoedingen moeten hoger worden mede i.v.m. inflatie en vergelijkbaar met de recente verhoging voor rechters en officieren van justitie. Rechterlijke ambtenaren krijgen met terugwerkende kracht 2,5% loonsverhoging per 1 juli 2022 vermeerderd met €75 (bruto), en met ingang van 1 april 2023 komt daar 3% en per 1 januari 2024 1,5% bij.

Met de plannen van de minister voor meer aandacht voor sociaal recht op de universiteit, structurele subsidies voor de beroepsopleiding en intensieve samenwerking zal de daling van het aantal sociaal-advocaten niet keren. Verder vindt men dat de overheid de verantwoordelijkheid teveel afschuift op de commerciële kantoren, die meer zouden moeten samenwerken b.v. door het oprichten van een (kennis)fonds. Gepleit wordt voor meer samenwerking tussen rechterlijke macht en sociale advocatuur die meer met elkaar overeenkomen wat maatschappelijke bijdrage betreft. Dat hoeft de onafhankelijkheid van rechters niet aan te tasten. Een grotere rol voor rechters om een toeslagenaffaire te voorkomen vindt men niet de juiste oplossing, omdat dat ten koste kan gaan van rechtsbescherming van burgers. De wetgeving is te complex is en er te weinig ruimte is voor maatwerk.

Opvallend is dat de Raad van State in een Jaarverslag van 2022 suggereert dat de overheid er slachtoffer van is dat burgers (te) veel informatieverzoeken (Woo-verzoeken) indienen met als (enig) doel om een dwangsom op te eisen, wat zou leiden tot overbelasting. Terwijl volgens volgens onderzoekers van Follow the Money het werkelijke probleem de lange afhandelingsduur bij de overheid is. Door de burgers neer te zetten als graaiers en niet de eigen tekortkomingen aan te pakken, toont de Raad van State weinig geleerd te hebben van de toeslagenaffaire. Hoogleraar Besseling vraagt zich af of een bestuursrechter die zo systematisch het bestuur volgt en daarmee het zicht op het gerechtvaardigde belang van de burger kwijt is, wel een neutrale rechter is – een fundamentele eis van de democratische rechtsstaat.

Wie heeft er ouderwetse concepten als redelijkheid en billijkheid, omstandigheden van het geval, of grondrechten nodig als je gewoon kunt vertrouwen op de wetgever om problemen met rechtsbescherming op te lossen?

De Raad van State stelt dat de bestuursrechter zich moet beperken tot het toetsen van besluiten aan de op dat moment geldende wetgeving. Zo zou de rechtbank Midden-Nederland de Belastingdienst een te lange termijn hebben gegeven om besluiten te nemen in de toeslagenaffaire. Dit terwijl de wetgever volgens de RvS bewust onrealistische beslistermijnen heeft opgenomen in de Wet hersteloperatie toeslagen. Het is niet aan de bestuursrechter om een collectieve oplossing voor dit probleem te bieden, zoals de rechtbank Midden-Nederland probeerde met een langere algemene termijn. Wel worden er nadere beslistermijnen gegeven die rechtbanken in individuele zaken kunnen hanteren, maar benadrukt wordt dat dit geen structurele oplossing is.15

Waar vroeger voor zielige burgers eerder geholpen werden als ze door pech in de schulden waren geraakt is dat de laatste 10 jaar anders. Voor een ondernemer die failliet was geraakt die zijn gas en water niet meer kon betalen werd een uitzondering gemaakt (Veluwse Nutsbedrijven, HR 20 maart 1981, NJ 1981, 640). De vraag was of een openbaar nutsbedrijf de leveringen van gas en water aan de failliete ondernemer kon stoppen, zolang eerdere rekeningen niet waren betaald. De hoofdregel is dat dit onder bepaalde voorwaarden toegestaan is. De hoogste rechter (de Hoge Raad) bepaalde toen dat door de afsluiting van gas en water de schuldenaar en zijn gezin in de eerste levensbehoeften zouden worden getroffen. Wel speelde mee dat hij kantoor hield in zijn woning en dat het nutsbedrijf een monopoliepositie had ten aanzien van de leveringen waardoor niet een ander bedrijf gas en water kon leveren. Het nutsbedrijf raakte in dit geval zijn bevoorrechte positie als schuldeiser kwijt. Zie ook de blog ‘Een jurimetrisch onderzoek: voorrechten van crediteuren, (en o.a. de scriptie p. 44).

De laatste jaren pleiten belangenorganisaties als Defence for Children, het Nederlands Juristen Comité ervoor dat de waterlevering voor gezinnen met kinderen niet wordt afgesloten als zij de rekening niet meer kunnen betalen, wat volgens hen in strijd is met de mensenrechten voor het kind.16

Een jaar later heeft de Kinderombudsman en de VN-rapporteur zich daarover ook uitgelaten. Toegang tot water wordt gezien als een fundamenteel kinderrecht en kinderen hebben water nodig voor hun welzijn en sociale participatie.17

Verder wordt aan de ene kant door een oud-rechter bestuursrecht gesteld dat de rechtspraak in Nederland met grote problemen kampt, waaronder een tekort aan rechters, een hoge werkdruk en bezuinigingen. Dat zou zorgen voor bomvolle zittingen en een focus op het afdoen van zaken in plaats van echt te luisteren naar de betrokkenen, als ware het lopende bandwerk in een onderbezette koekjesfabriek. Dat zou ook het gevolg zijn van steeds ingewikkelder geworden zaken door de toenemende invloed van Europees recht en soms ondoordachte wetgeving. Er worden volgens deze oud-rechter ook veel onnodige rechtszaken gevoerd, terwijl burgers zich steeds vaker vermalen voelen tussen de kaken van de overheid. Dit alles leidt tot een gebrek aan werkplezier en beroepseer bij rechters.

De kritiek van andere rechters daarop is o.a. dat de rechtspraak in Nederland lijdt onder het managementdenken, wat de kwaliteit aantast en de professionele autonomie van rechters beperkt. Zij roepen op tot kleine daden van verzet tegen het managementdenken. Anderen stellen dat zij meer produceren dan smakeloze koekjes van een lopende band. Benadrukt wordt dat rechters meer zijn dan simpele zakenafhandelaars en complexe juridische vraagstukken moeten oplossen. Er wordt opgeroepen om de professionele autonomie van rechters te waarborgen en te investeren in de kwaliteit van de rechtspraak.

[Zie voor bronnen, links, verwijzingen: @-7:-Verminderde-toegang-tot-het-recht]

Effect 8: Lage sociaaleconomische status draagt bij aan meer financiële, geestelijke en lichamelijke problemen, verergerd door wantrouwen

In het algemeen hebben mensen met een lage sociaal economische status, waaronder mensen met een bijstandsuitkering armoedestress om financieel rond te komen en aan alle reintegratie-verplichtingen te voldoen.

Uit onderzoek blijkt dat het hebben van zorgen om in de primaire levensbehoeften te kunnen voorzien zoals wonen, voeding en kleding, zoveel spanningen en stress veroorzaakt dat mensen daardoor zowel fysiek als psychisch (ernstig) ziek van kunnen worden. Zie o.a. het onderzoek van Babcock over hersenschade en armoedestress waarin ook gesteld is dat de hersenschade (deels) hersteld kan worden afhankelijk van passende hulp kan dat enkele maanden tot 10 jaar duren.

Een van de grootste adviseurs van gemeenten op het sociaal beleid, Stimulanz, heeft daarover in 2020 gesteld dat wie van weinig geld moet rondkomen, grote mentale kracht nodig heeft om diverse verleidingen te weerstaan waarbij een boete, verlaging van de uitkering of het stoppen van schuldhulp nog meer stress, nog meer opraken van wilskracht, en nog meer fouten veroorzaakt. En taken die veel vragen van het cognitieve vermogen, zorgen dat men uitgeput raakt, niet alleen mentaal, maar ook fysiek. Stimulanz verwijst daarbij naar Kahneman, Daniel (2011). Thinking, Fast and Slow. Great Britain: Clays Ltd., p. 41.

Vooral in het geval mensen een uitkering hebben die niet voldoende is en waarbij (het dreigen met) handhaving op uitkeringsfraude (zeer) streng is. Uit recent onderzoek blijkt dat sommige gemeente veel te streng en willekeurig met excessen als gevolg aan opsporing van uitkeringsfraude hebben gedaan. Daardoor wordt de armoedestress nog eens onnodig extra verhoogd, alsook de kans op ziekte.

De Participatiewet: waar ‘participeren’ betekent dat je moet leren leven met te weinig inkomen.

Terwijl o.a. onderzoek van het Nibud blijkt dat de bijstand en het minimumjeugdloon te laag is en te ingewikkeld (2020), willen de ambtenaren van het ministerie van financiën (maart 2021) gezien de bezuinigingsplannen o.a. bijstand verder verlagen. Dit terwijl ook het CBS en het SCP stellen dat blijkt dat de bestrijding van armoede op de lange termijn niet zit in bezuinigingen op uitkeringen. Na o.a. deze kritiek heeft de minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen eind 2022 besloten om te onderzoeken wat een verantwoord sociaal minimum is omdat uit onderzoek is gebleken dat bepaalde huishoudtypes ook voor de inflatie en energiecrisis al (ver) onder de armoedegrens leven. Begin 2023 hebben het Nibud, SCP en CBS gesteld dat het sociaal minimum herijkt moet worden gezien de verschillende definities die gemeenten vergeleken met charitatieve instellingen hanteren.

Inmiddels is eind juni 2023 gebleken dat het sociaal minimum tussen 100 en 500 euro per maand te laag is om van te leven. Alleenstaanden en stellen zonder kinderen komen zo’n 100-200 euro per maand tekort en gezinnen met kinderen tot bijna 500 euro. De minister wil echter meer onderzoek afwachten. Dit terwijl al in 2021 door onderzoeker Wiemer Salverda is gesteld dat de Officiële statistieken een vertekend beeld geven van een daling van de armoede in Nederland. Mensen onderaan de samenleving staan al decennia stil terwijl de rest economisch vooruitgaat. Hun koopkracht is gedaald terwijl de gemiddelde inkomens verdubbeld zijn. De officiële statistieken meten armoede op basis van het welvaartsniveau van 1979, maar Salverda zegt dat dit willekeurig is en niet representatief voor de huidige situatie. De relatieve armoede is in 2021 vertienvoudigd tot meer dan 2 miljoen mensen volgens Europese statistieken, terwijl de daling van het minimumloon in Nederland uniek is in Europa. Meer hoogopgeleiden en tweede inkomens zijn op de arbeidsmarkt gekomen, die veel laagbetaalde banen hebben ingenomen. Dit heeft het moeilijker gemaakt voor laagopgeleiden om werk te vinden en een fatsoenlijk inkomen te verdienen. Salverda beargumenteert dat een impuls aan het minimumloon en de uitkeringen nodig is om mensen onderaan te helpen, maar erkent dat dit complex is. Hij stelt maatregelen voor zoals belastingkortingen voor werkende armen, betaalbare huisvesting en voorzieningen voor kinderen.

Het College voor de Rechten van de Mens schrijft in augustus 2023 dat Nederland te weinig doet voor mensen in armoede, mensen met een slechte gezondheid en mensen die geen baan kunnen krijgen, en stelt dat de naleving van economische en sociale mensenrechten in Nederland beperkt wordt en zelfs achteruitgaan o.a. voor de economische positie van vrouwen, en de situatie met migranten en asielzoekers.18

Ondanks dat het College voor de Rechten van de Mens gesteld heeft dat Nederland te weinig doet voor mensen in armoede, mensen met een slechte gezondheid en mensen die geen baan kunnen krijgen, stelt hoogleraar Raymond Gradus van de Universiteit van Amsterdam dat het rapport van de commissie Sociaal minimum niet overtuigend is. Prijsstijgingen, gemeentelijke regelingen zijn niet meegenomen in de berekening. Als mensen meer geld krijgen geven ze meer uit, ook leidt het tot hogere toeslagen en loonkosten, dus meer inflatie en armoedeval en banenverlies. Bijzondere bijstand zou meer geschikt zijn, en er moet meer gekeken worden naar de dynamaiek van werk en carrière maken.19

Echter, uit diverse onderzoeken over het aanvragen van bijzondere bijstand, en de vele gerechtelijke procedures erover blijkt dat bijzondere bijstand onder de zogenaamde ‘buikpijndossiers’ valt. De rechterlijke macht heeft in mei 2022 benadrukt dat knellende wetgeving kwetsbare burgers in grotere problemen brengt.20 De CRvB (hoogste bestuursrecht) forceerde in september 2022 een doorbraak in een dergelijk ‘buikpijndossier’: de gemeente moet het inkomen via bijzondere bijstand aanvullen. Een echtpaar kwam door onhandige wetgeving onder het bestaansminimum door terugvordering van toeslagen. Door aanpassing belastingstelsel steeg hun toetsingsinkomen waardoor ze minder toeslagen kregen dan bijstand.21

De belastingbetaler tast diep in de buidel voor rigide regels zonder maatwerk, maar vervuilende milieubedrijven mogen in gesprek met overheid, op kosten van de belastingbetaler…

Opvallend is des te meer dat de Tweede Kamer vaak grote woorden heeft over ‘menselijke maat’ maar zegt in een individueel geval niets te kunnen doen voor een (financieel) in de knel geraakte burger die verzoekt om ‘een minder rigide, meer menselijke toepassing van wet- en regelgeving’ maar telkens op stramme overheidsregels stuit. Uiteindelijk wordt er niet over gedebatteerd omdat het te ingewikkeld is en ze geen ombudsman zijn. Maar voor grote milieuvervuilende bedrijven die de wet overtreden is er wel ‘maatwerk’ mogelijk, zij mogen ‘in gesprek’ met de overheid.22

Al eerder schreef de Gradus met hoogleraar Beetsma dat de overheidsuitgaven onverantwoord stijgen, omdat er veel geld gaat naar projecten waarvan de impact onduidelijk is of verwaarloosbaar en dat het onontkoombaar is om te bezuinigen in plaats van belastingen te verhogen omdat de economie meer wordt afgeremd dan met bezuinigingen. De overheid moet meer focussen op het verbeteren van de arbeidsmarkt, b.v. door omscholing en langer doorwerken.23

De kosten voor het verhogen van het sociaal minimum bedragen 6 miljard euro, maar de VVD heeft al gezegd dat bedrag niet te willen vrijmaken en stelt dat ‘werken de oplossing’ is zodat intensievere begeleiding daarnaartoe meer voor de hand ligt. Dit is opvallend omdat het aantal arbeidsongeschikten onder b.v. uitkeringsgerechtigden hoog is, en ook omdat uit onderzoek blijkt dat enkel ‘begeleiding naar werk’ nauwelijks effect heeft voor werkzoekenden. Ook bleek het een risico dat werkgevers door alle subsidies daarvoor vaker en eerder een beroep deden op het gebruik (of misbruik) maken van dergelijke ‘goedkope arbeidskrachten’, zonder dat de werkzoekende (vaak met behoud van uitkering) er financieel en sociaal op vooruitgaat. Terwijl ook gebleken is dat gemeenten en reintegratiebedrijven vaak zonder subsidie niet financieel duurzaam of levensvatbaar zijn en daarvan het meest profiteren. Toch gaat de Commissie sociaal minimum na de zomer met nieuwe voorstellen komen om mensen beter te begeleiden naar werk. Doordat het kabinet op 7 juli 2023 weer is gevallen kan dat de plannen op losse schroeven zetten.

Verder is het niet duidelijk of het rijk in het afgelopen decennium dan jaarlijks 6 miljard euro op het sociaal minimum (het minimumloon) en daaraan gerelateerde uitkeringen (70% van het sociaal minimum/minimumloon) heeft bezuinigd. Voor mensen met een bijstandsuitkering geldt overigens dat alleenstaanden en stellen zonder kinderen zo’n 130-260 euro per maand tekortkomen en gezinnen met kinderen tot bijna 650 euro. Als er op bijzondere bijstand, b.v. op toeslagen zoals woonkosten en medische kosten, bezuinigd wordt door een gemeente, dan kunnen die tekorten nog hoger zijn.

Uit de kamerbrief over Fiscale maatregelenlijst 2023 van 1 augustus 2023 aan de Tweede Kamer blijkt dat het (gevallen) kabinet voor prinsjesdag 2023 al diverse belastingverzwarende maatregelen in 2024 heeft opgesteld. De lage BTW-tarieven op voeding, accijns op bier, tabak en niet-alcoholische dranken, arbeidsintensieve diensten (b.v. schilders, kappers en schoenmakers), kosten personenvervoer waaronder het OV, worden verhoogd. De aangekondigde genormeerde huren worden op advies van de Raad van State niet doorgevoerd, en de servicekosten (veelal voor ouderen en gehandicapten) tellen vanaf 2024 ook niet meer mee voor de hoogte van de huurtoeslag. Wel gaat leeftijdsgrens omlaag van 23 naar 21 jaar waardoor jonge huurders eerder huurtoeslag kunnen krijgen, en worden de maximum huurgrenzen afgeschaft waardoor meer huurders met een laag inkomen, maar een te hoge huur, in aanmerking kunnen komen voor huurtoeslag. Verder zijn er nog allerlei andere fiscale maatregelen gepland voor de inkomstenbelasting/toeslagen, loonbelasting, klimaat en energie, schenk en erfbelasting.24

De kritiek op Rutte’s beleid was dat het vooral voor zelfredzamen werkt, maar voor kwetsbaren die hulp nodig hebben, het niet werkt doordat zij door de Participatiewet eerder worden uitgesloten. De overheid is minder een ‘pechdemper’ geworden, en mensen met pech worden wantrouwend benaderd. Ook is daardoor meer armoede en schuldenproblematiek ontstaan, de Toeslagenaffaire is hier een voorbeeld van. Er is wel meer burgerinitiatief ontstaan in sommige gemeenschappen, maar het politiek vertrouwen daalt door de stapeling van onopgeloste crises.

Ik kan wel tegen iemand zeggen dat hij of zij gezond moet eten, maar wat nu als diegene daar geen geld voor heeft? Huis-en straatarts Michelle van Tongerloo, Rotterdam, 21 juli 2023

Het wantrouwen van arme en zwakkere mensen door de overheid heeft ook effect op andere sectoren zoals de zorg, waar blijkt dat het krijgen van passende zorg, maatwerk, vaak ontbreekt. Er doen zich gevallen voor waarbij arme mensen, soms ook ondanks dat zij een zorgverzekering hebben, niet (tijdig) of niet voldoende geholpen worden met hun gezondheidsproblemen.

Een Rotterdamse huis-en straatarts stelt in het artikel van 21 juli 2023 in Sociale vraagstukken dat het zinniger is om geld te geven dan om moraliserende praatjes te houden. In het artikel benadrukt ze dat het systeem van de zorg over mensen moet gaan in plaats van protocollen en richtlijnen. Zij stelt dat het verschil tussen rijke en arme mensen steeds duidelijker wordt, en dat we veel vertrouwen hebben in mensen die de regels maken en uitvoeren, maar dat we degenen om wie het zou moeten gaan wantrouwen.

Ook de kosten van zelfdoding onder armen en zieken zijn hoger dan de investering in betere levensomstandigheden...

Uit cijfers van het CBS van 2011 bleek al dat mensen met een bijstandsuitkering en arbeidsongeschikten vaker depressief zijn en suïcidaal. Wel bleek in 2014 dat o.a. ook door de economische recessie het aantal zelfdodingen tot recordhoogte gestegen was. Over de periode vanaf 2015 tot heden (2022) zijn weinig onderzoeken verricht naar zelfdoding bij depressieve uitkeringsgerechtigden of mensen met een lage sociaal-economische status.

Wel blijkt uit onderzoek dat in 2017 bijna een derde van uitkeringsgerechtigden psychische zorg ontvangt, waarvan een gedeelte al als werknemer behandeld werd maar niet in de Ziektewet terecht kwam. Een ander gedeelte heeft pas na in een bijstandsuitkering beland te zijn psychische problemen gekregen o.a. door sociale uitsluiting en/of te streng beleid. In 2019 is uitgerekend dat de kosten van één zelfdoding 2,8 miljoen euro zijn.

Volgens onderzoek is het aantal bijstandsgerechtigden met psychische en/of mentale problemen in 2020 gestegen naar ruim twee derde.

Als mensen meer geld krijgen worden ze gezonder en gelukkiger, nemen angsten en depressies25 af, vinden 2x zo snel een baan doordat het stabiele inkomen barrières wegneemt om te gaan werken, zo blijkt uit onderzoek (2021). Inmiddels wordt al wel erkend dat een bestaansminimum door gemeenten nog niet in het voorstel tot wijziging van de Participatiewet is gegarandeerd (2022). Maar het duurt nog zeker jaren voordat het stelsel compleet is gewijzigd.

Uit recent onderzoek blijkt verder armoede en problemen met een ‘strenge’ overheid volgens recent onderzoek behalve (onnodige) geldstress of armoedestress ook een ander soort stress veroorzaakt. Omdat je stress kan krijgen door een te ingewikkeld inkomenssysteem van een overheid. […] Hetzelfde mechanisme treedt op doordat mensen stress ervaren in hun relatie met de overheid: systeemstress. […]

Ook de inspecteur van de Belastingdienst, Bart Snels, waarschuwt dat toeslagen mensen nog steeds dagelijks in problemen brengt doordat in het toeslagenstelsel alle financiële risico’s bij de burger zelf liggen. Jaarlijks belanden 150.000 huishoudens opnieuw in grote financiële nood omdat ze zorg-, huur- of een andere toeslag moeten terugbetalen. Volgens hem komen er elke dag weer hele hoge terugvorderingen van toeslagen bij omdat mensen niet op tijd iets hebben doorgegeven, terwijl het onmogelijke  van mensen gevraagd wordt, zeker als er bij de instanties zelf iets fout gaat. De inspecteur pleit voor het afschaffen van het toeslagenstelsel. In Op1 van 24 april 2023 zegt hij dat 6,5 miljoen huishoudens in Nederland afhankelijk zijn van toeslagen (vanaf 3:18). En verder stelt hij dat het fiscale stelsel vereenvoudigd moet worden, en dat de ambitie is om dat uiterlijk 2030 gereed te hebben. Jort Kelder oppert daarop (vanaf 7:36) om een ‘basisinkomen’ in te voeren, maar de inspecteur vindt dat daaraan allerlei bezwaren kleven. 

Wellicht kleven aan het, overigens oude idee, van ‘negatieve inkomstenbelasting’ minder bezwaren. Daarbij krijgt iedereen met een inkomen beneden een bepaald niveau overheidshulp in plaats van dat er belasting betaald moet worden en het geldt voor elke vorm van overheidshulp. Dat vervangt regelingen die zich vaak slechts tot enkele specifieke groepen richt.

Eigenlijk zouden onfortuinlijke overheidsinstellingen net zo’n goede begeleiding moeten krijgen als mensen met een bijstandsuitkering

Het lijkt er echter op dat gemeenten tot en met 2025 nog flink zullen moeten bezuinigen, deels ook door het Rijk opgedrongen onfortuinlijke keuze in 2022 tussen twee opties voor de groei van het Gemeentefonds. Daardoor loopt de VNG zo’n 600 miljoen euro mis door voor een een vast bedrag plus inflatiecorrectie te kiezen in plaats van zoals het IPO (provincies) deed voor een koppeling ervan aan de rijksuitgaven.26

[Zie voor bronnen, links, verwijzingen: @-8:-Lage-sociaaleconomische-status-draagt-bij-aan-meer-financiële,-geestelijke-en-lichamelijke-problemen en @-zelfdoding-onder-uitkeringsgerechtigden,-arbeidsongeschikten]

Effect 9: Onvoldoende benutten en belemmeren arbeidskapitaal, eerder toename dan afname kosten

Al in 2013 en 2014 zijn door o.a. een gedragswetenschappers economie, psychologie en publieke zaken kritische kanttekeningen gemaakt bij het strenger maken van uitkeringsbeleid. Uit onderzoek blijkt dat de armoedegerelateerde zorgen zoveel mentale hulpbronnen verbruiken dat daardoor minder overblijft voor andere (arbeids)taken, terwijl dat bij welgestelde mensen juist niet het geval is.

Het (strenger) straffen van uitkeringsgerechtigden met sancties of het dreigen ermee is een zogenaamd clawback-mechanisme waarbij b.v. een werkzoekende vooraf kan beschikken over een bepaald uitkeringsbedrag dat achteraf verminderd of ingetrokken kan worden als niet aan bepaald gedrag is voldaan. Werkzoekenden zo snel mogelijk de arbeidsmarkt opduwen door te straffen werkt echter averechts, terwijl een vriendelijkere aanpak met soepele regels wel werkt. Zie o.a. ‘Waarom steeds meer gemeenten de Participatiewet dumpen’.

Uit Zwitserse en Zweedse studies blijkt dat sancties op de lange termijn vooral leiden tot uitstroom naar banen met lage lonen, weinig uren, kortdurende contracten, en met een slechte aansluiting op de kwalificaties van de bijstandsgerechtigde. Zie o.a. ‘Straf leidt niet tot goede banen’.

Verder is in 2010 al door de Amsterdamse hoogleraar Van der Klaauw gesteld dat het privatiseren van reintegratiebegeleiding averechts werkt en de werkeloosheid juist verlengd, terwijl de kosten enkel toenemen. Overigens veronderstelt hij dat werklozen mogelijk zelf een veel beter idee hebben over welk werk voor hen geschikt is. Zie o.a. zijn oratie ‘Aan het werk‘.

Ook uit onderzoek in Nederland uit 2014 blijkt dat de kosten meer dan 6,5 miljard euro bedragen om werkelozen aan een baan te helpen, maar dat over de effectiviteit ervan twee dingen bekend zijn: óf het helpt nagenoeg niets, óf het is onduidelijk of het helpt, terwijl het beleid niet aangepast wordt. Zie ‘Het failliet van de Nederlandse werklozenindustrie’.

Opvallend is dat uit onderzoek door de Rotterdamse Rekenkamer van 2013 het lange termijn effect van het strenge beleid niet geëvalueerd kon worden o.a. vanwege de wijze waarop het beleid is ingevoerd. Maar uit o.a. onderzoek van de Correspondent ‘Lessen uit de havenstad: zo bestrijd je werkloosheid dus niet’, en de Rotterdamse ombudsman bleek dat het te strenge sanctionerende uitkeringsbeleid van de gemeente Rotterdam niet leidt tot een significante toename van duurzame uitstroom uit de uitkering naar (passend) betaald werk of een afname van de kosten. Zeker niet als er sprake is van een economische recessie of als de vaak zinloze reïntegratie-trainingen niet tot betaald werk leiden omdat een bijstandsgerechtigde voor werkgevers (meestal een uitzendbureau) goedkoper is. Er wordt gebrekkige dienstverlening zonder maatwerk verleent; mensen worden onbehoorlijk behandeld en gestigmatiseerd als hufters, losers, en potentiële fraudeurs, en er worden veel fouten met uitbetaling van uitkering gemaakt.

Het beschikbare arbeidskapitaal wordt daardoor onvoldoende benut en/of zelfs belemmerd. Dit nog afgezien van de geruchten dat er reintegratiebedrijven zijn waar uitkeringsgerechtigden werk moeten verrichten met behoud van uitkering, d.w.z. zonder loon en opbouw van (sociale) rechten, dat voorheen door betaalde krachten in loondienst werd verricht. Terwijl diezelfde reintegratiebedrijven zonder subsidie niet levensvatbaar zouden zijn. Het zou een interessant economisch inzicht opleveren of en hoeveel van dergelijke bedrijven er zijn. Ookal omdat de belastingbetaler in het algemeen en werknemers in het bijzonder daarbij een (financieel) belang kunnen hebben b.v. of bepaalde subsidies niet beter besteed kunnen worden aan het verbeteren van arbeidsomstandigheden en/of salarisverhoging i.p.v. niet-effectieve reintegratiemaatregelen en trainingen voor werkzoekenden.

Of het clawback-mechanisme ook t.a.v. de prestaties van medewerkers en ambtenaren van de sociale dienst gehanteerd wordt of juist het tegenovergestelde incentive-mechanisme, waarbij medewerkers (naast hun salaris) achteraf beloond worden voor bepaald productief gedrag, is niet openbaar gemaakt. Dat zou evenwel verschillende interessante inzichten kunnen opleveren over wat de psychologische (stress) en sociale effecten op de langere termijn zijn, los gezien van ethische vragen ingeval enkel sprake is van incentives. Wel blijkt uit een mediabericht van Gemeente.nu eind 2019 (3e alinea, laatste zin), dat het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) gesteld heeft dat de Participatiewet totaal mislukt is. En dat als gemeenten op uitkeringen besparen, ze het geld dat overblijft mogen houden en vrij besteden (op een ander domein dan het sociaal domein).

Dit gezien tegen de achtergrond dat al in 2013 bekend was dat het opsporen van bijstandsfraudeurs met slechts een percentage van 1,3% t.a.v. bijstandsbegroting en 0,2% t.a.v. gehele begroting sociale zekerheid verwaarloosbaar is en de jacht op bijstandsfraudeurs meer kost dan het oplevert vergeleken met fiscale fraude en zorgfraude, zie het rapport van Accountantskantoor Price Waterhouse Coopers.

Dat percentage bijstandsfraudeurs van 1,3% ligt hoogstwaarschijnlijk lager vanwege de omgekeerde bewijslast waardoor iemand mogelijk niet kan bewijzen niet gefraudeerd te hebben, b.v. geen inkomsten heeft gehad of niet zoveel inkomsten als de gemeente ‘geschat’ heeft. In het rapport van oktober 2021,  ‘Rapport inventarisatie verbeterpunten, Participatiewet’, is o.a. gesteld dat de de bestuursrechter in de loop der tijd de bewijspositie van een uitkeringsgerechtigde zonder enige aanwijzing beperkt heeft en ten nadele van de klant omgekeerd heeft. De onderzoekers doen de suggestie dat het gewenst is om meer evenwicht te brengen in de bewijspositie van de partijen in relatie tot de inlichtingenplicht.

Als het aantrekken van buitenlandse hoogopgeleiden een olympische sport was, zou Nederland zeker goud winnen in hypocrisie.

Inmiddels heeft Minister Dijkgraaf aangekondigd dat hij om meer grip op de ongebreidelde instroom van buitenlandse studenten te willen krijgen. Dit o.a. door een studentenstop op toestroom van internationale studenten op bepaalde studies en een verplichting om Nederlands te leren in te voeren. Daarmee moet ook de verdringing van de Nederlandse student op de arbeidsmarkt en woningmarkt tegengegaan worden. Bovendien zou daarmee bevorderd worden dat buitenlandse studenten meer geneigd zijn om tot de Nederlandse arbeidsmarkt toe te treden, wat goed is voor de economie.

Uit cijfers van het CBS blijkt dat in 2022 het aantal migranten dat naar Nederland is gekomen sterk gestegen is in totaal 151.000 meer dan in 2021. De toename is vooral te wijten aan de oorlog in Oekraïne, waarbij ruim 108.000 mensen naar Nederland zijn gekomen onder de richtlijn tijdelijke bescherming. Opmerkelijk is echter ook dat het aantal kennismigranten met 65% is gestegen, met name uit India en met de nationaliteiten van Turkije, Rusland en Zuid-Afrika. Het aantal Russische kennismigranten is zelfs verdrievoudigd in vergelijking met voorgaande jaren. Onderzoek door Follow the Money in oktober 2024, ‘Explosieve groei in expats met een belastingkorting kost schatkist honderden miljoenen extra’, wijst uit dat het aantal expats de afgelopen 5 jaar zelfs gestegen zou zijn met 85%. Dit zou gegroeid zijn van 42.000 in 2018 naar 92.000 expats in 2023, terwijl er in de rest van Europa in totaal maar 95.000 expats zijn.

Nederland: waar kennismigranten met 30% korting worden aangesteld in een ‘kennisbaan’, en kennis ‘migranten’ in de bijstand met 100% korting naar alles wat dat niet is worden ‘gemigreerd’.

Daarmee lijkt de focus – en de (hogere) kosten ervan – eerder te liggen op het aantrekken en behouden van buitenlandse hoogopgeleiden of kennismigranten dan het benutten van het arbeidspotentieel van de Nederlandse hoogopgeleiden b.v. die (langdurig) werkzoekend zijn en/of door (rigide, ziekmakend) uitkeringsbeleid gedwongen worden om (op straffe van maatregel) werk (ver) onder hun niveau te accepteren. Dit terwijl de kosten voor expats per jaar volgens het onderzoek meer dan een miljard euro per jaar kost en verwacht wordt dat dit in de komende jaren nog met 5% zal stijgen. Verder zorgt de regeling volgens het EU Tax Observatory voor oneerlijke concurrentie en vergroot het de kloof tussen rijk en arm in de EU. Een mobiele bovenlaag betaalt minder belasting dan gewone burgers, terwijl de immobiele onderlaag meer bijdraagt, bijvoorbeeld via BTW. Dit kan leiden tot meer eurosepticisme onder deze groep27.

De Tweede Kamer (BNR voorjaar 2024) wil mogelijk terugkomen op het versoberen van de 30% regeling voor expats, omdat het schadelijk zou zijn voor de economie als bedrijven sneller naar het buitenland zouden gaan.28

Onderzoek naar het effect op het sociale zekerheidsstelsel en de arbeidsmarkt van de wijze waarop de Participatiewet met aanverwante regelingen wordt uitgevoerd kan anders uitwijzen.

[Zie voor bronnen, links, verwijzingen: @-9:-Onvoldoende-benutten-en-belemmeren-arbeidskapitaal,-eerder-toename-dan-afname-kosten]

Effect 10: Experimenteren met uitkeringsbeleid en (empirische) onderzoeken

Vanwege de voornamelijk door de rijksoverheid opgedrongen bezuinigingen hebben diverse gemeenten erop aangedrongen om te mogen experimenteren met uitkeringsbeleid. Dit gebeurt zowel ten voordele als ten nadele van uitkeringsgerechtigden.

Zo blijkt uit het rapport van de Rotterdamse ombudsman 2015 dat het vanaf 2012 om een experiment ging waarbij uitkeringsgerechtigden met zeer strenge maatregelen ‘geactiveerd’ werden. Het doel was bijstandsgerechtigden sneller uit te laten stromen naar betaald werk, om zo de tekorten op de kosten bijstandsuitkeringen terug te dringen.

Ondanks dat het ‘Rotterdamse experiment’ met het zeer strenge uitkeringsbeleid nauwelijks effect had op een duurzame uitstroom naar betaald werk en de kosten van begeleiding voornamelijk verhoogd hebben, zijn veel van de ‘Rotterdamse maatregelen’ wel vastgelegd in de Participatiewet (Pw) van 2015. Zie het artikel ‘Lessen uit de havenstad: Zo bestrijd je werkloosheid dus niet‘, onder het kopje ‘Welkom in de proeftuin Rotterdam’, e.v..

Sommige gemeenten hebben er al vlak na het invoeren van de Pw in 2015 voor gekozen om een meer menselijke maat te hanteren i.p.v. strikt formeel volgens de Pw al straffend en dreigend te ‘activeren’. Andere gemeenten hebben een aantal jaren later toestemming gevraagd om te experimenteren met het belonen van uitkeringsgerechtigden i.p.v. te straffen, b.v. door hen meer te laten bijverdienen met parttime werk zonder te korten op de uitkering. Dat had in Amsterdam en Wageningen een positief effect doordat vaker betaald werk werd gevonden, maar in Tilburg weer niet. Het blijkt dat het o.a. ook van de regio, het wantrouwen van de werkzoekende zelf, de duur van experiment en de organisatie ervan, en de economische periode kan afhangen of dat succes heeft of niet.

Tussen 2017-2020 vond in Nijmegen een gerandomiseerd bijstandsexperiment plaats, waarbij deelnemers in zowel het reguliere als in twee ruimhartigere bijstandsregimes werden gevolgd. Uit de experimenten in Nijmegen en 5 andere gemeenten bleek dat er qua uitstroom naar werk weinig verschil was tussen de reguliere en experimentele aanpak. Voor het onderzoek werd gekeken naar ‘brede baten’ zoals vertrouwen, gezondheid en participatie. Ook hier waren over het algemeen weinig significante verschillen. Voor specifieke kwetsbare groepen (o.a. met mentale problemen, laag zelfvertrouwen, migratieachtergrond) waren er wel positieve effecten van de ruimhartigere regimes op gezondheid en participatie. Dit bevestigt dat het huidige sociale vangnet het slechtst lijkt te werken voor de meest kwetsbaren, wat al langer bekend is. Meer vertrouwen en onvoorwaardelijkheid in de bijstand kan leiden tot meer politiek vertrouwen bij burgers. Promovendus János Betkó pleit dan ook voor meer vertrouwen, hogere uitkeringen, minder bureaucratie, om de bestaanszekerheid te verbeteren. De experimenten bieden hier onderbouwing voor.

Recentelijk (2020) wordt er geëxperimenteerd met een zogenaamd participatie-inkomen, met als doel dat meer mensen meedoen op de arbeidsmarkt en een bijdrage leveren aan de samenleving. Er wordt anders omgegaan met bijstands­gerechtigden dan voorheen door hen te helpen met wat zij nodig hebben op basis van vertrouwen i.p.v. wantrouwen. Dat kan ook door een cursus te volgen of vrijwilligerswerk te doen. Zo’n experiment is niet eerder op dergelijke grote schaal getest, maar de eerste bevindingen zijn positief.

Daarnaast zijn er ook experimentele (empirische) onderzoeken uitgevoerd om het effect van bepaald uitkeringsbeleid te kunnen bepalen. Het grote probleem bij (economisch) empirisch onderzoek volgens een hoogleraar economie naar het causale effect van uitkeringsbeleid is, dat het onmogelijk is om voor dezelfde werkeloze twee uitkomsten te observeren. Er zijn maar 2 (statistische) uitkomsten mogelijk, òf strenge controle òf geen strenge controle, waardoor voor elke werkeloze maar 1 mogelijke uitkomst geobserveerd kan worden. Dat betekent dat het causale effect van het beleid nooit direct waargenomen kan worden. Wel moet dergelijk onderzoek minstens, net als bij medische onderzoeken naar de werkzaamheid van medicijnen, een controlegroep bevatten die geen (intensieve) begeleiding krijgt zonder dat hij/zij daarvan op de hoogte wordt gesteld. Zie b.v. het rapport van het onderzoek van SEOR ‘Uitkomsten en ervaringen experimenten netto-effectiviteit re-integratie’ van oktober 2014, waar de verdeling van de geselecteerde deelnemers (steekproef) over de experiment- en controlegroep over het algemeen ‘at random’ (willekeurig) heeft plaatsgevonden. Daarbij is meestal het laatste cijfer van het BSN van de klant het criterium geweest voor de indeling in experiment- of controlegroep (p. 26). Klanten met een even BSN zijn toegewezen aan de experimentgroep en klanten met een oneven BSN aan de controlegroep (of andersom). Het (enige) voordeel van deze werkwijze is dat achteraf controleerbaar is of de toebedeling van de klanten aan beide groepen goed is uitgevoerd (p. 29v).

Bij dergelijke onderzoeken rijst echter altijd de vraag of het ethisch en sociaalmaatschappelijk verantwoord is om kwetsbare mensen geen passende hulp te bieden, en wanneer het moment aanbreekt om dat alsnog te doen, zonder dat daarbij de maatschappelijk kosten de pan uit rijzen.

Maar het effect van een bepaald ingezet streng of juist soepel uitkeringsbeleid hoeft geen direct verband te hebben met het gemeten resultaat; er kan ook een andere reden zijn waarom iets wel of geen effect heeft. Andere factoren kunnen een rol gespeeld hebben, b.v. een overschot aan arbeidskrachten of juist een tekort daaraan, automatisering van het bedrijfsleven en samenleving, een pandemie of economische recessie, etc..

Uit een artikel van Follow the Money (augustus 2023) blijkt dat er Zuidas-kantoren zijn die universiteiten sponsoren waarbij belangenverstrengeling kan ontstaan. Zo zouden hoogleraren (fiscale wetenschappen) toezeggingen hebben gedaan aan sponsors om rekening te houden met hun behoeften bij het inrichten van het onderwijsprogramma wat in strijd is met de regels van wetenschappelijke onafhankelijkheid. Daardoor zouden belangrijke onderwerpen als de toeslagenaffiare niet aan bod komen. Het is niet bekend of dat ook geldt voor onderzoeken op het gebied van sociale zekerheid zoals bijstandsuitkeringen.29

[Zie voor bronnen, links, verwijzingen: @-10:-Experimenten-met-uitkeringsbeleid-en-(empirische)-onderzoeken]

Effect 11: Grotere scheefgroei rijk en arm, toenemende zware criminaliteit, verschuiving naar provincie

Het verschil tussen rijk en arm is in de loop der jaren gegroeid. Dit is niet enkel veroorzaakt door te lage bijstandsuitkeringen, en onvoldoende maatwerk of tekort aan betaald werk. Zoals socioloog Desmond gesteld heeft dat armoede soms domweg het gevolg van een soort roofoverval door rijke mensen. Weliswaar kunnen sommige mensen in armoede terechtkomen door omstandigheden buiten hun eigen controle, zoals ziekte of verlies van werk. Maar er zijn ook situaties waarin armoede het gevolg is van structurele ongelijkheid en uitbuiting door rijke mensen, bijvoorbeeld doordat lage lonen en slechte arbeidsomstandigheden vaak opgelegd worden door bedrijven en werkgevers die winst willen maken, terwijl de werknemers in armoede blijven leven. Hij benadrukt dat het belangrijk is om deze structurele oorzaken van armoede aan te pakken om een meer rechtvaardige samenleving te creëren.

Ook het woningenbeleid in bepaalde grote gemeenten heeft daaraan bijgedragen. Zo bepaalt de Rotterdamwet (geldig in 9 andere gemeenten) dat om in aanmerking te komen voor een bepaalde huurwoning in een wijk een inkomen ruim boven het sociaal minimum (bijstandsuitkering is 70% van het sociaal minimum) aangetoond moet worden. Verder zijn veel sociale huurwoningen met achterstallig onderhoud gesloopt en vervangen door duurdere woningen.
Zo is in Rotterdam weliswaar de stad een stuk aantrekkelijker en mooier geworden, maar is tegelijkertijd het aantal gewelddelicten de laatste jaren flink gestegen. Vooral het aantal zware geweldsdelicten is gestegen, vaak drugsgerelateerd. Kwetsbare jongeren uit arme gezinnen komen vaker in deze statistieken voor. Maar ook de kleinere ondernemers zoals de Surinaamse broodjeszaak, verdwijnen om plaats te maken voor hippe koffietentjes. Het sterk vercommercialiseren en efficiënter maken van de lokale samenleving is doorgeschoten waardoor de sociale cohesie ontbindt.

De gemeente Den Haag heeft in de afgelopen 2 jaar honderden daklozen ‘geholpen’ en naar gemeenten in de provincie verhuisd. Echter, hebben de ontvangende gemeenten daarop de kritiek dat zij daarover onvolledig en misleidend zijn geïnformeerd. Veel voormalig daklozen bleken vaak helemaal niet zelfredzaam maar probleemgevallen, zijn in het lotingssysteem voor een woning door de gemeente Den Haag geholpen. Dit terwijl de gemeente Den Haag de aanpak presenteert aan andere grote gemeenten zoals Amsterdam en Rotterdam om met succes te bezuinigen op bijstandsuitkeringen. Daarmee verschuift de gemeente de verantwoordelijkheid naar kleinere omliggende gemeenten en die verderop liggen in de provincie, terwijl die vaak veel minder subsidie ontvangen om de uitvoering van de Pw te bekostigen en ook nauwelijks beschikken over een juiste kennis, materieel en menskracht om maatwerk te leveren. Het is op zijn minst zorgelijk te noemen dat de andere grote steden hun interesse tonen voor deze ‘aanpak’. Het verschuift problemen met armoede naar het platteland en daarmee mogelijk ook de aanpak van toenemende criminaliteit.

Amsterdam wil strengere regels tegen het tegen hoge prijzen doorverkopen van (opgeknapte) sociale huurwoningen, omdat de anti-speculatiebedingen zoals ‘voorrangsregel’ en ‘zelfbewoningsplicht’ niet werken. Het aantal sociale huurwoningen is in 10 jaar tijd met 14% gedaald en beloften om nieuwe woningen te bouwen aan de rand van de stad blijven uit.30

Uit promotie-onderzoek blijkt dat bijstandsontvangst crimineel gedrag substantieel vermindert, vooral als het einde van de maand nadert en de uitkering opraakt. Het verminderen van vrije tijd van bijstandsgerechtigden door verplichte deelname aan een activeringsprogramma zou volgens de onderzoeker criminaliteit verminderen. Een meer gespreide betaling van de uitkering zou eerder een beperking op de autonomie vormen.

[Zie voor bronnen, links, verwijzingen: @-11:-Grotere-scheefgroei-rijk-en-arm,-toenemende-zware-criminaliteit en @-armoedestress-en-ziekte,-uitkeringsbeleid-maakt-ziek(er)]

Betere (rechts)bescherming afremmen ontbinding sociale cohesie samenleving

Zoals al eerder uit diverse onderzoeken is gebleken veroorzaken onnodige bezuinigen niet op de korte en niet op de lange termijn vermeende baten maar steeds hoger oplopende kosten. Dit wordt door verschillende factoren veroorzaakt, waarbij scheefgroei tussen rijk en arm meer en meer toeneemt.

Het is zaak te beginnen met een betere (rechts)bescherming van sociale grondrechten en andere rechten, om verdere ontbinding van de sociale cohesie in de samenleving af te remmen. Bijvoorbeeld door verdere verbetering van de toegang tot effectieve rechtsbescherming en effectieve rechtsmiddelen met name in het bestuursrecht en meer gesubsidieerde rechtsbijstand.

[Zie voor bronnen, links, verwijzingen: @-Betere-(rechts)bescherming-afremmen-ontbinding-sociale-cohesie-samenleving]

Summary in English

Here is an English summary of the key points from the text:

  1. Since the decentralization of government tasks in 2015, municipalities have been responsible for implementing the Dutch Participation Act. Due to austerity measures by the national government, there is insufficient budget, making the law unenforceable.
  2. The austerity policy leads to a culture of fear among municipal officials, increased local taxes, and large differences between municipalities.
  3. Benefit recipients experience distrust and are discouraged. Many mistakes are made in calculations and payments.
  4. Enforcement is often rigid, with arbitrariness and excesses. This does not lead to more outflow to work.
  5. There is insufficient customization in reintegration. The outflow from benefits is negligible.
  6. Digitization and algorithms can lead to discrimination against lower income groups.
  7. Access to legal protection for benefit recipients has been greatly reduced.
  8. A low socioeconomic status contributes to more financial, mental and physical problems.
  9. Labor capital is insufficiently utilized and obstructed. Costs increase rather than decrease.
  10. Experiments with benefit policies have varied success. Empirical research is difficult.
  11. The gap between rich and poor is growing. Serious crime is increasing and shifting to the provinces.
  12. Better legal protection is needed to slow down further erosion of social cohesion.

Verwijzingen, bronnen, links

@ 1: Onuitvoerbaarheid Participatie wet en aanverwante regelingen

Zie het artikel van 20 maart 2013 van Gemeente.nu, ‘VNG: Participatiewet onuitvoerbaar’, waarin o.a. is gesteld dat gezocht moet worden naar werk zonder financiële middelen, zonder zelf te kiezen instrumenten en zonder beleidsvrijheid, dat gemeenten per saldo zo weinig financiële armslag krijgen, dat ook deze nieuwe wet voor gemeenten niet uitvoerbaar zal zijn. De VNG vreest dat de afzonderlijke instrumenten binnen de Participatiewet straks een doel op zich worden. Met weblink: <https://www.gemeente.nu/bestuur/vng-participatiewet-onuitvoerbaar/>

Zie ook het artikel van 8 september 2017 op Binnenlands bestuur, ‘SZW: Participatiewet in veel gemeenten niet nageleefd’, waarin o.a. gesteld is dat regels inzake controle en sanctionerende handhaving van arbeidsverplichtingen bijstandscliënten door een aantal gemeenten niet worden nageleefd omdat die hun doel van participatie voorbijschieten. VNG en Divosa hadden er al eerder op gewezen dat de Pw onwerkbaar is. Met weblink: <https://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/szw-participatiewet-veel-gemeenten-niet-nageleefd>

Zie ook het artikel van 12 mei 2021 in het NRC Handelsblad, waarin o.a. gesteld wordt dat de problemen tussen overheid en burger, zoals in de Toeslagenaffaire, niet plotseling zijn ontstaan, maar dat die zijn ontstaan door toedoen van Rutte’s eigen kabinetten. Doordat uitvoeringsorganisaties minder geld kregen en moesten inkrimpen. En doordat de discretionaire bevoegdheid is verdwenen om in individuele gevallen mensen te helpen die de dupe zijn geworden van te rigide beleid. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2021/05/12/pvda-en-groenlinks-willen-boter-bij-de-vis-van-rutte-a404>

Zie het artikel van 10 januari 2020 op binnenlandsbestuur.nl, ‘Herverdeling gemeentefonds mogelijk fataal’, waarin o.a. gesteld is dat veel gemeente al jaren achterheen zeer grote financiele tekorten hebben voor het uitvoeren van taken in het sociaal domein doordat het rijk structureel te weinig geld verstrekt. Dit effect wordt versterkt door de zogeheten opschalingskorting. Met weblink: <https://www.binnenlandsbestuur.nl/financien/wankele-gemeentebegrotingen>

Zie het artikel van 31 mei 2023 van Divosa ‘Uitvoering sociaal domein staat op knappen’, waarin o.a. is gesteld dat de uitvoering in het sociaal domein gaat vastlopen, zeker als het Rijk de druk op gemeenten blijft opvoeren. Gemeenten kampen met toenemende personeelstekorten. Dit wordt bevestigd door de uitvraag van Divosa naar personele bezetting. 44% van de 68 respondenten heeft momenteel al te weinig personeel om de taken in het sociaal domein naar behoren te kunnen uitvoeren. 69% van de gemeenten met nu nog voldoende personeel verwacht binnen drie jaar tegen een tekort aan te lopen. Met weblink: <https://www.divosa.nl/nieuws/uitvoering-sociaal-domein-staat-op-knappen>

Nagenoeg alle gemeenten die meededen aan de uitvraag van Divosa geven aan dat de werkzaamheden in het sociaal domein de afgelopen jaren (sterk) zijn toegenomen.

Zie het artikel van 23 juni 2020 van Stimulansz, ‘Samenwonen om zorg te geven en de Participatiewet: stand van zaken’, waarin o.a. is gesteld dat de kostendelersnorm onuitvoerbaar was voor (mantelzorgende) bloedverwanten en dat wel erkend is door CRvB maar na cassatie door een gemeente niet erkend is door Hoge Raad en toch weer door de Eerste Kamer beslist is dat de de uitzondering in de Pw in stand bleef. Met weblink: <https://www.stimulansz.nl/samenwonen-om-zorg-te-geven/>

Zie het artikel van 10 januari 2023 op binnenlandsbestuur.nl, ‘Kostendelersnorm gewijzigd per 1 januari 2023’, waarin o.a. is gesteld dat de kostendelersnorm voor inwonende jongeren verschoven is van 21 naar 27 jaar. Zij worden niet meer als kostendelende medebewoner voor de Pw aangemerkt. Dat geldt weer niet voor studenten en mensen met een commerciële relatie. Met weblink: <https://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/schulinck-sociaal-domein/kostendelersnorm-gewijzigd-1-januari-2023>

Zie voor het artikel van 30 mei 2021 in het NRC Handelsblad, ‘Baas rechtspraak: ‘Misschien hebben we te weinig gesproken over de uitvoerbaarheid van bepaalde wetgeving’, waarin o.a.ook gesteld is de rechtspraak al jaren pleit voor lagere griffierechten, voldoende geld voor de rechtsbijstand, en ook een fatsoenlijk gefinancierde rechtspraak, een interview met Henk Naves, voorzitter van de Raad voor de Rechtspraak: „Misschien hebben we te weinig gesproken over de uitvoerbaarheid van bepaalde wetgeving.”, met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2021/05/30/baas-rechtspraak-de-rechtsstaat-staat-weer-op-de-agenda-a4045430>

Zie de Van Slingelandtlezing van 4 november 2021 ‘Nieuwe bestuurscultuur begint bij herijking van het sociaal contract’ waarin o.a. gesteld is dat bepaald bestuursbeleid onuitvoerbaar is. Het ‘institutionele vertrouwen’ van burgers in de overheid is sterk afgenomen, mede door het ervaren van structurele ongelijkheden die door onrealistisch overheidsbeleid nauwelijks bestreden worden. Dhr. Putters directeur van het SCP geeft voorbeelden van dergelijk (falend bestuurs)beleid op het sociaal domein (b.v. toeslagenaffaire, handhaving Participatiewet, etc.), in het onderwijs, de coronapandemie waarbij waardengedrevenheid en checks en balances tussen beleid, politiek en samenleving versterkt moeten worden. Er zijn hardnekkige patronen die de uitvoerbaarheid van beleid steeds opnieuw in de weg zitten, zoals onrealistische aannames rond de zelfredzaamheid van burgers, of tunnel-denken in crisistijd. Met weblink: <https://www.scp.nl/publicaties/publicaties/2021/11/04/uitvoerbaar-beleid>

Zie de website van de rijksoverheid over het herijken van de handhavingsintrumenten Participatiewet: <https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2022/07/18/kamerbrief-voortgang-herijking-handhavingsinstrumentarium>

Zie het artikel van 11 april 2023 in de Volkskrant, ‘Utrecht zet versoepeld bijstandsregime voor jongeren voort, ‘geen aanzuigende werking’, waarin o.a. is gesteld dat de gemeente
Utrecht afscheid neemt van de strenge bijstandsregels voor jongeren. Vorig jaar begon de gemeente een proef met een soepeler bijstandsregime waaruit geen aanzuigende werking bleek, die proef wordt nu in afwijking van de Participatiewet het bijstandsbeleid van de gemeente. Met weblink: <https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/utrecht-zet-versoepeld-bijstandsregime-voor-jongeren-voort-geen-aanzuigende-werking~b7d29117/>

Zie ook voor kritiek door de Nationale Ombudsman op Fraudewet het artikel van 26 november 2012 in Binnenlands Bestuur ‘Ombudsman vindt fraudewet onuitvoerbaar. Met weblink: <https://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/nieuws/ombudsman-vindt-fraudewet-onuitvoerbaar.8508423.lynkx?pageStart7=1>, zie ook het artikel van 21 november 2012 Binnenlands Bestuur ‘Fraudewet niet realistisch’. Met weblink: <https://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/de-nieuwe-fraudewet-vraagt-veel-van-gemeenten>

Zie het artikel van 9 november 2021 in RTLnieuws ‘Winst of niet, gokker moet 10.000 euro aan bijstand terugbetalen’, waarin o.a. beschreven is dat de mededelingsplicht is geschonden omdat door een uitkeringsgerechtigde gokactiviteiten niet gemeld zijn, met als gevolg dat de gehele bijstandsuitkering over de maanden waarin gepind is in gokgelegenheden, ongeacht of er geld verloren of gewonnen is, teruggevorderd is (met boete). Volgens de gemeente Rotterdam is de verplichte regel van de Pw disproportioneel en stelt dat het een betere regel zou zijn wanneer alleen het bedrag waarmee gegokt wordt gezien wordt als inkomsten. Dat alleen dat bedrag dan gekort zou kunnen worden op de uitkering, net als bijvoorbeeld iemand die parttime werkt en inkomen heeft, maar dat de Participatiewet die mogelijkheid helaas niet biedt. Met weblink: <https://www.rtlnieuws.nl/economie/artikel/5265999/gokker-moet-11000-euro-aan-bijstand-terugbetalen>

Zie het artikel van 23 augustus 2021 op rechtspraak.nl, ‘Gemeente vorderde terecht bijstand terug vanwege boodschappen’, waarin o.a. is gesteld dat de gemeente Wijdemeren terecht bijstand van een inwoonster heeft teruggevorderd, omdat zij lange tijd boodschappen van haar moeder kreeg en dit niet had gemeld. De ontvangen boodschappen leverden de inwoonster een structurele en behoorlijke besparing in de kosten van levensonderhoud op. Het bedrag van de terugvordering wordt wel verlaagd van ruim € 7.000,- naar ruim € 2.800,-. Dit heeft de Centrale Raad van Beroep vandaag geoordeeld. Met weblink: <https://www.rechtspraak.nl/Organisatie-en-contact/Organisatie/Centrale-Raad-van-beroep/Nieuws/Paginas/Gemeente-vorderde-terecht-bijstand-terug-vanwege-boodschappen.aspx>

Zie het artikel van 12 januari 2022 in de Groene Amsterdammer in de rubriek Onderzoek ‘Vogelvrij in de verzorgingsstaat. ‘De situatie lijkt erg op de toeslagenaffaire’, waarin o.a. een jaar na de boodschappenaffaire onderzocht is door platform Investico samen met EenVandaag en Trouw voor onder meer De Groene Amsterdammer of gemeenten nu werkelijk een ‘menselijke maat’ zijn gaan hanteren. Ruim tachtig gemeenten hebben vorig jaar hun beleid versoepelt o.a. regels voor het ontvangen van giften in de bijstand, maar betrokkenen zien in de meeste gemeenten nog weinig tot geen verbetering in de fraudejacht en coulance van gemeenten bij terugvordering, dat blijkt ook uit rechtbankverslagen. Bovendien gebruiken gemeenten nog steeds vergaande opsporingsmethodes als er maar een greintje twijfel is of iemand wel terecht bijstand ontvangt. Vanuit de wetenschap is al regelmatig tevergeefs geroepen dat het systeem veel te rigide. Met weblink: <https://www.groene.nl/artikel/de-situatie-lijkt-erg-op-de-toeslagenaffaire?>

Zie het Kamerstuk | 18-07-2022, ‘Kamerbrief over herijking handhaving sociale zekerheid’, waarin Minister Van Gennip (SZW) en minister Schouten (Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen) de Tweede Kamer informeren over de veranderingen van controle en toezicht binnen de sociale zekerheid. Met weblink: <https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2022/07/18/kamerbrief-voortgang-herijking-handhavingsinstrumentarium>

Zie het onderzoek over barmhartigheid of menselijke maat p, 6 laatste alinea en verder in de masterthesis Bestuur en Beleid voor professionals Universiteit Utrecht, ‘Balanceren tussen rechtvaardigheid en barmhartigheid. In hoeverre is een op Augustinus gebaseerd handelingskader behulpzaam voor uitvoerende professionals in de bijstandspraktijk?’, van J. (Hans) Alderliesten, Gouda 15 januari 2022. Met weblink: <https://www.movisie.nl/sites/movisie.nl/files/2022-06/Balanceren-tussen-rechtvaardigheid-en-barmhartigheid-Hans-Alderliesten.pdf>

Zie het artikel van 14 april 2023 in het AD, ‘Toeslagenouders starten eigen onderzoek: hoe kwamen ze in beeld bij jeugdzorg?’, waarin o.a. is gesteld dat slachtoffers van de toeslagenaffaire een eigen onderzoek beginnen, omdat zij vinden dat de overheid onvoldoende doet om hun problemen op te lossen en de hersteloperatie is vastgelopen. Het grootste probleem is dat toegang tot informatie volledig ontbreekt. Dit om er achter te komen welke (persoons)gegevens, op welke wijze, op welk moment, om welke reden, aan welke instellingen, werden verwerkt, d.w.z. opgevraagd, vastgelegd, gedeeld, en gebruikt in b.v. risico-analyses. Hoe kwamen zij ook in beeld bij jeugdzorg, en werden zij daar ook als fraudeur gestigmatiseerd. Met het onderzoek nemen zij de regie weer in eigen handen, nu sommige gedupeerde ouders meedoen niet meer zien zitten. Met weblink: <https://www.ad.nl/binnenland/toeslagenouders-starten-eigen-onderzoek-hoe-kwamen-ze-in-beeld-bij-jeugdzorg~affdc589/>

Zie het nieuwsbericht van 16 januari 2020 van de rijksoverheid, ‘Strengere aanpak fraude met uitkering’, waarin Staatssecretaris Tamara van Ark (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) de toegang tot de bijstand aanscherpt voor mensen met openstaande vorderingen en boetes wegens fraude in de sociale zekerheid. Zij kunnen nu nog in aanmerking komen voor een bijstandsuitkering, ook wanneer zij aanmerkelijke bezittingen hebben in binnen- of buitenland. De wet zorgt er voor dat het bezit eerst verkocht moet worden of de schuld afgelost, voordat er sprake kan zijn van het verstrekken van een uitkering. Met weblink: <https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2020/01/16/strengere-aanpak-fraude-met-uitkering>

@ 2: angstcultuur afdelingen gemeente, verhogen belastingen, procederen

Zie bijvoorbeeld het rapport van juli 2018 van de Rotterdamse Rekenkamer: ‘Werken onder druk, onderzoek oneigenlijke politiek-bestuurlijke druk op ambtenaren’, met weblink: <https://rekenkamer.rotterdam.nl/wp-content/uploads/2018/07/R.O.15.04-werken-onder-druk-1.pdf>

Zie het web-artikel Binnenlands bestuur van 2 januari 2020 ‘SP wil opheldering over angstcultuur Rotterdam’, waarin o.a. gesteld is dat er door het rijk met de gemeente Rotterdam gesproken moet worden over de angstcultuur, het doorgeslagen flexwerk bij de afdeling Werk en Inkomen en de corruptiebeschuldigingen richting de ambtenarij aldaar. De ambtenaren zouden er enkel op gericht om zichzelf direct of indirect te verrijken en om hun verdienmodel in stand te houden. Flexwerkers zouden daarbij als ‘moderne slaven’ betrokken worden en bij kritiek zou hun flexcontract niet worden verlengd. Men vreest voor een ‘Politiek-bestuurlijke ramp’ doordat de gemeente Rotterdam haar administratieve organisatie niet op orde heeft en de planning- en controlcycli dit alles niet bemerkt en/of onderzoekt. De veroorzaakte schade is niet te overzien als daardoor de rechtmatigheid en mogelijk ook de doelmatigheid van geschonden wordt. Met weblink: <https://www.binnenlandsbestuur.nl/ambtenaar-en-carriere/nieuws/sp-wil-opheldering-over-angstcultuur-rotterdam.11923679.lynkx>, zie ook het artikel uit het AD van 5 februari 2020 ‘Onderzoek naar mogelijke misstanden bij dienst Werk en Inkomen van gemeente Rotterdam’, met weblink: <https://www.ad.nl/rotterdam/onderzoek-naar-mogelijke-misstanden-bij-dienst-werk-en-inkomen-van-gemeente-rotterdam~afd3477e/>

Zie het artikel van 17 mei 2023 van Oogtv.nl, ‘FNV wint rechtszaak tegen gemeente over stoppen Schakelkans’, waarin o.a. is gesteld dat de FNV een rechtszaak heeft gewonnen tegen de gemeente Groningen over het stopzetten van het Schakelkans project.  Dit project stelde mensen in de bijstand in staat om 6 maanden voor een werkgever voor € 2 per uur te werken, terwijl de werkgever € 12,50 betaalde. De gemeente en het bureau deelden de rest van het geld. De FNV maakte bezwaar tegen het project en stelde dat er sprake is van uitbuiting doordat het misbruik maakte van laagbetaalde werknemers ten voordele van werkgevers, het bureau en de gemeente. Ondanks verzoeken van de FNV weigerde de gemeente Groningen initieel om de namen van de deelnemende bedrijven bekend te maken. De FNV stapte toen naar de rechtbank die de gemeente nu de gelegenheid gegeven heeft om de motivering aan te vullen. Voor de FNV is het belangrijk om deze bedrijfsnamen te verkrijgen om met hen en hun ondernemingsraden te kunnen spreken om ervoor te zorgen dat werkgevers niet langer samenwerken met dergelijke bureaus, maar mensen een echte betaalde baan aanbieden. De gemeente kan nog in hoger beroep gaan tegen de uitspraak van de rechtbank. Met website: <https://www.oogtv.nl/2023/05/fnv-wint-rechtszaak-tegen-gemeente-over-stoppen-schakelkans/>

Zie voor details inzake het project Schakelkans in Groningen ook het artikel van 2020 van het FNV, ‘Kritiek op zoveelste banenproject. Bijstand en een dode mus’, waarin o.a. is gesteld dat het project Schakelkans in Groningen  mensen in de bijstand voor €2 per uur laat werken voor bedrijven voor €12,75 per uur, wat FNV unfair vindt omdat het niet leidt tot echte banen. Een ervaringsdeskundige heeft al veel soortgelijke projecten gedaan maar ze leverden alleen valse hoop op. Structurele oplossingen liggen in meer banen, niet in tijdelijke projecten. Met weblink: <https://uitkeringsgerechtigden.fnv-magazine.nl/042020/bijstand-en-een-dode-mus/>

Zie ook  het artikel van december 2020 van het FNV, ‘Verdringing door re-integratie trajecten en ‘vrijwilligers’’, waarin o.a. is gesteld door het FNV dat vrijwilligerswerk waardevol is als aanvulling op beroepswerk, maar het mag nooit leiden tot verdringing van betaald werk. De FNV is het niet eens met de aanpassing aan de verdringingstoets door de staatssecretaris, dat alleen vacatures binnen hetzelfde bedrijf binnen een jaar meetellen als verdringing. Uit verschillende sectoren is onbegrip voor deze termijn. De FNV vindt dat de uitleg van “verdringing” van de staatssecretaris van tafel moet. Het “gijzelen” van burgers om diensten gratis te leveren en het inschakelen van bijstandsgerechtigden moet stoppen. De voorbeelden in het FNV-rapport laten zien dat er sprake is van oneerlijke concurrentie. De FNV doet daarom o.a. de volgende aanbeveling: Invoering van de “verdringingstoets” van het SP-Kamerlid Karabulut zoals die nu bij de Eerste Kamer ligt. Dit voorstel zou mensen met een uitkering meer kansen op betaald werk bieden en oneerlijke concurrentie door laagbetaalde krachten voorkomen. Met weblink: <<https://www.fnv.nl/getmedia/b5e7afbe-8f76-409d-b191-e79830884e8e/rapport-verdringing-fnv-uitkeringsgerechtigden.pdf>

Zie het artikel van 18 juli 2023 in het Financieel Dagblad, ‘De strijd tegen ‘moderne slavernij’ is een taai karwei’, waarin o.a. is gesteld dat klassieke slavernij zo goed als uitgestorven is, maar wereldwijd nog 50 miljoen mensen in ‘moderne slavernij’ leven zoals gedwongen arbeid en gedwongen huwelijken. Ook in Nederland komen gevallen van extreme uitbuiting voor, zoals de zaak van de 53-jarige vrouw die 15 jaar gedwongen moest werken zonder loon in Kamerik. Slachtoffers melden zich vaak niet uit angst voor represailles, ook doordat arbeidsuitbuiting of onvrije arbeid zich vaak aan het zicht onttrekt. De schatting is dat in Nederland 10.000 mensen slachtoffer zijn van moderne slavernij en wereldwijd 50 miljoen met een stijging van 10 miljoen sinds 2016. Uitzendbureaus maken zich schuldig aan misstanden zoals het inzetten van knokploegen en het op straat zetten van arbeidsmigranten. Het bewijzen van uitbuiting in rechte is lastig door complexe wetgeving. Het kabinet wilde de aanpak vergemakkelijken maar trad af. Ook producten die in Nederland worden verkocht, zoals tomaten uit Italië, worden soms geproduceerd met behulp van gedwongen arbeid. Vakbonden pleiten voor strengere regels en verplichte controles, omdat vrijwillige convenanten met bedrijven onvoldoende helpen. Met weblink: <https://fd.nl/economie/1482028/de-strijd-tegen-moderne-slavernij-is-een-taai-karwei>

Zie het artikel van 7 juni 2023 in het NRC Handelsblad, ‘Armoede is er niet ondanks maar dóór onze welvaart’, zegt Pulitzerprijswinnaar Matthew Desmond’, waarin hoogleraar Desmond stelt  dat rijke landen als Nederland eigenlijk in staat zijn om armoede te voorkomen en uit te bannen, maar dat dit uitblijft door onwil van welgestelden die profiteren van lage lonen en onderbetaalde arbeid. Individuen kunnen niet alleen veranderen door bewuster te consumeren, maar vooral door uit te zoeken hoe ze zelf verbonden zijn met het probleem van armoede en zo mee kunnen helpen aan de oplossing. Daarvoor zijn structurele maatregelen nodig, zoals een hogere bijstand en lagere inkomenssteun voor rijken. Dit zal enige pijn doen bij rijken, maar zal volgens Desmond leiden tot een eerlijkere en gelukkigere samenleving. Een hogere bijstand leidt niet tot gebrek aan motivatie bij uitkeringsgerechtigden om te werken omdat rust zou hen kunnen helpen om een baan te vinden. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2023/06/07/armoede-is-er-niet-ondanks-maar-door-onze-welvaart-zegt-pulitzerprijswinnaar-matthew-desmond-a4166625>

Zie het artikel van 7 februari 2020 van dhr. Verhagen op binnenlandsbestuur.nl, ‘Eigen risico. Hoe groot de financiële problemen van de gemeenten ook zijn, er worden maar weinig gemeenteambtenaren ontslagen’. Daarin is o.a. gesteld is dat het voor overheden die financiële problemen hebben soms eerder loont om niet te investeren in ambtenaren en ze via instromen bij een re-integratiebedrijf te laten ontslaan en zo betaling van een WW-uitkeringen te ontlopen. Daarbij verschuift het eigenrisicodrager van b.v. een gemeente die de WW-uitkering zelf moet betalen, maar wel de WW-premies mogen houden teniet gedaan, naar de ambtenaar zelf die daarmee slechter af is dan een werknemer in het bedrijfsleven. Met weblink: <https://www.binnenlandsbestuur.nl/financien/gemeenten-zijn-eigenrisicodrager>

Zie het artikel van 21 februari 2020 van Gemeente.nu ‘Budgettaire problemen niet afwentelen op huizenbezitter’, waarin o.a. gesteld is door De Vereniging Eigen Huis dat woningbezitters dit jaar gemiddeld 5,2 procent meer betalen aan gemeentelijke woonlasten dan in 2019. De organisatie vindt ingrijpen nodig en stelt verder dat budgettaire problemen tussen het Rijk en de gemeenten over de bekostiging van de Wmo en de jeugdzorg niet via een hogere ozb op huiseigenaren mogen worden afgewenteld om de gemeentelijke begroting sluitend te krijgen. Met weblink: <https://www.gemeente.nu/bedrijfsvoering/belastingen/budgettaire-problemen-niet-afwentelen-op-huizenbezitter/>

Zie het artikel van 9 november 2021 in het AD, ‘Ozb-tarief daalt fors, maar woning-eigenaar betaalt toch iets meer’, waarin o.a. is gesteld dat het tarief van de onroerendezaakbelasting voor woningen met 5,9% omlaag gaat, maar de gemiddelde WOZ-waarde met 7,8%. Met weblink: <https://www.ad.nl/roosendaal/ozb-tarief-daalt-fors-maar-woning-eigenaar-betaalt-toch-iets-meer~ae0b5ea7/175915134/>

Zie het artikel van 3 februari 2022 van de NOS, ‘Veel gemeentelijke heffingen dit jaar omhoog, ozb stijgt gemiddeld 4,4 procent’, met website: <https://nos.nl/artikel/2415500-veel-gemeentelijke-heffingen-dit-jaar-omhoog-ozb-stijgt-gemiddeld-4-4-procent>

Zie het artikel van 25 maart 2022 in het AD ’CPB: sterkste schouders dragen niet de zwaarste lasten’, waarin o.a. gesteld is dat de allerrijkste huishoudens in Nederland gemiddeld veel minder belasting betalen. Huishoudens met lagere inkomens betalen relatief juist meer belasting volgens het Centraal Plan Bureau (CPB) in het onderzoek ‘Ongelijkheid en Herverdeling’ dat is opgesteld in samenwerking met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Met weblink: <https://www.ad.nl/geld/cpb-sterkste-schouders-dragen-niet-de-zwaarste-lasten~aa8a6656c/>

Zie het artikel van 25 maart 2022 in De Volkskrant ‘Laagste inkomens betalen relatief gezien de meeste belasting, rijkste 1 procent betaalt het minst’, met weblink: <https://www.volkskrant.nl/economie/laagste-inkomens-betalen-relatief-gezien-de-meeste-belasting-rijkste-1-procent-betaalt-het-minst>

Exceptieve toetsing van regelgeving, budget gemeenten, verdeelmodel 2015. In geschil is de verdeling van het uitkeringsbudget voor 2015 voor gemeenten volgens een nieuw verdeelmodel, neergelegd in een algemeen verbindend voorschrift. Geoordeeld wordt dat de bestuursrechter een algemeen verbindend voorschrift buiten toepassing kan laten (en het besluit waar de procedure over gaat vernietigen) als het voorschrift niet zorgvuldig is voorbereid of gebrekkig is gemotiveerd en de rechter om die reden dat voorschrift niet goed kan toetsen aan hogere regelgeving, de algemene rechtsbeginselen of de algemene beginselen van behoorlijk bestuur. Het nieuwe verdeelmodel bevat tekortkomingen die vooral de betrokken gemeente raakt, zodat het verdeelmodel in dit geval buiten toepassing moet worden gelaten. Het bestuursorgaan wordt opgedragen een nieuw besluit op bezwaar te nemen. Centrale Raad van Beroep 1 juli 2019, ECLI:NL:CRVB:2019:201 en Rechtbank Limburg 22 december 2020, ECLI:NL:RBLIM:2020:10269

Zie het artikel van 20 juli 2021 op Binnenlands Bestuur, ‘Ook Utrecht hervat strijd voor hoger bijstandsbudget’, waarin gesteld is dat de gemeente Utrecht, net zoals Den Haag, de juridische strijd gaat hervatten voor extra rijksbudget voor bijstandsuitkeringen. Het gaat om de jaren 2017 en 2018, waar de gemeente aankijkt tegen een tekort van bijna 20 miljoen euro. Met weblink: <https://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/ook-utrecht-gaat-verder-met-strijd-voor-hoger-bijstandsbudget>

Zie het artikel van 11 juli 2019 in Trouw ‘Hoe gemeenten onderling verschillen in bijstandsbeleid? Niemand weet het’, waarin o.a. gesteld is dat vooral grote verschillen in het benadrukken van meer plichten dan rechten bij uitkeringsgerechtigden dan andersom voor veel wantrouwen en een grotere afstand tot de overheid zorgt. Een effect daarvan is dat die mensen minder snel een baan vinden.
Met weblink: <https://www.trouw.nl/economie/hoe-gemeenten-onderling-verschillen-in-bijstandsbeleid-niemand-weet-het~b49867f7/>

Zie het onderzoek van UvH Magazine ‘Verschillen in de bijstand Maatwerk of ongelijkheid?’, waarin o.a. gesteld is dat gemeente zelf niet hun onderlinge verschillen kennen. De onderzoekers stelden zelf vast dat gemeenten veel of weinig rechten en veel of weinig plichten en combinaties daarvan kunnen hebben voor mensen in de bijstand, met verschillen effecten als gevolg, zoals hoog of laag vertrouwen in de overheid. Met weblink: <https://www.uvh.nl/uvh.nl/up/ZsbagufKgmJ_Magazine-UvH.pdf>

@ 3: Wantrouwen en ontmoediging uitkeringsgerechtigde, fouten rekenmethoden, ‘passende en excellente dienstverlening’

Zie ook het artikel van 21 juni 2021 van Binnenlands Bestuur ‘Financiering bijstand schiet doel voorbij; te streng’ waarin o.a. gesteld en/of erkend wordt door o.a. VNG dat gemeenten het aanspraak maken op voorzieningen sociale zekerheid waaronder bijstand Pw onnodig beperken, dat 1/3 van de burgers die daarop aanspraak willen maken zodanig ontmoedigd worden door te strenge (toepassing van) regels dat zij geen aanspraak durven maken op wat zij nodig hebben. Men stelt dat daarmee de het doel van het vangnet sociale zekerheid onhaalbaar is en wil onderzoeken hoe dat haalbaar gemaakt kan worden o.a. door te onderzoeken of betere voorlichting en bestandskoppeling wel werkt en of de sociale voorzieningen nog wel aansluiten op de flexibele arbeidsmarkt, zie de weblink: <https://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/nieuws/financiering-bijstand-schiet-doel-voorbij-te.17397169.lynkx>

Zie het artikel van 24 augustus 2021 in Sociale Vraagstukken, Wetenschappers & professionals over maatschappelijke kwesties, ‘Zelfredzaamheid bevorderen daar ben ik mee opgehouden’, waarin zij o.a. stelt dat de Nederlandse verzorgingsstaat ernaar streeft iedere burger een menswaardig bestaan te bieden, maar kille bureaucratie en paternalistisch overheidsoptreden voortdurend op de loer liggen. Verder dat de beste bescherming hiertegen komt van professionals die over de vereiste discretionaire ruimte beschikken, Met weblink: <https://www.socialevraagstukken.nl/zelfredzaamheid-bevorderen-daar-ben-ik-mee-opgehouden/>

Zie het artikel van 28 december 2022 in De Telegraaf, ‘Hoogleraar over korter wordend lontje Nederlanders: ’Borderlineland geworden’, waarin o.a. gesteld is door hoogleraar forensische psychologie Corine de Ruiter dat mensen in Nederland steeds vaker ‘borderline’—gedrag vertonen. Doordat de burger ziet hoe de hoogste controlerende macht zich misdraagt als een stel kleuters, die elkaar aan het uitschelden zijn, hebben burgers het respect voor de overheid verloren. Haar observatie is dat al gestresste burgers daardoor nog emotioneler en impulsiever worden. Met weblink: <https://www.telegraaf.nl/nieuws/516736866/hoogleraar-over-korter-wordend-lontje-nederlanders-borderlineland-geworden>

@ 4: Rigide handhaving bijstandsuitkeringen, willekeur en excessen

Zie ook het rapport van de Rotterdamse ombudsvrouw van 28 mei 2015 waarin team van onderzoekers beschrijft nauwkeurig waarom veel van de deelnemers zich voelen weggezet als ‘hufters, losers of fraudeurs. Dit o.a. doordat uitkeringsgerechtigden twintig keer per maand moeten solliciteren, worden geacht straten schoon te vegen die al schoon zijn, hun (medische) privacy structureel wordt geschonden, om de haverklap gesteld wordt dat er iets mis is met hun inzet en houding, veel van de deelnemers lichamelijke en psychische stressklachten rapporteren, en dat de meesten gen officiële klacht durven in te dienen uit angst te worden gekort op hun uitkering. Met weblink: <http://www.ombudsmanrotterdam.nl/het-pad-naar-werk-niet-geplaveid-wel-schoongeveegd/>, en <https://www.divosa.nl/nieuws/ombudsman-rotterdam-doet-onderzoek-naar-praktijk-van-uitvoering-re-integratie>

Zie het artikel van 19 juni 2023 van Rijnmond Nieuws, ‘Rotterdam wil meer mensen uit de bijstand en extra controle op uitkeringsfraude’, waarin o.a. is gesteld dat de gemeente Rotterdam plannen heeft om meer mensen uit de bijstand te krijgen en extra controle uit te oefenen op uitkeringsfraude. De gemeente wil onder andere intensiever samenwerken met werkgevers om meer mensen aan het werk te helpen. Ook wordt er gekeken naar mogelijkheden om bijstandsgerechtigden beter op te leiden en te scholen, zodat ze meer kans maken op een baan. Daarnaast wil Rotterdam meer inzetten op handhaving en controle om uitkeringsfraude tegen te gaan. Hierbij wordt onder andere gedacht aan het controleren van bankrekeningen en het intensiever controleren van mensen die een bijstandsuitkering ontvangen. Met weblink: <https://www.rijnmond.nl/nieuws/1684244/rotterdam-wil-meer-mensen-uit-de-bijstand-en-extra-controle-op-uitkeringsfraude>

Zie het artikel van 26 oktober 2022 in de Groene Amsterdammer, rubriek Onderzoek, Bijstandscontroleurs hebben vrij spel, ‘Papiertjes tussen de deur’, waarin o.a. is gesteld dat bij het controleren of mensen recht hebben op bijstand, rechercheurs van de sociale dienst amper aan regels zijn gebonden. Een ‘vermoeden’ van fraude volstaat voor een huiszoeking doordat bijstandshandhavers vrijwel dezelfde opsporingsmogelijkheden hebben als de politie, maar ze hebben géén goedkeuring nodig van de officier van justitie. Dit leidt tot willekeur en excessen. Met weblink: <https://www.groene.nl/artikel/papiertjes-tussen-de-deur>

Zie het artikel van 27 oktober 2022 in Trouw, ‘Wie controleert de sociale dienst? ‘Gemeenten hebben voortdurend de grenzen opgezocht’’, waarin o.a. gesteld is dat gemeenten bij het opsporen van bijstandsfraude verschillend, willekeurig en soms hardvochtig optreden. Er worden ongeoorloofde, discriminerende opsporingsmethoden gebruikt, en er wordt selectief omgegaan met bewijs. De rechter moet gemeenten regelmatig terugfluiten, van zaken die nog aangebracht worden tenminste, want de sociale advocatuur is zo ongeveer wegbezuinigd. Er is geen controle op handhavers van de sociale dienst, zij hebben geen speciale opleiding nodig, en de gemeente kan niet gesanctioneerd worden. Met de invoering van de Fraudewet van 2013 is de opsporing van bijstandsfraude-verschoven van als strafbaar feit in het strafrecht naar een overtreding in het bestuursrecht waarop de gemeente zelf mag handhaven. Daarbij zijn ook nog de bedragen van vermeende fraude van €6.000,. naar €50.000,— is verschoven terwijl een bijstandsuitkering nog geen €1.000,- per maand omvat. Met weblink: <https://www.trouw.nl/binnenland/wie-controleert-de-sociale-dienst-gemeenten-hebben-voortdurend-de-grenzen-opgezocht~bf847a78/>

Ook de Volkskrant van 28 oktober 2022 schrijft over deze willekeurige opsporing van bijstandsfraude ’Waar blijft de veroordeling van de binnenlandse aantasting van de rechtsstaat?’, waarin o.a. is gesteld dat inzake fraudebestrijding de sociale dienst nauwelijks aan regels is gebonden, handhavers staan niet onder toezicht. Opsporingsmethoden die door de rechter zijn verboden, worden nog gewoon toegepast. Bij onterecht stopzetten uitkering door de gemeente ligt de bewijslast bij de uitkeringsgerechtigde, waarbij de handhaver ontlastend bewijs mag achterhouden en het recht op een advocaat onzeker is. Met weblink: <https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/waar-blijft-de-veroordeling-van-de-binnenlandse-aantasting-van-de-rechtsstaat~b0ab6817d/>

Het betreft een onderzoek door Investico voor Trouw en De Groene Amsterdammer. Met weblink: <https://www.trouw.nl/binnenland/wie-controleert-de-sociale-dienst-gemeenten-hebben-voortdurend-de-grenzen-opgezocht~bf847a78/>

Zie het artikel van de NOS van 6 augustus 2021 ‘Duizenden gekort op bijstand, niet altijd terecht’, waarin o.a. gesteld wordt dat er niet altijd gekort wordt wegens fraude op de uitkering maar om mensen te activeren in het zoeken naar werk, hetgeen volgens het SCP overigens niet het beoogde effect heeft. Bovendien is een deel van de kortingen onterecht terwijl er ook bijstandsgerechtigden zijn die geen bezwaar indienen. De gemeente Rotterdam legde de meeste maatregelen en/of kortingen op. Met weblink: <https://nos.nl/artikel/2392887-duizenden-gekort-op-bijstand-niet-altijd-terecht?>

Zie het artikel van 20 juni 2019 in Gemeente.nu ‘Rotterdam zet ruim 1900 uitkeringen stop na grootschalige controle’ waarin o.a. gesteld is door de wethouder inzake dat fraude ontoelaatbaar is en er elk jaar 6000 heronderzoeken worden uitgevoerd waarbij een werkzoekende wordt opgeroepen voor een gesprek om de rechtmatigheid van de uitkering te toetsen en zo nodig een hulpverlener en vervolgtrajecten worden ingezet om problemen op te lossen. Verder dat tegelijkertijd niet iedereen die iets vergeet door te geven meteen als fraudeur bestempeld hoeft te worden. Dat de Gemeente Rotterdam met de controles inzetten op waar de pakkans het grootst is en dat continue gemeten wordt. Op die manier worden Rotterdammers die rechtmatig een bijstandsuitkering ontvangen, niet onnodig lastig gevallen en kunnen zij zich richten op het vinden van werk. Met weblink: <https://www.gemeente.nu/bedrijfsvoering/financien/rotterdam-zet-ruim-1900-uitkeringen-stop-na-grootschalige-controle/>

Zie het artikel van 12 januari 2022 in de Groene Amsterdammer in de rubriek Onderzoek ‘Vogelvrij in de verzorgingsstaat. ‘De situatie lijkt erg op de toeslagenaffaire’, waarin o.a. een jaar na de boodschappenaffaire onderzocht is door platform Investico samen met EenVandaag en Trouw voor onder meer De Groene Amsterdammer of gemeenten nu werkelijk een ‘menselijke maat’ zijn gaan hanteren. Ruim tachtig gemeenten hebben vorig jaar hun beleid versoepelt o.a. regels voor het ontvangen van giften in de bijstand, maar betrokkenen zien in de meeste gemeenten nog weinig tot geen verbetering in de fraudejacht en coulance van gemeenten bij terugvordering, dat blijkt ook uit rechtbankverslagen. Bovendien gebruiken gemeenten nog steeds vergaande opsporingsmethodes als er maar een greintje twijfel is of iemand wel terecht bijstand ontvangt. Vanuit de wetenschap is al regelmatig tevergeefs geroepen dat het systeem veel te rigide. Met weblink: <https://www.groene.nl/artikel/de-situatie-lijkt-erg-op-de-toeslagenaffaire?>

Zie ook het artikel van 12 januari 2022 in Trouw ‘78.000 euro bijstand terugbetalen vanwege hobbyoptredens: de ijzeren wetten van de invordering’, waarin o.a. gesteld is dat het systeem van de Pw te rigide is omdat de gemeente de uitkering over vele jaren terugvordert als uitkeringsgerechtigden maar het geringste foutje maken. De gemeenten passen de wet ook nog eens strenger toe dan noodzakelijk. Verder wordt gewezen op de moeilijke bewijspositie waarin alle gegevens van de afgelopen jaren verantwoord moeten kunnen worden, terwijl volgens een advocaat het de burger opzettelijk moeilijk wordt gemaakt en gemeenten hen in de val laten lopen. Met weblink: <https://www.trouw.nl/verdieping/78-000-euro-bijstand-terugbetalen-vanwege-hobbyoptredens-de-ijzeren-wetten-van-de-invordering~b1d656f2/>

Zie het artikel van 21 januari 2021 van EenVandaag ‘Gemeenten worstelen met harde aanpak van mensen in de bijstand: ‘Er is geen ruimte voor de menselijke maat’ waarin o.a. gesteld wordt door de Rotterdamse wethouder dat de Participatiewet heel rigide is, b.v. inzake inlichtingenplicht ontvangen inkomsten ook als het slechts om €2,— of €3,— is hij verplicht om de (gehele) uitkering terug te vorderen. Dit naar zijn zeggen omdat de gemeente het opvolgende jaar anders minder subsidie krijgt. Met weblink: <https://eenvandaag.avrotros.nl/item/gemeenten-worstelen-met-harde-fraude-aanpak-van-mensen-in-de-bijstand-er-is-geen-ruimte-voor-de-menselijke-maat/>

Zie het artikel van 27 september 2019 van de gemeente Rotterdam ‘Bijstand en verrekening van inkomsten’, waarin o.a. in strijd met de wet en rechterlijke uitspraken gesteld is dat fictief inkomen wordt geschat van mensen in de bijstand die betaald werk verrichten maar hun salaris nog niet ontvangen hebben. De snelle verrekening op basis van schatting wordt ook genoemd in het lokale Beleidskader Participatiewet, met als uitgangspunt ‘passende en excellente dienstverlening’. Terwijl uit rechterlijke uitspraken blijkt dat dat niet is toegestaan. Met weblink: <https://www.rotterdam.nl/werken-leren/verrekening-inkomsten/>

Zie het artikel van 11 mei 2023 in de Volkskrant, ‘Rechters waarschuwen met toeters en sirenes: een toeslagenschandaal 2.0, dat mag niet gebeuren’, waarin o.a. is gesteld door Reinier van Zutphen, de Nationale Ombudsman gewaarschuwd is in de Tweede Kamer voor: ‘Maatwerk is geen oplossing voor slecht beleid. Maatwerk wordt heel vaak gebruikt als pleister om te plakken op een fout, waarbij de fout niet zit in een enkele vergissing of in iets dat niet goed is gegaan, maar in het systeem of in het beleid.’ Met weblink: <https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/rechters-waarschuwen-met-toeters-en-sirenes-een-toeslagenschandaal-2-0-dat-mag-niet-gebeuren~bdda632c3/>

Zie het artikel van 5 februari 2022 in NH Media ‘WerkSaam Westfriesland profiteerde van Rob en andere werklozen: “Je hebt geen keus”, waarin FNV o.a. na onderzoek gesteld heeft dat mensen met een uitkering daarnaast regulier onbetaald werk voor het reintegratiebedrijf WerkSaam verrichtte, terwijl de kans op een vaste baan erg klein is. Ook de hoogopgeleide Rob van der Linde, voorheen applicatiebeheerder voor een accountantskantoor en KPN maar na een fusie in 2015 na 37 jaar werkloos geraakt, ondervond dat nadat hij na 3 jaar WW-uitkering een bijstandsuitkering moest aanvragen. Er werd daarbij gedreigd dat hij op zijn uitkering gekort zou worden als hij niet bij WerkSaam zou komen opdagen. Met weblink: <https://www.nhnieuws.nl/nieuws/299043/werksaam-westfriesland-profiteerde-van-rob-en-andere-werklozen-je-hebt-geen-keus>

Zie het proefschrift, ‘Sturingsinstrumenten in de WW: 1987-2020: Een juridische studie’ van Ramparichan, Madhvi Devika, Monografieën Sociaal Recht, volume 77, pp. 1 – 259, (Dissertation 2021), Supervisor(s): Pennings, F.J.L.; Schippers, J.J. DOI: https://doi.org/10.33540/565. Daarin is gesteld dat het woord ‘activering’ gebruikt wordt om de verkortingen van de WW te rechtvaardigen, maar dat uit de parlementaire behandeling blijkt dat bepaalde wetswijzigingen vooral vanuit een bezuinigingsmotief zijn ingegeven, p. 41 laatste alinea en p. 42 eerste alinea voetnoot 131.

Zie het artikel van 3 augustus 2021 in het NRC Handelsblad ‘Kentekencamera’s scanden ook gezichten van automobilisten, Opsporing, De gezichten van automobilisten zijn zonder wettelijke basis gebruik voor opsporing.’, waarin o.a. gesteld wordt dat politiecamera’s langs de Nederlandse autowegen de afgelopen vijf jaar automobilisten en bijrijders hebben gefotografeerd, terwijl de wettelijke basis hiervoor ontbrak. De foto’s zijn onder meer gebruikt voor opsporingsdoeleinden en strafrechtelijke onderzoeken, blijkt uit een intern politiebericht dat is ingezien door NRC, met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2021/08/03/cameras-scanden-ook-gezicht-a4053582>

@ kortingen en boetes uitkeringen houden, naar eigen inzicht besteden op elk gemeentelijk domein

Zie o.a. het artikel: ’SCP rekent definitief af met Participatiewet’ van 19 november 2019, waarin staat dat […] Als gemeenten op uitkeringen besparen, mogen ze het geld dat overblijft houden en vrij besteden. […]. Met weblink: <https://www.gemeente.nu/sociaal/werk/eindrapport-participatiewet-duidelijk-wet-werkt-niet/?>

Zie het artikel van 8 augustus 2021 in Rotterdam010 met het artikel ‘50PLUS Rotterdam legt kortingsschandaal bloot’, waarin o.a. gesteld wordt dat de gemeente Rotterdam uitkeringsgerechtigden (bijstand) de afgelopen jaren (onterecht) heeft gekort op hun uitkering; in 2019 raakte de helft van de gekorte bijstandsgerechtigden in Rotterdam zijn of haar bijstand zelfs gedeeltelijk kwijt. Er wordt gesproken van ’schrijnende bureaucratie’ en ‘Kafkiaanse praktijken’. Rotterdam is het minst terughoudend met het opleggen van maatregelen en staat te boek als de gemeente die het minst coulante omgaat met de Participatiewet. De partij stelt vragen aan de wethouders zoals: ‘’Rotterdam ontvangt van het Rijk middelen om mensen die onder de Participatiewet vallen naar werk te begeleiden. Die middelen zijn vrij te besteden. Als Rotterdam op uitkeringen bespaart, mag Rotterdam het restant houden en ook vrij besteden. Kan het college aangeven hoeveel restant geld er in 2019 er bespaard is door uitkeringen te korten?’’. Met weblink: <https://dagblad010.nl/politiek/50plus-rotterdam-legt-kortingsschandaal-bloot?>

@ verdienmodellen

Zie bijvoorbeeld het artikel van 21 november 2017 van Divosa: ‘Inspiratietool berekent besparing uitkeringen bij inzet loonkostensubsidie’, <https://www.divosa.nl/nieuws/inspiratietool-berekent-besparing-uitkeringen-bij-inzet-loonkostensubsidie>, het artikel van november 2019 van Berenschot: ‘Werk bespaart bijstand’ over loonkostensubsidie, <https://www.berenschot.nl/actueel/2017/november/werk-bespaart-bijstand/>, de website voor de Programmaraad Regionale Arbeidsmarkt ‘Samen voor de klant’ in samenwerking met Divosa, VNG, UWV, en Cedris, met als titel ‘Optimale verdienmodellen’ voor gemeenten op het terrein van Werk en Inkomen <https://www.samenvoordeklant.nl/archief/optimale-verdienmodellen>, en het artikel van 10 november 2019 van D. Gregoire: ‘Verliezen, het nieuwe verdienmodel van de gemeente Stein…’, <https://gregoiredolf.wordpress.com/2018/11/10/verliezen-het-nieuwe-verdienmodel-van-de-gemeente-stein/>, en over ‘Moderne slaven’ bij W&I gemeente Rotterdam laatste alinea van het web-artikel Binnenlands bestuur van 2 januari 2020 ‘SP wil opheldering over angstcultuur Rotterdam’, <https://www.binnenlandsbestuur.nl/ambtenaar-en-carriere/nieuws/sp-wil-opheldering-over-angstcultuur-rotterdam.11923679.lynkx>

 Zie het artikel van 26 oktober 2022 in de Groene Amsterdammer, ‘De rechten van armen, Tussen wreedheid en bevoogding’, waarin o.a. gesteld is dat tegenwoordig het niet meer de vraag is wat armen moeten presteren in ruil voor hun uitkering, maar wat ze ervoor moeten inleveren. Ontvangers van bijstand hebben in één opzicht te maken met een totalitair systeem zoals in China. Dit omdat ze nooit weten of ze onschuldig zijn of niet, een gemeente ontlastend bewijs mag achterhouden, e.d., waardoor ook na de toeslagen-affaire nog steeds mensen door de overheid vermalen worden. Men concludeert dat de (mensen)rechten van armen beter geregeld zouden moeten worden. Met weblink: <https://www.groene.nl/artikel/tussen-wreedheid-en-bevoogding>

@5: Onvoldoende maatwerk re-integratie, duurzame uitstroom nagenoeg nihil

Zie het artikel van 19 november 2019 in Binnenlands Bestuur ‘Participatiewet is mislukt’, waarin o.a. is gesteld dat de doelstellingen van de Participatiewet zijn niet behaald. Er is verder geen sprake van één regeling aan de onderkant van de arbeidsmarkt. Dat concludeert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in zijn dinsdag verschenen ‘Eindevaluatie van de Participatiewet’. Met weblink: <https://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/doelen-participatiewet-niet-gehaald>

Zie o.a. het artikel: ’SCP rekent definitief af met Participatiewet’ van 19 november 2019, waarin o.a. gesteld is dat de tegenvallende resultaten van de Participatiewet onder andere zijn te wijten aan opstartproblemen bij gemeenten en de manier waarop het geld binnen de wet wordt ingezet. Ook blijken aannames in de wet niet te kloppen met de praktijk. Met weblink: https://www.gemeente.nu/sociaal/werk/eindrapport-participatiewet-duidelijk-wet-werkt-niet/

Zie ook de publicatie van 16 november 2020 van het Sociaal Cultureel Planbureau ‘Sociaal domein op koers? Verwachtingen en resultaten van vijf jaar decentraal beleid’, waarin o.a. gesteld is dat de verwachtingen van het nieuwe beleid te hoog gespannen waren, bijvoorbeeld over de zelfredzaamheid van mensen en een zorgzamere samenleving. Gemeenten behalen nog geen betere resultaten dan het rijk, de deelname van mensen met een beperking aan de samenleving is niet toegenomen, er zijn nog steeds knelpunten in de jeugdzorg en de kansen op werk voor mensen met een arbeidsbeperking zijn nauwelijks verbeterd. Met weblink: https://www.scp.nl/publicaties/publicaties/2020/11/16/sociaal-domein-op-koers.

Zie ook het artikel van 16 november 2020 van het SCP ‘Sociaal domein stagneert: Vijf jaar na decentralisatie is de ondersteuning van kwetsbare burgers nog niet op orde’, waarin o.a. gesteld is dat er een bredere definitie van het sociaal domein gehanteerd moet worden met andere onderdelen en flankerende wetten die vaak in de gemeentelijke praktijk voorkomen b.v. schuldhulpverlening, (passend) onderwijs en medische of langdurige zorg. Verder dat de complexiteit van regelgeving en/of het systeem verminderd moet worden voor betrokken partijen, d.w.z. meer aandacht zou uit moeten gaan naar goede informatievoorziening en vereenvoudiging van procedures. Met weblink: https://www.scp.nl/actueel/nieuws/2020/11/16/sociaal-domein-stagneert-vijf-jaar-na-decentralisatie-is-de-ondersteuning-van-kwetsbare-burgers-nog-niet-op-orde

Zie o.a. het artikel van 19 november 2019 in Trouw, ‘De Participatiewet heeft kwetsbaren juist gedupeerd en buitengesloten’, waarin o.a. gesteld is dat de Pw kwetsbare groepen alleen maar verder achterop heeft geholpen terwijl het kabinet er toch verder mee gaat. Met weblink: <https://www.trouw.nl/opinie/de-participatiewet-heeft-kwetsbaren-juist-gedupeerd-en-buitengesloten~bf052cc1/>

Zie het artikel van 23 maart 2023 in Mejudice, ‘Huidig bijstandsbeleid werkt minst goed voor meest kwetsbaren’, waarin o.a. is gesteld dat tussen 2017 en 2020 een aantal gemeenten bijstandsexperimenten heeft gehouden, waarbij het uitvoeringsbeleid meer gebaseerd werd op vertrouwen en onvoorwaardelijkheid.  De onderzoeker laat in zijn proefschrift zien dat de huidige bijstandssystematiek voor verschillende subgroepen slechter uitpakt, vooral voor de meest kwetsbaren. Met weblink: <https://www.mejudice.nl/artikelen/detail/huidig-bijstandsbeleid-werkt-minst-goed-voor-meest-kwetsbaren>. Het artikel is een overzicht van enkele van de belangrijkste conclusies uit het proefschrift Effects of welfare policies based on autonomy and unconditionality – A social experiment with social assistance recipients (Betkó, 2023), met weblink: <https://repository.ubn.ru.nl/handle/2066/290385>

Zie het artikel van 11 november 2020 in het NRC Handelsblad ‘PvdA vindt eigen Participatiewet mislukt’, waarin o.a. gesteld is dat de PvdA als regeringspartij het vangnet voor kwetsbaren veranderde maar daar nu spijt van heeft dat het wantrouwen een grote fout is. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2020/11/11/pvda-vindt-eigen-participatiewet-mislukt>

Zie het artikel van 25 november 2020 in Sociale vraagstukken, ‘De Participatiewet of een rechtvaardige bijstand’, waarin o.a. is gesteld dat de Participatiewet heeft de tendens tot wantrouwen in bijstandsgerechtigden alleen maar versterkt, waarmee rechtvaardigheid in de vorm van gelijkwaardige participatie van mensen met een uitkering is ondermijnd. Met weblink: https://www.socialevraagstukken.nl/de-participatiewet-of-een-rechtvaardige-bijstand

Zie het artikel van maart 1981 in Streven, Vlaamse editie, Jaargang 48, ‘Werklozen: slachtoffers van de economische crisis’ door Rita Bollen en Frank Moulaert, waarin o.a. gesteld is (p. 537) dat door verkeerde bezuinigingsmaatregelen in tijden van economische wereldcrisis en/of slechte toestand van overheidsfinanciën het recht op een menswaardig inkomen van veel langdurig werklozen aantast, vooral van langdurig werkloze niet-gezinshoofden (meestal vrouwen). Dit doordat de crisiskosten van werkeloosheid en subsidiëring van industrie door werkgeversorganisaties afgewenteld wordt op de overheid. Daarbij wordt i.p.v aansturen op herverdeling van arbeid, eerder aangedrongen op loonkostenmatiging en besparingen op overheidsfinanciën, in vooral sectoren die het bedrijfsleven niet treffen, zoals de sociale zekerheid en de werkeloosheid. Dat leidt tot een hele reeks van anti-sociale matigingsmaatregelen, zonder noemenswaardige garanties voor betaald werk te bieden. Daarmee tast de overheid samen met de werkgeversorganisaties het recht op arbeid van een grote groep werkwilligen aan. Met weblink: <https://www.dbnl.org/tekst/_str008198001_01/_str008198001_01_0059.php>

Zie het artikel in Trouw van 14 juni 2023, ‘De participatiewet, nog zo’n loodzware erfenis van Rutte II’, waarin o.a. gesteld is dat de Participatiewet, ingevoerd door kabinet Rutte II in 2015 met als doel meer mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk te krijgen, wordt gezien als een zware erfenis van het kabinet. De wet heeft niet tot het gewenste resultaat geleid en wordt bekritiseerd vanwege onder andere een gebrek aan budget en begeleiding voor werkgevers en werknemers. Zowel mensen met als zonder arbeidsbeperking zijn niet uitgestroomd naar duurzaam passende werk. Met weblink: <https://www.trouw.nl/politiek/de-participatiewet-nog-zo-n-loodzware-erfenis-van-rutte-ii~b2c4a2b26/> 

Europese Commissie ‘Dutch Participation Act not (yet) a success
ESPN Flash Report 2020/02. Met weblink: <https://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=nl&catId=1135&furtherNews=yes&newsId=9535>

@ 6: Digitaliseren bepaalde werkprocessen, en (discriminerend) algoritmen

Zie het artikel van 21 december 2022 van RTLNieuws, ‘Centraal Algoritmeregister. Nieuwe site biedt inzicht in ruim 100 algoritmes die overheden gebruiken’, waarin o.a. gesteld is dat ruim honderd algoritmes die de overheid gebruikt om bepaalde werkprocessen te versnellen in een online-register zijn gedeeld en samengebracht. Dit om de controle ervan door kritische burgers te vergemakkelijken. Echter, zijn overheden mogelijk pas per 2024 verplicht om algoritmen te registeren. Uit o.a. de toeslagenaffaire blijkt dat verkeerde inzet van algoritmen discriminerend kunnen zijn. Met weblink: <https://www.rtlnieuws.nl/tech/artikel/5354819/kabinet-publiceert-register-met-algoritmes-van-de-overheid>. Zie ook het artikel van 18 mei 2022 van RTLNieuws, ‘Onderzoek: algoritmes overheden voldoen niet aan basiseisen’, met weblink: <https://www.rtlnieuws.nl/tech/artikel/5309472/algoritmes-overheid-politie-algoritme>

Zie het artikel van Wikipedia over ‘Algoritme’ waarin o.a. gesteld is dat een algoritme een reeks (wiskundige) instructies kan zijn om een doel te bereiken of een probleem op te lossen, en in beginsel los staat van computerprogramma’s. Recentelijk worden echter voor voor de uitvoering van algoritmen steeds vaker computerprogramma’s gebruikt. Met weblink: <https://nl.wikipedia.org/wiki/Algoritme>

Zie het artikel van 2019 van Data Science Team, ‘Typen van het machineleeralgoritme Data Science’, waarin o.a. onderscheid gemaakt wordt tussen typen van het machineleeralgoritme op basis van overeenkomsten zoals een regressie-algoritme. Dit is een vorm van machinaal leren onder toezicht dat werkt volgens de relatie tussen input en output en dan nieuwe data genereert. Een van de meest populaire regressiealgoritmen is ‘lineaire regressie’. Met weblink: <https://datascience.eu/nl/machine-learning/de-meest-populaire-machineleren-algoritmen/>

Zie het Algoritmeregister van de Nederlandse overheid. Door de 4G (Amsterdam, Rotterdam, Utrecht, Den Haag) wordt een algoritme gebruikt dat bepaalt op grond van wet- en regelgeving of er recht is op een uitkering, soort uitkering, hoogte en duur en geeft dit als advies aan de consulent. Het algoritme werkt met gegevens uit de basisregistratie van de gemeente. Aanpassingen door consulenten zijn herleidbaar. En daarnaast aan de hand van gegevens die gestructureerd zijn ingevoerd o.b.v. voorgedefinieerde waarden. De consulent is alert op het checken van de uitkomsten. De burger kan vragen stellen bezwaar maken, of vragen om herziening. Daarbij gaat het volgens de website om koppeling met de BRP en Suwinet, zoals gezinssituatie, woonsituatie, inkomen, vermogen, persoonlijke gegevens, normgegevens vanuit wet en regelgeving. Met weblinks: <https://algoritmes.overheid.nl/algoritme/aanvraag-uitkering-bijstand-bbz-levensonderhoud-gemeente-den-haag>, en <https://algoritmes.overheid.nl/algoritme/ondersteuning-berekening-uitkering-gemeente-den-haag>

Community (web)site die o.a. uitnodigt om mee te doen met discussies over de toepassing van algoritmen, kennis te delen en op die manier het Algoritmeregister, de toezichthouder en het implementatiekader een stap verder te brengen. Voor het ontwikkelen van het Algoritmeregister werkt het ministerie van BZK samen met ICTU. In het register zelf kun je zien welke organisaties op dit moment algoritmes aangeleverd hebben. Met weblink: <https://algoritmes.pleio.nl/>

Zie ook het artikel van 4 december 2020 in MIT Technology Review over het blootleggen, navigeren en bevechten door (Amerikaanse) advocaten van geautomatiseerde systemen die algoritmen gebruiken waardoor de lage inkomensgroepen uitgesloten zijn van een woning, werk en andere basis diensten, ’The coming war on the hidden algorithms that trap people in poverty, met weblink: https://www.technologyreview.com/2020/12/04/1013068/algorithms-create-a-poverty-trap-lawyers-fight-back/; en het artikel van 4 december 2020 in Datasociety, ‘POVERTYLAWGORITHMS, A Poverty Lawyer’s Guide to FightingAutomated Decision-Making Harmson Low-Income Communities Data & Society’, met weblink:https://datasociety.net/wp-content/uploads/2020/09/Poverty-Lawgorithms-20200915.pdf; zie ook See Michele Gilman, ‘AI Algorithms Intended to Root Out Welfare Fraud Often End Up Punishing the Poor Instead’, The Conversation (Feb. 14, 2020), met weblink: https://theconversation.com/ai-algorithms-intended-to-root-out-welfare-fraud-often-end-up-punishing-the-poor-instead-131625; en het artikel van Stephanie Wykstra, ‘Government’s Use of Algorithm Serves up False Fraud Charges’, Undark (June 1, 2020), met weblink: https://undark.org/2020/06/01/michigan-unemployment-fraud-algorithm

Zie het artikel van 25 juni 2022 van Lighthouse Reports ‘Junk Science Underpins Fraud Scores’, waarin o.a. is gesteld dat primitieve software in Nederland 100.000 mensen scoorde op een bijstandsuitkering en een eerste reconstructie ervan vooroordelen en willekeur onthult. De zogenaamde ‘fraudescorekaart’ bestaat uit een spreadsheet (Excel) met programmeringsscript dat (gecombineerde) risicoprofielen maakt (algoritmen). Uitkeringsgerechtigden met een hoge score worden vaker gecontroleerd. In sommige gemeenten is het verschil in behandeling tussen hen die een lage of hoge score hebben drastisch. De onderzoekers stellen verder dat het (continue) onderworpen zijn aan opsporingsmethoden en fraude-onderzoeken de geestelijke gezondheid schaadt. Met weblink: <https://www.lighthousereports.nl/investigation/junk-science-underpins-fraud-scores/>. Zie voor de interactive reconstructie van de ‘fraudescorekaart’ de website van Lighehousereports <https://fraudescorekaart.lighthousereports.nl/>

Zie ook het artikel van 24 juni 2022 in het NRC Handelsblad ‘Ondanks waarschuwing gingen gemeenten door met omstreden fraudedetectiemethode’, waarin o.a. gesteld is dag vier Utrechtse gemeenten ook in 2022 nog een discriminerende fraudescorekaart gebruiken om bijstandsuitkeringen te controleren. Eén Excel-bestand vol vooroordelen bepaalt wie verdacht is en wie niet. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2022/06/24/ondanks-waarschuwing-gingen-gemeenten-door-met-omstreden-fraudedetectiemethode-a4134635>

Zie het artikel van 20 juni 2019 in Gemeente.nu ‘Rotterdam zet ruim 1900 uitkeringen stop na grootschalige controle’ waarin o.a. gesteld is door de wethouder inzake dat fraude ontoelaatbaar is en er elk jaar 6000 heronderzoeken worden uitgevoerd waarbij een werkzoekende wordt opgeroepen voor een gesprek om de rechtmatigheid van de uitkering te toetsen en zo nodig een hulpverlener en vervolgtrajecten worden ingezet om problemen op te lossen. Verder dat tegelijkertijd niet iedereen die iets vergeet door te geven meteen als fraudeur bestempeld hoeft te worden. Dat de Gemeente Rotterdam met de controles inzetten op waar de pakkans het grootst is en dat continue gemeten wordt. Op die manier worden Rotterdammers die rechtmatig een bijstandsuitkering ontvangen, niet onnodig lastig gevallen en kunnen zij zich richten op het vinden van werk. Met weblink: <https://www.gemeente.nu/bedrijfsvoering/financien/rotterdam-zet-ruim-1900-uitkeringen-stop-na-grootschalige-controle/>

Zie de volgende artikelen waaruit blijkt dat vooral lage inkomensgroepen gediscrimineerd worden door een bepaald algoritme. Zie het artikel van 31 maart 2021 in Trouw ‘Een algoritme is niet neutraal, ook een overheidsalgoritme niet’, met weblink: https://www.trouw.nl/binnenland/een-algoritme-is-niet-neutraal-ook-een-overheidsalgoritme-niet~bbc021d0/

Zie het artikel van 1 februari 2021 NOS ‘Fraude opsporen of gevaar van discriminatie? Gemeenten gebruiken ‘slimme’ algoritmes’ waarin o.a. gesteld is dat onderzoek heeft uitgewezen dat zeker 25 gemeenten inzake het opsporen van bijstandsfraude gebruik maken van slimme algoritmen en risicoprofilering gebruiken dat vele voordelen heeft. Echter, er kleven nog diverse nadelen aan zoals het kunnen voldoen aan principes van zorgvuldigheid, transparantie en proportionaliteit dat bij gebrek daaraan onnodig leidt tot discriminatie, schending van privacy, etc. Het gedrag van fraudeurs wordt gebruikt om mogelijke fraude bij andere uitkeringsgerechtigden op te sporen waarna een extra onderzoek volgt, dit terwijl de werking van het algoritme en risicoprofilering vaak niet duidelijk is. Met weblink: https://nos.nl/artikel/2366864-fraude-opsporen-of-gevaar-van-discriminatie-gemeenten-gebruiken-slimme-algoritmes

Zie ook het artikel van 15 juli 2021 in de Volkskrant ‘Opinie: Stop algoritmen van overheid die tot discriminatie en uitsluiting leiden..’ waarin o.a. gesteld wordt dat uitvoeringsdiensten talloze ‘zwarte lijsten’ met potentiële fraudeurs gebruiken en dat dit kan leiden tot (indirecte) etnische profilering en nieuwe drama’s, na de toeslagenaffaire, met weblink: <https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/opinie-stop-algoritmen-van-overheid-die-tot-discriminatie-en-uitsluiting-leiden~b1362511/>

Zie het artikel van 20 augustus 2021 in de Volkskrant, ‘Vermorzeld in de raderen van de Belastingdienst.’ De Belastingdienst heeft veel mensen onterecht de financiële afgrond in geduwd, blijkt uit verhalen van 25 (ex-)schuldenaren in de Volkskrant. Zij kregen te maken met valse beschuldigingen en genadeloze vorderingen door onterechte belastingaanslagen, boetes en terugvordering van toeslagen. De Nationale Ombudsman en experts zien dit als gevolg van wantrouwen jegens burgers en gebrekkige rechtsbescherming. De menselijke maat is zoek bij de Belastingdienst, procedures moeten eenvoudiger en er moet meer maatwerk komen. Met weblink: <https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/vermorzeld-in-de-raderen-van-de-belastingdienst~b9c256b3/>

Zie het artikel van 23 april 2021 van de Volkskrant ‘Staat licht in jacht op uitkeringsfraude burgers volledig door, tot verbazing van privacy-experts’ waarin o.a. gesteld is dat de Participatiewet een veel te brede bevoegdheid bevat met te algemene termen zonder zorgvuldige afbakening, een soort ongelimiteerde (fraude)onderzoeksmogelijkheid. Men stelt dat daarmee een onveilige samenleving wordt gecreëerd. Bovendien is het grootste risico dat bepaalde ‘fraude-signalen’ gebaseerd kunnen zijn op onjuist/onvolledig verwerkte data (waaronder uitkeringsgegevens) die een gemeente van b.v. het (zelfstandige en niet onder Wob vallende) Inlichtingenbureau krijgt. Daarnaast is de bewijslast bij een fraude-signaal dan omgekeerd, doordat aangetoond moet worden door uitkeringsgerechtigde dat de gegevens van fraude onjuist zijn, terwijl vaak niet te achterhalen is op welke gegevens het fraude-signaal gebaseerd is. Een bijstandsrecht advocaat stelt dat het onmogelijk is om deze ‘fraude’gegevens voorafgaande aan een fraude-veroordeling op rechtvaardigheid van inbreuk op privacy rechterlijk tot hoogste instantie te toetsen. Met weblink: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/staat-licht-in-jacht-op-uitkeringsfraude-burgers-volledig-door-tot-verbazing-van-privacy-experts~b41a35c6/

Zie o.a. ook het artikel van 12 januari 2021 in Trouw: ‘Fraude, Hoe een omstreden ‘fraudescorekaart’ voor bijstandsaanvragen werd opgedoekt, Op allerlei manieren lijkt de overheid fraudeurs in de bijstand te willen opsporen. Via het Inlichtingenbureau, maar tot voor kort ook via een ‘fraudescorekaart’, zie weblink: <https://www.trouw.nl/economie/hoe-een-omstreden-fraudescorekaart-voor-bijstandsaanvragen-werd-opgedoekt~bfff9398/>

Zie het artikel van 29 maart 2022 in Trouw ‘Belastingdienst selecteerde op persoonskenmerken als ‘jonge allochtone man’ waarin o.a. gesteld is dat de Belastingdienst voor al haar fraudeonderzoeken meer op persoonskenmerken van de belastingplichtige selecteerde dan op feitelijke belastingrisico’s. Alleen al op basis van criteria als nationaliteit, leeftijd, een woning in een bepaalde wijk, of geefgedrag kon iemand op fraudelijst terecht komen die door allerlei afdelingen van de Belastingdienst zoals bij de Inkomstenbelasting en de MKB gebruikt werd vanaf 2014. Deze selectiecriteria zijn onwettig en discriminerend waardoor de werkwijze van de Belastingdienst tot ongelijke behandeling van gelijke gevallen hebben geleid. “Het risico bestaat dat aangiften met gelijke fiscale karakteristieken geen gelijke kans hadden.” Volgens de onderzoekers is door deze werkwijze bij de directie Particulieren bijna 60 procent van de belastingplichtigen op de fraudelijst terecht gekomen. Bij de MKB-afdelingen belandde 16 procent op de fraudelijst. Bij deze groep werden vervolgens trouwens ook vaak de fiscale partners direct op de fraudelijst gezet. Los van de eerdergenoemde criteria, konden burgers ook al op zo’n lijst komen door een ‘tipgever’, of als een gemeente informatie opvroeg. De Autoriteit Persoonsgegevens noemde de lijst eerder een “vergaarbak van vermoedens, verdenkingen, goedbedoelde meldingen of wraakacties”. Bij controle aan de poort ‘hebben niet objectief gerechtvaardigde kenmerken’ een rol gespeeld, moet Van Rij concluderen. Met weblink: <https://www.trouw.nl/politiek/belastingdienst-selecteerde-op-persoonskenmerken-als-jonge-allochtone-man~b9f64630/>, zie ook <https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/rapport-belastingdienst-controleerde-aan-de-poort-op-persoonlijke-kenmerken-als-buitenlandse-komaf~bba8c520/ en https://www.nrc.nl/nieuws/2022/03/29/belastingdienst-gebruikte-handleiding-om-frauderisico-op-basis-van-nationaliteit-vast-te-stellen-a4105621>

Zie het artikel van 7 maart 2023 van FTM, ‘Zo leerde een Rotterdams fraudealgoritme kwetsbare groepen te verdenken’, waarin o.a. gesteld is dat uit onderzoek van Lighthouse Reports, Argos, Vers Beton en Follow the Money, blijkt dat vrouwen, alleenstaande moeders, mensen die niet voldoen aan de taaleis, mensen met financiele problemen, (hogere) leeftijd (hoogste score), daadwerkelijk hoger scoren omdat het hebben van die eigenschap als groter risico worden aangemerkt. Terwijl ook onduidelijk is op welke wijze (willekeurig, vooringenomen) fraudeurs uit eerdere onderzoeken zijn geselecteerd, b.v. op basis van bepaalde groepen zoals woonsituatie en samenstelling huishouden. Met weblink: https://www.ftm.nl/artikelen/algoritme-gemeente-rotterdam. Zie ook het artikel van 8 maart 2023 van Rijnmond Nieuws, ’Computercode van de gemeente verdacht alleenstaande Rotterdamse moeders vaker van bijstandsfraude’ met weblink: https://www.rijnmond.nl/nieuws/1625191/computercode-van-de-gemeente-verdacht-alleenstaande-rotterdamse-moeders-vaker-van-bijstandsfraude. Het artikel van 6 maart 2023 van NPO1, ‘Fraude-algoritme op de snijtafel: Rotterdam verdenkt vooral jonge moeders’ met weblink: https://www.nporadio1.nl/nieuws/onderzoek/10f157c2-b9f0-4678-8711-5db55e8a5349/fraude-algoritme-op-de-snijtafel-rotterdam-verdenkt-vooral-jonge-moeders.

Zie het artikel van 28 mei 2021 in het Financieel Dagblad ‘Wie de data heeft, heeft de macht, en dat is niet goed’, waarin o.a. gepleit wordt voor het aanstellen van een minister van Digitale Zaken in het komende kabinet, om meer bescherming te bieden aan de democratie en de rechtsstaat, en aan ieder individu, en die bedrijven en technische universiteiten zowel ruimte biedt voor nieuwe ontwikkelingen, als spelregels maakt voor transparantie en toezicht rond algoritmen, kunstmatige intelligentie en vanzelfsprekend ook voor marktmacht en mededinging. Met weblink: <https://fd.nl/weekend/1383479/wie-de-data-heeft-heeft-de-macht-en-dat-is-niet-goed>

Zie ook het artikel van 28 september 2021 in de Volkskrant ‘Opinie: We denken te snel dat meekijkende computers het beter kunnen’, waarin o.a. gesteld wordt dat politieke partijen, bedrijven en burgers gelokt worden door de beloftes van digitalisering. Daarbij worden AI-systemen losgelaten op de samenleving als ‘toezichthouders’, ‘surveillance’, en ‘risico-voorspellers’ van microtargeting tijdens verkiezingscampagnes tot selectie op de werkvloer. Volgens de onderzoeker en de filosoof van het Rathenau Instituut wordt de hamvraag daarbij zelden gesteld, namelijk of de samenleving über- haupt beter wordt van meekijkende computers. Zij stellen dat AI-systemen mogelijk ons werk en beoordelingsvermogen kunnen aanscherpen, maar dat niet op voorhand gedacht moet worden dat bestaande praktijken minder succesvol zijn dan geautomatiseerde doordat het omgekeerde zomaar het geval kan zijn. Voorbeelden daarvan zijn SyRI, AI-gedreven assessments op de werkvloer, en overheidsbeleid dat is gebaseerd op AI-voorspellingen zonder (hard) empirisch bewijs zoals toegepast t.a.v. gezondheidszorg, criminaliteitsbestrijding en onderwijs. Met weblink: https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/opinie-we-denken-te-snel-dat-meekijkende-computers-het-beter-kunnen~b508c5a1/

@ 7: Verminderde toegang tot het recht

Zie het rapport van september 2009 de dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid [SoZaWe]
Sociaal-wetenschappelijke Afdeling, Rotterdam, ‘Het resultaat telt’, Een onderzoek naar de maatschappelijke effecten van het Rotterdamse Sociaal Raadsliedenwerk’, waarin o.a. is gesteld dat zij zich voornamelijk bezighouden met het voorkomen van niet-gebruik van voorzieningen en in het verlengde daarvan armoedebestrijding, het bevorderen van maatschappelijke participatie en tegengaan van sociale uitsluiting, het kunnen laten voldoen van bureaucratisch minder vaardige burgers aan hun verplichtingen, preventie door tijdig te verwijzen naar de juiste instelling(en) of bemiddeling tussen klant en instantie om te voorkomen dat zaken escaleren en dat schuldvorming wordt beperkt of voorkomen, pedagogische hulp b.v. door klanten te stimuleren om hun administratie op orde te brengen en te houden en tijdig en op de juiste wijze te reageren naar instanties als daar aanleiding toe is, en oppikken van uitvallers als ’bezemwagen’ in een tijd waarin de overheid steeds meer zelfredzaamheid van haar burgers veronderstelt terwijl de complexiteit van wet- en regelgeving eerder toe- dan afneemt, (zie p. 38-39). Met weblink: <https://docplayer.nl/11096661-Het-resultaat-telt-een-onderzoek-naar-de-maatschappelijke-effecten-van-het-rotterdamse-sociaal-raadsliedenwerk-cees-bronsveld-marcel-van-toorn.html>

Zie ook het artikel van 12 mei 2021 in het NRC Handelsblad, waarin o.a. gesteld wordt dat de problemen tussen overheid en burger, zoals in de Toeslagenaffaire, niet plotseling zijn ontstaan, maar dat die zijn ontstaan door toedoen van Rutte’s eigen kabinetten. Doordat uitvoeringsorganisaties minder geld kregen en moesten inkrimpen. En doordat de discretionaire bevoegheid is verdwenen om in individuele gevallen mensen te helpen die de dupe zijn geworden van te rigide beleid. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2021/05/12/pvda-en-groenlinks-willen-boter-bij-de-vis-van-rutte-a4043382>

Zie het artikel van 23 april 2021 van de Volkskrant ‘Staat licht in jacht op uitkeringsfraude burgers volledig door, tot verbazing van privacy-experts’, waarin o.a. een toegevoegde advocaat die geregeld bijstandsgerechtigden bijstaat stelt dat hij pas wordt ingeschakeld als een uitkering al is stopgezet of een zaak bij de rechter is beland. Het onderzoekstraject daarvoor bij de gemeente, het beantwoorden van vragen, het aanleveren van informatie, dat moet de burger zelf doen zonder juridische hulp.’ Door de bezuinigingen op de gefinancierde rechtsbijstand is er geen tijd en geld om echt goed onderzoek te doen, of er een juridisch principiële zaak van te maken. Het is onmogelijk om in 8 uur voor zo’n zaak een keer echt te laten toetsen, tot de hoogste instantie of de inbreuk op de privacy gerechtvaardigd is of proportioneel. Met weblink: <https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/staat-licht-in-jacht-op-uitkeringsfraude-burgers-volledig-door-tot-verbazing-van-privacy-experts~b41a35c6/>

Zie ook het artikel van 26 mei 2021 van de NOS ‘Kabinet werkt mee aan plan voor meer geld voor rechtsbijstand’, waarin o.a. ook gesteld is dat de subsidie voor de sociale advocatuur pas op zijn vroegst op 1 januari 2022 omhoog gaat. Met weblink: <https://nos.nl/artikel/2382400-kabinet-werkt-mee-aan-plan-voor-meer-geld-voor-rechtsbijstand>

Zie ook het artikel van 1 mei 2021 in De Stentor ‘Strafpleiter Jan Vlug uit Deventer: ‘Meer geld naar sociale advocatuur is een begin’’, waarin o.a. gesteld wordt dat de toeslagenaffaire nu voor iedereen aan het licht heeft gebracht dat de toegang tot het recht en tot goede advocaten niet voor iedereen goed bereikbaar is; slachtoffers van de toeslagenaffaire hebben alle procedures tegen de overheid verloren. De meerderheid van alle rechtszaken in Nederland is aangespannen tegen de overheid. De overheid heeft zijn eigen tegenspraak te zwak georganiseerd; een goed toegankelijk rechtssysteem is belangrijk is om ellende zoals met de toeslagenaffaire te voorkomen. Met weblink: <https://www.destentor.nl/deventer/strafpleiter-jan-vlug-uit-deventer-meer-geld-naar-sociale-advocatuur-is-een-begin~a4d6c14f>, zie ook het artikel van 1 mei 2021 in het AD ‘Strafpleiter Jan Vlug uit Deventer: ‘Meer geld naar sociale advocatuur is een begin’’. Met weblink: <https://www.ad.nl/deventer/strafpleiter-jan-vlug-uit-deventer-meer-geld-naar-sociale-advocatuur-is-een-begin~a4d6c14f/>

Zie website Raad voor Rechtsbijstand, Hoofdstuk 2 – Bereik Bestuursrechtelijke zaken, Werkinstructie, Alle rechtsterreinen: https://www.rvr.org/kenniswijzer/zoeken-kenniswijzer/bereik-hoofdstukken/hoofdstuk-2-bereik-bestuursrechtelijke/

Zie het artikel van 11 juli 2021 in het AD ‘Ibrahim (33) werd vrijgesproken van uitkeringsfraude: ‘Hij is slachtoffer van slecht beleid’ waarin o.a. gesteld is door de Rotterdamse wethouder (Werk &. Inkomen) dat de Participatiewet streng is, en de gemeente daarom zo veel mogelijk de menselijke maat probeert toe te passen binnen de randen van de wetgeving. Verder dat de lijn die de gemeente hanteert is dat wanneer zaken onder de rechter zijn, het aan de rechter is om een oordeel te vellen en om die reden de uitspraak van het hoger beroep is afgewacht. Met weblink: <https://www.ad.nl/rotterdam/ibrahim-33-werd-vrijgesproken-van-uitkeringsfraude-hij-is-slachtoffer-van-slecht-beleid~a9411464/>

Zie ook het artikel van 3 mei 2021 in het ED ‘‘Voor sociale advocatuur geldt al Code Zwart’. Met weblink: <https://www.ed.nl/brabant/dongense-advocaat-nicolette-heijkant-vreest-positie-van-burger-tegen-overheid-voor-sociale-advocatuur-geldt-al-code-zwart~a240c1d9/>

Zie voor het artikel van 20 maart 2021 in het NRC Handelsblad, ‘Justitie legt veel te weinig gewicht in de schaal van de formatie’, waarin o.a.gesproken wordt over ‘systeemfalen’ en/of falende rechtsbescherming door de rechter inzake handelen van een overheidsinstantie jegens een (kwetsbare) burger waarbij bijstand door een sociaal (toegevoegde) advocaat tekortschiet of ontbreekt wegens bezuinigingen daarop. Welke falende rechtsbescherming mede veroorzaakt wordt door o.a. in het (bestuur)recht bestaande ’onuitvoerbare wetten’, ‘onvermijdelijke’ uitkomsten van wetten die onbillijk uitwerken, regels die de rechter beletten maatwerk te leveren. Met weblinks: <https://www.nrc.nl/nieuws/2021/03/20/justitie-legt-veel-te-weinig-gewicht-in-de-schaal-van-de-formatie-a4036511>, en voor het rapport van de rechtspraak 2021 zie weblink: <https://www.rechtspraak.nl/SiteCollectionDocuments/jaarplan-van-de-Rechtspraak-2021.pdf>

Zie het artikel van 30 juni 2017 in het advocatenblad, ‘Slecht procederen is lonend bij toevoegingen’, met weblink: <https://www.advocatenblad.nl/2017/06/30/slecht-procederen-is-lonend-bij-toevoegingen/>

Zie bijvoorbeeld het artikel van 14 juli 2020 dagblad010: ‘Bezwaarprocedure achter muur van mist‘, <https://dagblad010.nl/algemeen/bezwaarprocedure-achter-muur-van-mist?>, en het artikel van 6 juli 2020 van Followthemoney; ‘De verborgen openbaarheid van Nederland: bezwaar maken tegen een overheidsbesluit’, met weblink: <https://www.ftm.nl/artikelen/verborgen-openbaarheid-bezwaar-maken-tegen-besluit-overheid>

Zie het artikel van 22 april 2021 in Sprank ‘Help de gesubsidieerde rechtsbijstand’, waarin o.a. gesteld is dat er sprake is van juridisering van de samenleving en het sociaal domein ook doordat de rijksoverheid teveel ingewikkelde wetten en regels heeft afgescheiden, en o.a. daardoor de dossiers 3 maal dikker zijn dan twintig jaar geleden. Met weblink: <https://sprankmagazine.nl/help-de-gesubsidieerde-rechtsbijstand/>

Zie het artikel van 23 december 2022 in Trouw, ‘Nationale Ombudsman: ‘De overheid is eigenlijk een recidivist’, waarin de Nationale Ombudsman o.a. stelt dat de overheid dienstverlenender en pro-actief moet zijn. De toegang tot de rechter wordt vaak te moeilijk gemaakt waardoor bescherming voor burgers tegen overheidshandelen in gevaar is. Ook de regels zijn of veel te ingewikkeld of via beleidsregels veel te ingewikkeld gemaakt. Het was niet de bedoeling dat degene die het beste de weg weet, meestal de overheid, zijn zin krijgt. Met weblink: <https://www.trouw.nl/verdieping/nationale-ombudsman-de-overheid-is-eigenlijk-een-recidivist~bd29e41e/>

Zie het artikel van 28 december 2022 in het NRC Handelsblad, ‘De rechter is een eenling die te weinig over z’n zaken praat, vindt oud-rechter Ron Jue’. Hij stelt o.a. in zijn boek’ Onrecht in de rechtsbescherming’ dat eerstelijns rechters te lang als bijkantoor van de hoogste rechter gefunctioneerd hebben, terwijl is gebleken dat een burger bij de hoogste rechter nagenoeg kansloos is om de voor hem nadelige gevolgen van een overheidsbegunstigende uitspraak te keren. Zowel de eerstelijns-rechter als de hoogste rechter houdt met zijn uitspraak in zaken van burgers jegens de overheid geen of te weinig rekening met de maatschappelijke en individuele gevolgen/effecten voor burgers. Rechters hebben daar onderling nauwelijks/geen overleg over waardoor het jaren duurt voordat het kwalijke rechtsvermoeden ‘praesumptio pro rei publicae’, het vermoeden dat de staat het in beginsel bij het rechte eind heeft en de burger maar het tegendeel moet bewijzen, wordt losgelaten. Daarbij wordt verwezen naar de ‘toeslagenaffaire’. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2022/12/28/de-rechter-is-een-eenling-die-te-weinig-over-zn-zaken-praat-vindt-oud-rechter-ron-jue-a4152747>

Zie ook het artikel van 11 januari 2023 in Trouw ‘’Herhaling van een toeslagenaffaire ligt op de loer’, zegt oud-rechter Ron Jue’, waarin hij o.a. stelt dat bestuursrechters burgers te weinig rechtsbescherming bieden tegen het optreden van de overheid, terwijl dat toch de voornaamste reden van hen bestaan. Dat zij hij al bij zijn afscheid als bestuursrechter toen de toeslagenaffaire nog niet was uitgekomen. Met weblink: <https://www.trouw.nl/nieuws/herhaling-van-een-toeslagenaffaire-ligt-op-de-loer-zegt-oud-rechter-ron-jue~b4a05f88/>

Zie het artikel van 23 februari 2023 in de Volkskrant ‘ Opinie: Als rechters hun uitspraken niet goed onderbouwen, zijn zij geen toevluchtsoord voor rechtzoekenden’, waarin o.a. is gesteld dat het gerechtshof Arnhem en de Raad van State nog steeds niet expliciet lijken toe te willen geven dat ze vele ouders en kinderen in hun raderen hebben vermorzeld en voor het leven hebben getekend. Dit o.a. ook door overtuigende argumenten van de rechtbanken te negeren en hun grondwettelijke motiveringsplicht te verzaken waardoor burgers geen effectieve rechtsbescherming hebben gehad tegen een machtige overheid en rechters daarmee enkel de belangen van het Openbaar Ministerie en de Belastingdienst hebben beschermd. De ‘hoge’ rechters zouden niets van het onrecht dat ze slachtoffers van de toeslagenaffaire hebben aangedaan geleerd hebben. Met weblink: https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/opinie-als-rechters-hun-uitspraken-niet-goed-onderbouwen-zijn-zij-geen-toevluchtsoord-voor-rechtzoekenden~b31762bd/

Zie het artikel van 20 april 2023 in het Financieel Dagblad, ‘Langverwachte verbeterplannen sociale advocatuur stellen beroepsgroep teleur’, waarin o.a. is gesteld door de Vereniging Sociale Advocatuur Nederland (VSAN) en de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA), dat de uitwerking van de plannen teveel naar voren wordt geschoven, er meer geld moet komen om de kosten van toegang tot juridische kennisbronnen te dekken, en advocaat-vergoedingen hoger moeten worden mede i.v.m. inflatie en vergelijkbaar met de recente verhoging voor rechters en officieren van justitie. Met de plannen van de minister voor meer aandacht voor sociaal recht op de universiteit, structurele subsidies voor de beroepsopleiding en intensieve samenwerking zal de daling van het aantal sociaal-advocaten niet keren. Men vindt dat de overheid de verantwoordelijkheid teveel afschuift op de commerciële kantoren, die meer zouden moeten samenwerken b.v. door het oprichten van een (kennis)fonds. Gepleit wordt voor meer samenwerking tussen rechterlijke macht en sociale advocatuur die meer met elkaar overeenkomen wat maatschappelijke bijdrage betreft. Dat hoeft de onafhankelijkheid van rechters niet aan te tasten. Met weblink: https://fd.nl/politiek/1473721/langverwachte-verbeterplannen-sociale-advocatuur-stellen-beroepsgroep-teleur

Zie het artikel van 18 april 2023 in het AD, ‘Vakbond rechters en officieren eens met minister over nieuwe cao’, waarin o.a. is gesteld dat de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak (NVvR) en de minister voor Rechtsbescherming het in principe een akkoord hebben bereikt over een nieuwe cao voor de rechterlijke macht. Rechterlijke ambtenaren krijgen met terugwerkende kracht 2,5% loonsverhoging per 1 juli 2022 vermeerderd met €75 (bruto), en met ingang van 1 april 2023 komt daar 3% en per 1 januari 2024 1,5% bij. Er is een incidentele vergoeding voor de werkdruk afgesproken. Met weblink: <https://www.ad.nl/binnenland/vakbond-rechters-en-officieren-eens-met-minister-over-nieuwe-cao~ab52351c/>

Zie het artikel van 4 oktober 2021 in Trouw, ‘Grotere rol rechters om toeslagenaffaire te voorkomen? Dat is juist niet de oplossing’, waarin o.a. gesteld is dat het vergroten van de bevoegdheden van rechters niet de oplossing is om de toeslagenaffaire te voorkomen en kan volgens de auteur juist ten koste gaan van rechtsbescherming van burgers. De wetgeving is te complex is en er te weinig ruimte is voor maatwerk. Ook wordt gesteld dat het vergroten van de rol van rechters ten koste kan gaan van de rechtsbescherming van burgers. Met weblink: <https://www.trouw.nl/opinie/grotere-rol-rechters-om-toeslagenaffaire-te-voorkomen-dat-is-juist-niet-de-oplossing~b74e7a8e/>

Zie het artikel van 1 juni 2023 in de Volkskrant, ‘Opinie: Ooit leek rechter worden me maatschappelijk relevant. Het bleek werken in een onderbezette koekjesfabriek’. Volgens een oud-rechter bestuursrecht kampt de rechtspraak in Nederland met grote problemen, waaronder een tekort aan rechters, een hoge werkdruk en bezuinigingen. Dit zorgt voor bomvolle zittingen en een focus op het afdoen van zaken in plaats van echt te luisteren naar de betrokkenen, als ware het lopende bandwerk in een onderbezette koekjesfabriek. Verder worden zaken steeds ingewikkelder door de toenemende invloed van Europees recht en soms ondoordachte wetgeving. Er worden ook veel onnodige rechtszaken gevoerd, terwijl burgers zich steeds vaker vermalen voelen tussen de kaken van de overheid. Dit alles leidt tot een gebrek aan werkplezier en beroepseer bij rechters. Met weblink: <https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/opinie-ooit-leek-rechter-worden-me-maatschappelijk-relevant-het-bleek-werken-in-een-onderbezette-koekjesfabriek~b5740a0e/>

Zie het artikel van 14 juni 2023 in FTM, ‘Hoogste rechter ziet de overheid als slachtoffer van graaiende burgers’, waaruit blijkt dat de de Raad van State volgens de onderzoekers onterecht stelt dat veel burgers Woo-verzoeken doen om een dwangsom op te eisen, wat leidt tot overbelasting. Dit klopt niet: het grootste probleem is dat de overheid veel te lang doet over het beantwoorden van verzoeken. Door de burgers neer te zetten als graaiers en niet de eigen tekortkomingen aan te pakken, toont de Raad van State weinig geleerd te hebben van de toeslagenaffaire. Hoogleraar Besseling vraagt zich af of een bestuursrechter die zo systematisch het bestuur volgt en daarmee het zicht op het gerechtvaardigde belang van de burger kwijt is, wel een neutrale rechter is – een fundamentele eis van de democratische rechtsstaat. Met weblink: <https://www.ftm.nl/artikelen/raad-van-state-overheid-is-slachtoffer-van-burgers>

Zie het artikel van 5 juni 2023 in de Volkskrant, ‘Opinie: De rechtspraak zucht onder managementdenken. De oplossing? Kleine daden van verzet plegen’, waarin o.a. is gesteld dat de rechtspraak in Nederland lijdt onder het managementdenken, wat de kwaliteit aantast en de professionele autonomie van rechters beperkt. De lezers veelal werkzaam in de rechterlijke macht roepen met de auteur op tot kleine daden van verzet tegen het managementdenken om de kwaliteit en integriteit van de rechtspraak te waarborgen. Bescherming van de rechtspraak tegen de invloed van het managementdenken is noodzakelijk volgens de auteur. Met weblink: <https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/opinie-de-rechtspraak-zucht-onder-managementdenken-de-oplossing-kleine-daden-van-verzet-plegen~b0599472/>

Zie het artikel van 15 juni 2023 in de Volkskrant, ‘Opinie: Wij, en vele andere rechters, produceren meer dan smakeloze koekjes van een lopende band ‘, waarin o.a. door  een Nederlandse rechter gereageerd is op kritiek dat de rechtspraak lijdt onder het managementdenken. De rechter benadrukt dat rechters meer zijn dan simpele zakenafhandelaars en complexe juridische vraagstukken moeten oplossen. Hij roept op om de professionele autonomie van rechters te waarborgen en te investeren in de kwaliteit van de rechtspraak. Met weblink: <https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/opinie-wij-en-vele-andere-rechters-produceren-meer-dan-smakeloze-koekjes-van-een-lopende-band~b5e4e3b52/>

@ 8: Lage sociaaleconomische status draagt bij aan meer financiële, geestelijke en lichamelijke problemen

Zie het artikel van 18 oktober 2018 in Sociale Vraagstukken, ‘INTERVIEW Elisabeth Babcock van Mobility Mentoring: ‘Hersenen kunnen herstellen van armoedestress’, waarin o.a. is gesteld dat hersenwetenschap aantoont dat armoedestress de executieve functies van de hersenen belemmert, maar hersenen kunnen herstellen als de stress wordt verminderd. Mobility Mentoring is een hulpverleningsmethode gericht op armoedebestrijding en leert coaches hoe ze deze hersenprocessen kunnen begrijpen en gebruiken. Het programma verschilt van traditionele hulpverlening door de focus op de deelnemer en gestructureerde aanpak. Het herstelproces kan enkele maanden tot tien jaar duren. Overheden financieren langdurige trajecten en data en concrete resultaten zijn cruciaal om hen te overtuigen. Armoede veroorzaakt stress, wat de hersenfuncties aantast, maar hersenen kunnen plasticiteit vertonen en veranderen. De aanpak streeft naar economische mobiliteit en een grotere middenklasse. Met website: <https://www.socialevraagstukken.nl/interview/elisabeth-babcock-van-mobility-mentoring-hersenen-kunnen-herstellen-van-armoedestress/>

Zie het artikel van 18 augustus 2020 van Stimulansz ‘Kennis van de hersenen is cruciaal voor effectief sociaal beleid’, waarin o.a. gesteld wordt dat wie van weinig geld moet rondkomen, heeft grote mentale kracht nodig om diverse verleidingen te weerstaan waarbij een boete, verlaging van de uitkering of het stoppen van schuldhulp nog meer stress, nog meer opraken van wilskracht, en nog meer fouten veroorzaakt. En taken die veel vragen van het cognitieve vermogen, zorgen dat men uitgeput raakt, niet alleen mentaal, maar ook fysiek. Met weblink: <https://www.stimulansz.nl/kennis-van-de-hersenen-is-cruciaal-voor-effectief-sociaal-beleid/>. Zie ook Kahneman, Daniel (2011). Thinking, Fast and Slow. Great Britain: Clays Ltd., p. 41.

Zie het artikel van 2 november 2022 van het Nibud, ‘Nibud: Verhoog bijstand en minimumjeugdloon’, waarin o.a. gesteld is dat onderzoek van 5 jaar heeft uitgewezen dat de huidige inkomensondersteuningsmaatregelen te laag, en te ingewikkeld zijn in de huidige maatschappelijke ontwikkelingen. De bijstand en het minimumjeugdloon moet versneld omhoog en de regels voor gemeenten moeten versoepeld worden gezien de crisis en gestegen (financiële) hulpvragen van mensen. Met weblink: <https://www.nibud.nl/nieuws/nibud-verhoog-bijstand-en-minimumjeugdloon/, en https://www.nibud.nl/onderzoeksrapporten/rapport-analyse-vijf-jaar-armoedebeleid-in-tachtig-gemeenten-2021/>

Zie ook de bezuinigingsplannen van de ambtenaren van het ministerie van financiën volgens update maart 2021, o.a. bijstand verlagen met 1 procentpunt, afschaffen 5% vakantietoeslag, alle vrijlatingen afschaffen: zie ‘Ombuigings-en intensiveringslijst 2021, langdurigheidskorting van 5% na 3 jaar bijstand, Update maart 2021’, zie pp. 65-66, met weblink: <https://rijksfinancien.nl/…/ombuigings-en…/maart2021.pdf>

Zie het artikel van 12 augustus 2020 in Trouw ‘De bijstand gaat euro voor euro omlaag; de Landelijke Cliëntenraad waarschuwt voor armoede’, waarin o.a. is gesteld dat uit recent onderzoek van het Het CBS en het SCP blijkt dat de bestrijding van armoede op de lange termijn niet zit in bezuinigingen op uitkeringen, maar in investeringen in goede opleidingen, gezondheid en inzetbaarheid op de arbeidsmarkt. Toch overweegt het ministerie van financiën in het meest extreme scenario de bijstandsuitkering met 25% te verlagen. Uit onderzoek naar het effect van zo’n scenario blijkt echter dat, het aantal mensen in armoede – dat zijn er nu 1 miljoen – de komende jaren dan met ongeveer een kwart zal toenemen. Met weblink: <https://www.trouw.nl/economie/de-bijstand-gaat-euro-voor-euro-omlaag-de-landelijke-clientenraad-waarschuwt-voor-armoede~bcad9ec7/>

Zie het artikel van 23 december 2021 van Universonline.nl (The independent source of Tilburg University), ‘Armoede in Nederland sterk toegenomen: ‘Aan de onderkant staan mensen al tientallen jaren stil’, waarin o.a. is gesteld dat volgens onderzoek van Wiemer Salverda de Officiële statistieken een vertekend beeld geven van een daling van de armoede in Nederland. Mensen onderaan de samenleving staan al decennia stil terwijl de rest economisch vooruitgaat. Hun koopkracht is gedaald terwijl de gemiddelde inkomens verdubbeld zijn. De officiële statistieken meten armoede op basis van het welvaartsniveau van 1979, maar Salverda zegt dat dit willekeurig is en niet representatief voor de huidige situatie. De relatieve armoede is vertienvoudigd tot meer dan 2 miljoen mensen volgens Europese statistieken, terwijl de daling van het minimumloon in Nederland uniek is in Europa. Meer hoogopgeleiden en tweede inkomens zijn op de arbeidsmarkt gekomen, die veel laagbetaalde banen hebben ingenomen. Dit heeft het moeilijker gemaakt voor laagopgeleiden om werk te vinden en een fatsoenlijk inkomen te verdienen. Salverda beargumenteert dat een impuls aan het minimumloon en de uitkeringen nodig is om mensen onderaan te helpen, maar erkent dat dit complex is. Hij stelt maatregelen voor zoals belastingkortingen voor werkende armen, betaalbare huisvesting en voorzieningen voor kinderen. Met weblink: <https://universonline.nl/nieuws/2021/12/23/armoede-in-nederland-sterk-toegenomen-aan-de-onderkant-staan-mensen-al-tientallen-jaren-stil/>

Zie het artikel van 16 oktober 2022 in het NRC Handelsblad ‘‘Ik zie mensen die niet genoeg hebben om van te leven’, waarin o.a. gesteld wordt dat het al jaren bekend is dat het sociaal minimum te laag is, en dit door de inflatie erger en zichtbaarder is geworden. Het bezuinigingsmotief is niet meer houdbaar. Toeslagen helpen daarbij niet omdat de angst voor het terugvorderen van toeslagen zo groot is dat men in ‘overlevingsstand’ raakt en niet meer kan focussen op werk zoeken en nadenken over welke opleiding te volgen. Opvallend genoeg steken gemeenten/uitkeringsinstellingen teveel tijd, geld, en energie in het ‘controleren’ van uitkeringsgerechtigden i.p.v. echt te kijken en geven wat mensen nodig hebben, en b.v. ook dat er ‘administratief’ nogal wat fout gaat bij verkeerd verrekenen bij deeltijdwerk waardoor mensen gedemotiveerd raken.
Aan de andere kant blijven economen zich vastbijten in hun overtuiging (met verwijzing naar jaren 70) dat mensen niet gemotiveerd worden om werk te zoeken als uitkeringen ’te hoog’ zijn. De Nationale Ombudsman spreekt dat fel tegen, ook gezien de energiecrisis die daarbovenop komt. Minister Schouten gaat laten onderzoeken of het sociaal minimum te laag is. Met weblink NRC: <https://www.nrc.nl/nieuws/2022/10/16/overheid-kan-niet-meer-het-basale-geven-a4145356>, zie ook weblink RTL: <https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5340287/ombudsman-sociaal-minimum-overheid-basale-steun-bijstand-bodem>

Zie het artikel van 26 januari 2023 in het NRC Handelsblad, ‘Wat is een verantwoord sociaal minimum? Voedsel en dak boven het hoofd zijn vanzelfsprekend, maar andere kwesties liggen gevoeliger’, waarin o.a. gesteld is dat de definities rond het sociaal minimum opnieuw herijkt moeten worden. Het Nibud, het SCP en het CBS bekijken daartoe de huidige verschillen van gemeenten en charitatieve organisaties van wat bepaalde huishoudtypes minimaal nodig hebben om mee te kunnen doen in de huidige maatschappij, ook bij tegenvallers. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2023/01/26/jouw-smartphone-moet-de-samenleving-die-betalen-a4155450>

Zie het artikel van 30 juni 2023 in Trouw, ‘ Het sociaal minimum is niet genoeg om van te leven en moet omhoog, zegt deze commissie’, waarin o.a. is gesteld door de Commissie Sociaal Minimum dat huishoudens  50-500 euro per maand tekortkomen waardoor het niet genoeg is om van te leven maar alleen om te overleven. Een hoger sociaal minimum zorgt voor meer rust, mensen hebben buffers nodig om tegenvallers op te vangen. Zij adviseren om de bijstand en minimumloon te verhogen, evenals toeslagen. Dit kost 6 miljard euro.Het verhogen van de bijstand en het minimumloon. De minister is nog terughoudend en wil eerst de definitieve rapporten afwachten. Met website: <https://www.trouw.nl/duurzaamheid-economie/het-sociaal-minimum-is-niet-genoeg-om-van-te-leven-en-moet-omhoog-zegt-deze-commissie~b7255249/>

Zie het artikel van 23 december 2021 van Universonline.nl (The independent source of Tilburg University), ‘Armoede in Nederland sterk toegenomen: ‘Aan de onderkant staan mensen al tientallen jaren stil’, waarin o.a. is gesteld dat volgens onderzoek van Wiemer Salverda de Officiële statistieken een vertekend beeld geven van een daling van de armoede in Nederland. Mensen onderaan de samenleving staan al decennia stil terwijl de rest economisch vooruitgaat. Hun koopkracht is gedaald terwijl de gemiddelde inkomens verdubbeld zijn. De officiële statistieken meten armoede op basis van het welvaartsniveau van 1979, maar Salverda zegt dat dit willekeurig is en niet representatief voor de huidige situatie. De relatieve armoede is vertienvoudigd tot meer dan 2 miljoen mensen volgens Europese statistieken, terwijl de daling van het minimumloon in Nederland uniek is in Europa. Meer hoogopgeleiden en tweede inkomens zijn op de arbeidsmarkt gekomen, die veel laagbetaalde banen hebben ingenomen. Dit heeft het moeilijker gemaakt voor laagopgeleiden om werk te vinden en een fatsoenlijk inkomen te verdienen. Salverda beargumenteert dat een impuls aan het minimumloon en de uitkeringen nodig is om mensen onderaan te helpen, maar erkent dat dit complex is. Hij stelt maatregelen voor zoals belastingkortingen voor werkende armen, betaalbare huisvesting en voorzieningen voor kinderen. Met weblink: <https://universonline.nl/nieuws/2021/12/23/armoede-in-nederland-sterk-toegenomen-aan-de-onderkant-staan-mensen-al-tientallen-jaren-stil/>

Zie het artikel van 5 juli 2023 van BNR , ‘VVD wil bestaansminimum niet verhogen: ‘Werk is de oplossing’’, waarin o.a. is gesteld dat de VVD het minimumloon en de bijstand niet wil verhogen zoals de Commissie sociaal minimum adviseert. Volgens de partij moet werk de oplossing zijn, niet inkomenssteun. Mensen onder het sociaal minimum moeten naar werk begeleid worden in plaats van hogere uitkeringen krijgen. Bovendien was het minimumloon na lange tijd in januari 2023 al met 10% verhoogd. Met weblink: <https://www.bnr.nl/nieuws/arbeidsmarkt/10517910/vvd-wil-bestaansminimum-niet-verhogen-werk-is-de-oplossing>

Zie het persbericht van 30 juni 2023 van de Commissie Sociaal Minimum, ‘Forse verhoging van het sociaal minimum is nodig’, waarin o.a. gesteld is dat de Commissie Sociaal Minimum vindt dat het huidige sociaal minimum in Nederland onvoldoende is. Ze adviseren forse verhogingen, met name voor gezinnen met kinderen, gecombineerd met hervormingen om armoede en gezondheidsproblemen door financiële stress aan te pakken. Alleenstaanden en stellen zonder kinderen komen zo’n 100-200 euro per maand tekort en gezinnen met kinderen tot bijna 500 euro. Met weblink: <https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2023/06/30/forse-verhoging-van-het-sociaal-minimum-is-nodig#:~:text=Daarnaast%20moet%20het%20sociaal%20minimum,200%20euro%20per%20maand%20tekort>

Zie het artikel van 14 juli 2023 in het NRC Handelsblad, ‘Het land van Rutte werkt vooral voor mensen voor wie Nederland toch al werkte’, waarin o.a. is gesteld dat Rutte wil dat mensen zo veel mogelijk zelf doen. Voor zelfredzamen werkt dit goed, zij zijn tevreden. Maar kwetsbaren worden geraakt door bezuinigingen. Zo moest de Participatiewet hen aan het werk helpen, maar banen verdwenen juist. Gehandicapten werden tweederangsburgers. Ze willen werken, maar kunnen door de Wet minder terecht in sociale werkplaatsen. Ook in de jeugdzorg en ouderenzorg ging het mis door bezuinigingen. Kwetsbare groepen vallen tussen wal en schip. De overheid is minder een ‘pechdemper’ geworden, en mensen met pech worden wantrouwend benaderd. Er is daardoor meer armoede en schuldenproblematiek ontstaan, de Toeslagenaffaire is hier een voorbeeld van. Er is wel meer burgerinitiatief ontstaan in sommige gemeenschappen, maar het politiek vertrouwen daalt door de stapeling van onopgeloste crises. Kortom: Rutte’s beleid werkt vooral voor zelfredzamen, maar voor kwetsbaren die hulp nodig hebben, werkt het niet doordat zij door de Participatiewet eerder worden uitgesloten. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2023/07/14/het-land-van-rutte-werkt-vooral-voor-wie-nederland-toch-al-werkte-a4169779>

@ zelfdoding onder uitkeringsgerechtigden, arbeidsongeschikten

Zie het artikel van 8 december 2014 in Het Parool, ‘Aantal zelfmoorden naar recordhoogte’, waarin o.a. is gesteld dat in 2013 door de economische crisis een recordaantal zelfmoorden is gepleegd volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Het aantal zelfmoorden in Nederland stijgt al zes jaar. In 2011 bleek uit onderzoek dat mannen en vrouwen met een bijstands- of arbeidsongeschiktheidsuitkering vijf tot acht keer vaker zelfmoord plegen dan mensen met een baan. De onderzoekers van de GGD en het CBS bekeken de ruim 15.000 zelfmoorden die tussen 2002 en 2011 in ons land werden gepleegd. Gemiddeld werden in deze periode vier zelfmoorden per dag gepleegd. Met weblink: <https://www.parool.nl/nieuws/aantal-zelfmoorden-naar-recordhoogte~b843da44/>

Uit onderzoek blijkt dat depressie niet altijd het gevolg is van een psychische ziekte, zie Abdi Sanati (2009), ‘Does suicide always indicate a mental illness?’, London Journal of Primary Care, 2:2, 93-94, DOI: 10.1080/17571472.2009.11493259, https://www.tandfonline.com/action/showCitFormats?doi=10.1080%2F17571472.2009.11493259

Zie het artikel van 6 september 2017 in de Volkskrant ‘Een op de drie bijstandsgerechtigden ontvangt psychische zorg’, waarin o.a. gesteld is dat bijna eenderde van de bijstandsgerechtigden psychische zorg krijgt in de vorm van therapie in de geestelijke gezondheidszorg of medicijnen vanwege psychische klachten. Een gedeelte daarvan werd al als werknemer daarvoor behandelt maar kwam niet in de Ziektewet terecht en een ander gedeelte kreeg pas psychische problemen na in een bijstandsuitkering te zijn beland o.a. door sociale uitsluiting en/of te streng beleid. Met weblink: <https://www.volkskrant.nl/wetenschap/een-op-de-drie-bijstandsgerechtigden-ontvangt-psychische-zorg~bad89c41/>

Zie het artikel van 23 juni 2023 , ‘Soepelere bijstand brengt meer gezondheid, participatie en vertrouwen’. Tussen 2017-2020 vond in Nijmegen een gerandomiseerd bijstandsexperiment plaats, waarbij deelnemers in zowel het reguliere als in twee ruimhartigere bijstandsregimes werden gevolgd. Uit de experimenten in Nijmegen en 5 andere gemeenten bleek dat er qua uitstroom naar werk weinig verschil was tussen de reguliere en experimentele aanpak.Voor uw onderzoek keek u naar ‘brede baten’ zoals vertrouwen, gezondheid en participatie. Ook hier waren over het algemeen weinig significante verschillen. Voor specifieke kwetsbare groepen (o.a. met mentale problemen, laag zelfvertrouwen, migratieachtergrond) waren er wel positieve effecten van de ruimhartigere regimes op gezondheid en participatie. Dit bevestigt dat het huidige sociale vangnet het slechtst lijkt te werken voor de meest kwetsbaren, wat al langer bekend is. Meer vertrouwen en onvoorwaardelijkheid in de bijstand kan leiden tot meer politiek vertrouwen bij burgers.

Promovendus János Betkó pleit voor meer vertrouwen, hogere uitkeringen, minder bureaucratie, meer persoonlijk contact, om de bestaanszekerheid te verbeteren. De experimenten bieden hier onderbouwing voor. Met weblink: <https://www.socialevraagstukken.nl/soepelere-bijstand-brengt-meer-gezondheid-participatie-en-vertrouwen/>

Zie het artikel van 12 februari 2020 in Trouw ‘Gemeenten testen een participatie-inkomen, zodat meer mensen meedoen op de arbeidsmarkt’, waarin o.a. is gesteld dat straffen en dreigen om werklozen te activeren om betaald werk te zoeken naar diverse onderzoeken niet werkt, en bovendien 2/3e van de bijstandsgerechtigden met fysieke en mentale problemen kampt. Er wordt daarom gepleit om te experimenteren met anders omgaan met bijstands­gerechtigden door hen te helpen met wat zij nodig hebben. Zo’n experiment is niet eerder op dergelijke grote schaal getest, maar de eerste bevindingen zijn positief. Het doel van het experiment, is niet om mensen zo snel mogelijk betaald werk te laten vinden, maar dat ze een bijdrage leveren aan de samenleving. Dat kan ook door een cursus te volgen of vrijwilligerswerk te doen. Met weblink: <https://www.trouw.nl/economie/gemeenten-testen-een-participatie-inkomen-en-dat-lijkt-te-werken~b2ddc999/>

Zie het artikel van 8 november 2021 van EenVandaag ‘Een zelfdoding kost de maatschappij 2,8 miljoen euro, 113 wil meer aandacht voor preventie’, waarin o.a. gesteld is dat als het gaat om zelfdoding, er volgens 113 te weinig wordt gedaan. Door het bedrag te berekenen hoopt de preventielijn inzichtelijk te maken wat één zelfdoding teweeg brengt.. De doorberekening door Onderzoeksbureau Deloitte komt het neer op een bedrag van 2,8 miljoen euro per zelfmoord. Met vijf zelfdodingen per dag en ruim 1.800 per jaar kom je in totaal op een bedrag van 5,5 miljard euro. Met weblink: <https://eenvandaag.avrotros.nl/item/een-zelfdoding-kost-de-maatschappij-28-miljoen-euro-113-wil-meer-aandacht-voor-preventie>

Zie het artikel van 4 april 2021 ‘Geef meer geld’ waarin o.a. gesteld is dat uit onderzoek is gebleken dat door meer geld te geven mensen gezonder en gelukkiger werden, angsten en depressies afnamen, mensen met een basisinkomen twee keer vaker een fulltime baan vonden, het stabiele inkomen barrières wegnam om te gaan werken, zie weblink: <https://fd.nl/opinie/1379124/geef-meer-geld>

Zie het artikel van 20 juli 2022 in de Volkskrant ‘Opinie: Kabinet, wees nu eens streng voor gemeenten, zodat mensen in bijstand écht ademruimte krijgen’, waarin o.a. is gesteld dat erkent wordt dat het bestaansminimum door gemeenten nog niet in het huidige voorstel tot wijziging van de Participatiewet is gegarandeerd. Echter door een complete stelselwijziging duurt dat nog een paar jaar. Ondertussen moeten bijstandsgerechtigden overleven van een uitkering die ongeveer €100,- per maand tekortschiet, gemeten van nog vóór de consumenteninflatie en energiecrisis. Met de steeds stijgende kosten voor levensonderhoud is dat nauwelijks meer mogelijk, waardoor de mogelijkheden voor reintegratie geblokkeerd zijn. Met weblink: <https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/opinie-kabinet-wees-nu-eens-streng-voor-gemeenten-zodat-mensen-in-bijstand-echt-ademruimte-krijgen~bf7b7fda/>

Zie het artikel van 23 april 2023 in Trouw, ‘Toeslagen brengen nog steeds dagelijks mensen in problemen, waarschuwt inspecteur’, waarin o.a. gesteld is dat in het toeslagenstelsel alle financiële risico’s bij de burger zelf liggen. Jaarlijks belanden 150.000 huishoudens opnieuw in grote financiële nood omdat ze zorg-, huur- of een andere toeslag moeten terugbetalen. Elke dag zijn er weer hele hoge terugvorderingen van toeslagen omdat mensen niet op tijd iets hebben doorgegeven, terwijl wij het onmogelijke vragen van mensen zeker als er bij de instanties zelf iets fout gaat. De inspecteur pleit voor het afschaffen van het toeslagenstelsel. Met weblink: <https://www.trouw.nl/binnenland/toeslagen-brengen-nog-steeds-dagelijks-mensen-in-problemen-waarschuwt-inspecteur~b33d512f/>

Zie ook de uitzending van 24 april 2023 Op1 om 22:15 waarin de inspecteur stelt (zie fragment vanaf 3:18) dat 6,5 miljoen huishoudens in Nederland afhankelijk zijn van toeslagen. En verder stelt dat het fiscale stelsel vereenvoudigd moet worden. De ambitie om dat uiterlijk 2030 gereed te hebben. Jort Kelder oppert daarop (vanaf 7:36) de invoering van een ‘basisinkomen’, maar de inspecteur vindt dat daaraan allerlei bezwaren kleven.
Met weblink: <https://www.npostart.nl/inspecteur-generaal-bij-de-belastingdienst-bart-snels-wil-het-toeslagensysteem-afschaffen/24-04-2023/POMS_WNL_20058634>

Zie Wikipedia voor ‘negatieve inkomstenbelasting’. Daarbij krijgt iedereen met een inkomen beneden een bepaald niveau overheidshulp in plaats van dat er belasting betaald moet worden en geldt voor elke vorm van overheidshulp. Met weblink: <https://nl.wikipedia.org/wiki/Negatieve_inkomstenbelasting>

@ 9: Onvoldoende benutten en belemmeren arbeidskapitaal, eerder toename dan afname kosten

Zie het artikel van 30 augustus 2013 van Mani, A., Mullainathan, S., Shafir, E., & Zhao, J., ‘Poverty impedes cognitive function’ in Science (New York, N.Y.), 341(6149), 976–980. https://doi.org/10.1126/science.1238041 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23990553/), waarin o.a. gesteld is dat de cognitieve prestaties rechtstreeks belemmert wordt bij arme maar niet bij welgestelde deelnemers, dat niet verklaart kan worden door verschillen in beschikbare tijd, voeding, of werkinspanning en, hoewel verhoogd, stress. Armoedegerelateerde zorgen verbruiken mentale hulpbronnen waardoor er minder overblijft voor andere (arbeids)taken.

Zie het artikel van 8 december 2015 van Vrij Nederland’, Waarom steeds meer gemeenten de Participatiewet dumpen’, waarin o.a. gesteld is dat de strenge regels van de Participatiewet averechts werken, en sommige gemeenten na het afschaffen ervan geconstateerd hebben dat een vriendelijkere aanpak met soepele regels wel werkt. Daarbij is aangesloten op het onderzoek door een Princeton professor waaruit blijkt dat geldgebrek tot minder denkkracht leidt en strafmaatregelen dus hebben geen zin hebben. Met weblink: <https://www.vn.nl/waarom-steeds-meer-gemeeenten-de-participatiewet-dumpen/>

Zie het artikel van 28 november 2014 in het NRC Handelsblad ‘Straf leidt niet tot góéde banen’, waarin o.a. gesteld is dat de gemeente Rotterdam met het strengere uitkeringsbeleid en (dreigen met) sancties weliswaar een veel snellere en hogere uitstroom naar betaald werk veroorzaakt, maar volgens Zwitsers en Zweeds onderzoek een nadelig effect heeft op arbeidskapitaal. Het baat de bijstandsgerechtigde als de maatschappij niet als het werk niet passend is en daardoor de kwaliteiten van de werkzoekende niet benut worden. Het onderzoek door de Rotterdamse Rekenkamer van 2013 kon het lange termijn effect van het strenge beleid niet evalueren vanwege de wijze waarop het beleid is ingevoerd. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2014/11/28/straf-leidt-niet-tot-goede-banen-1443102-a54279>, en het rapport van oktober 2013 van de Rekenkamer Rotterdam: <https://rekenkamer.rotterdam.nl/wp-content/uploads/2015/10/R.O.13.02-rapport-uitkomen-met-inkomen-1.pdf>

 

@ 10: Experimenten met uitkeringsbeleid en (empirische) onderzoeken

Zie het rapport van de Rotterdamse ombudsman: <http://www.ombudsmanrotterdam.nl/het-pad-naar-werk-niet-geplaveid-wel-schoongeveegd/>

Zie het artikel van 16 september 2014 van De Correspondent ‘Lessen uit de havenstad: zo bestrijd je werkloosheid dus niet’, waarin o.a. is gesteld dat het te strenge sanctionerende uitkeringsbeleid van de gemeente Rotterdam niet leidt tot een significante toename van duurzame uitstroom uit de uitkering naar (passend) betaald werk of een afname van de kosten. Zeker niet als er sprake is van een economische recessie en ook niet als de vaak zinloze reïntegratietrainingen niet tot betaald werk leiden omdat een bijstandsgerechtigde voor werkgevers (meestal een uitzendbureau) goedkoper is. De Rotterdamse ombudsman heeft na onderzoek ondervonden dat de gemeente gebrekkige dienstverlening zonder maatwerk verleent; mensen worden onbehoorlijk behandelt en gestigmatiseerd als hufters, losers, en potentiële fraudeurs, en er worden veel fouten met uitbetaling van uitkering gemaakt. Verder wordt erop gewezen dat een strenge fraudejacht onevenredig is omdat het aantal bijstandsfraudeurs met een percentage van 1,3% t.a.v. bijstandsbegroting en 0,2% t.a.v. gehele begroting sociale zekerheid verwaarloosbaar is en de jacht op bijstandsfraudeurs meer kost dan het oplevert vergeleken met fiscale fraude en zorgfraude. Ondanks dat het Rotterdamse experiment met het zeer strenge uitkeringsbeleid vanaf 2012, hoofdzakelijk aangewend om de miljoenentekorten van de kosten bijstandsuitkering tegen te dringen, nauwelijks effect had op een duurzame uitstroom naar betaald werk en voornamelijk de kosten van begeleiding verhoogd hebben, zijn veel van de Rotterdamse maatregelen wel vastgelegd in de Participatiewet van 2015. Met weblink: <https://decorrespondent.nl/1751/lessen-uit-de-havenstad-zo-bestrijd-je-werkloosheid-dus-niet/114834159044-0ad84f33>

Zie het onderzoeksrapport van 19 december 2013 van Accountantskantoor Price Waterhouse Coopers (PWC) ‘Naar een fraudebeeld Nederland, Inzicht in fraude draagt bij aan bewustwording en effectieve prioriteitsstelling in de aanpak’, waaruit o.a. blijkt dat van de post sociale zekerheidsuitkeringen bijstandsuitkeringen slechts 7% bevat en AOW 68%. Als de bijstandsfraude afgezet wordt tegen de bijstandsbegroting van 11,5 miljard en in het weinig aannemelijke geval dat alle sociale zekerheidsfraude wordt gepleegd door bijstandsontvangers, dan gaat het om slechts 1,3% van de totale bijstandsuitgaven en 0,2% van de sociale zekerheidsuitgaven. Bovendien blijkt dat de opsporingskosten van sociale zekerheidsfraude veel hoger zijn dan de baten vergeleken met fiscale fraude en zorgfraude. Met weblink: <https://kennisopenbaarbestuur.nl/rapporten-publicaties/naar-een-fraudebeeld-nederland/>, zie ook <https://www.consultancy.nl/nieuws/7513/pwc-fraude-kost-nederlander-600-euro-per-jaar>
Zie de ESF nieuwsbrief 2019 nr. 2 van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid ‘Vertrouwen werkt in de bijstand’, waar uit onderzocht is dat een positieve benadering van uitkeringsgerechtigden, belonen van mensen in de bijstand als je die wilt laten participeren i.p.v. straffen, goed werkt. Met weblink: <https://www.uitvoeringvanbeleidszw.nl/actueel/uitvoering-van-beleid-szw-nieuwsbrieven/2019/esf-nieuwsbrief-2019-2/vertrouwen-werkt-in-de-bijstand>

Zie het rapport van oktober 2021,  ‘Rapport inventarisatie verbeterpunten, Participatiewet’, waarin o.a. is gesteld dat op p. 41 in paragraaf 4.1.1.3 dat de bewijspositie van een uitkeringsgerechtigde door de bestuursrechter in de loop der tijd zonder enige aanwijzing beperkt heeft en ten nadele van de klant omgekeerd heeft. De onderzoekers doen de suggestie dat het gewenst is om meer evenwicht te brengen in de bewijspositie van de partijen in relatie tot de inlichtingenplicht. Met weblink: <https://www.eerstekamer.nl/overig/20220310/rapport_inventarisatie/document3/f=/vlr4nh26s5y0_opgemaakt.pdf>

Zie het artikel van 4 juli 2023 in Trouw, ‘CBS-cijfers. In 2022 kwamen flink meer mensen naar Nederland, vooral kennismigranten en vluchtelingen uit Oekraïne’, waarin o.a. is gesteld dat volgens nieuwe cijfers van het CBS het aantal migranten dat naar Nederland kwam sterk gestegen is in 2022. In totaal zijn er 403.000 immigranten naar Nederland gekomen, wat 151.000 meer is dan in 2021. De toename is vooral te wijten aan de oorlog in Oekraïne, waarbij ruim 108.000 mensen naar Nederland zijn gekomen onder de richtlijn tijdelijke bescherming. Daarnaast was er ook een opmerkelijke stijging van 65% in het aantal kennismigranten, met name uit India en met de nationaliteiten van Turkije, Rusland en Zuid-Afrika. Het aantal Russische kennismigranten is zelfs verdrievoudigd in vergelijking met voorgaande jaren. Met weblink: <https://www.trouw.nl/binnenland/in-2022-kwamen-flink-meer-mensen-naar-nederland-vooral-kennismigranten-en-vluchtelingen-uit-oekraine~bd0558a6/>

Zie het artikel van 21 april 2023 in het Financieel Dagblad, ‘Minister Dijkgraaf wil grip op ongebreidelde instroom buitenlandse studenten’, waarin o.a. gesteld is dat er een studentenstop op toestroom van internationale studenten op bepaalde studies komt en een verplichting om Nederlands te leren. Dit omdat tegen te gaan dat de Nederlandse student verdringt wordt op de arbeidsmarkt en woningmarkt, en om te bevorderen dat buitenlandse studenten meer geneigd zijn om tot de Nederlandse arbeidsmarkt toe te treden wat goed is voor de economie. Met weblink: < https://fd.nl/…/minister-dijkgraaf-wil-grip-op…>

Zie het artikel van 19 februari 2014 van de Correspondent ‘Het failliet van de Nederlandse werklozenindustrie’, waarin o.a. gesteld is dat de kosten van de Nederlandse overheid om werklozen aan een baan te helpen meer dan 6,5 miljard euro bedragen. Terwijl over de effectiviteit twee dingen bekend: óf het helpt nagenoeg niets, óf het is onduidelijk of het helpt, maar het beleid wordt niet aangepast. Met weblink: <https://decorrespondent.nl/754/het-failliet-van-de-nederlandse-werklozenindustrie/28987530-054a9ebb>

Zie ook de oratie van 24 juni 2010 ‘Aan het werk’, stelt hoogleraar Van der Klaauw Beleidsevaluatie aan de Faculteit der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde aan de Vrije Universiteit Amsterdam, onderzocht o.a. de effectiviteit door privatisering. In 2010 ontdekte hij samen met zijn collega Kastoryano dat deelname aan een commercieel reïntegratietraject (kosten: 4.000 euro) averechts werkt en de werkloosheid dus juist verlengt. Verder stelt hij dat het grote probleem bij (economisch) empirisch onderzoek naar het causale effect van uitkeringsbeleid is dat het onmogelijk is om voor dezelfde werkeloze twee uitkomsten te observeren. Er zijn maar 2 uitkomsten mogelijk, of strenge controle of geen strenge controle waardoor voor elke werkeloze maar 1 mogelijke uitkomst geobserveerd kan worden. Dat betekent dat het causale effect van het beleid nooit direct waargenomen kan worden. Bij dergelijk onderzoek moet dan net als bij medische onderzoeken naar de werkzaamheid van medicijnen een controlegroep bevatten die geen (intensieve) begeleiding krijgt. Overigens veronderstelt hij dat werklozen mogelijk zelf een veel beter idee hebben over welk werk voor hen geschikt is. Met weblink: <https://research.vu.nl/files/2724089/Oratie%20B%20vd%20Klaaw.pdf>

Actuele cijfers UWV, particulieren, bedragen sociaal minimum: https://www.uwv.nl/particulieren/bedragen/detail/sociaal-minimum

Zie het artikel van 8 november 2020 in Trouw ‘Zelfs als het geld oplevert, gaan weinig mensen met een uitkering aan het werk’, waaruit bleek dat het bijverdienexperiment in Tilburg om uitkeringsgerechtigden sneller uit de uitkering te laten uitstromen naar betaald werk door hen extra te laten bijverdienen met parttime werk zonder dat deze inkomsten gekort worden op de uitkering nauwelijks resultaat had. Wel werd toegeven dat de periode van het experiment met 1 jaar te kort was, mensen bang waren toch minder geld over te houden, en in het algemeen mensen door o.a. eerder streng uitkeringsbeleid en de toeslagenaffaire sowieso wantrouwiger waren. In Wageningen slaagde het experiment overigens wel, mogelijk doordat de regeling beter georganiseerd was. Met weblink: <https://www.trouw.nl/nieuws/zelfs-als-het-geld-oplevert-gaan-weinig-mensen-met-een-uitkering-aan-het-werk~b045a3e3/>

@ 11: Grotere scheefgroei rijk en arm, toenemende zware criminaliteit, verschuiving naar provincie

Zie ook het interview van 3 november 2022 in het NRC Handelsblad ‘Arjen van Veelen zag zijn stad in de greep raken van efficiëntie – en eigenlijk het hele leven’, over het boek ‘Rotterdam. Een ode aan inefficiëntie’. De schrijver stelt dat het vercommercialiseren van de samenleving, openbare ruimte, woningbouw, zorg, werk, industrie, etc., moet veranderen omdat (teveel) nadruk op economische efficiëntie inefficiënt is en de sociale cohesie ontbind. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2022/11/03/arjen-van-veelen-zag-zijn-stad-in-de-greep-raken-van-efficientie-en-eigenlijk-het-hele-leven-a4147164>

Zie het artikel van 17 juni 2023 in de Volkskrant,’InterviewSocioloog Matthew Desmond, ‘Soms is armoede domweg het gevolg van een soort roofoverval door rijke mensen’, waarin o.a. is gesteld door hoogleraar Desmond dat armoede soms domweg het gevolg is van een soort roofoverval door rijke mensen’. Het artikel beschrijft hoe sommige mensen in armoede terechtkomen door omstandigheden buiten hun eigen controle, zoals ziekte of verlies van werk. Maar het artikel benadrukt ook dat er situaties zijn waarin armoede het gevolg is van structurele ongelijkheid en uitbuiting door rijke mensen. Zo worden bijvoorbeeld lage lonen en slechte arbeidsomstandigheden vaak opgelegd door bedrijven en werkgevers die winst willen maken, terwijl de werknemers in armoede blijven leven. Het artikel stelt dat het belangrijk is om deze structurele oorzaken van armoede aan te pakken om een meer rechtvaardige samenleving te creëren. Met website: <https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/soms-is-armoede-domweg-het-gevolg-van-een-soort-roofoverval-door-rijke-mensen~be161c77/>

Zie het artikel van 2 november 2022 in het NRC Handelsblad ‘Criminelen die grof geweld gebruiken in Rotterdam worden steeds jonger geronseld’, waarin o.a. gesteld is dat Rotterdam deze zomer werd geteisterd door aanslagen op huizen, bijna altijd in relatie tot drugshandel. Steeds vaker worden daar kwetsbare jongeren uit arme gezinnen voor geronseld. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2022/11/02/schietpartijen-en-explosies-met-jongeren-in-rotterdam-kan-het-zomaar-raak-zijn-a4147121>

Zie ook ‘Het lied van een stad zonder sheriff’, waarin geconstateerd wordt dat wapengeweld woekert op een voedingsbodem van scheefgroei tussen rijk en arm, in een steeds fraaiere maar hardere stad. In Rotterdam groeit één op de vijf kinderen op in armoede en loopt wel eens met een steekwapen rond. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2022/11/02/het-lied-van-een-stad-zonder-sheriff-a4147007>

Zie het artikel van 20 april 2022 in de Groene Amsterdammer, ‘Als de overheid niet meer doet wat de burgers van haar verwachten, Sociale ontbinding’, waarin o.a. is gesteld dat de samenleving meer en meer segregeert langs de breuklijnen tussen rijk en arm zowel in fysieke zin, met scheidingen in de publieke ruimte, als in sociaal-economische zin. De directeur van het SCP waarschuwt dat voor mensen met een uitkering of een nul-urencontract geldgebrek maar een van de kwellingen is in het bestaan. Sociaal isolement, stress, gezondheidsproblemen, slechte voeding zijn andere verschijnselen, los van dat deprimerende gevoel van schaamte en verlies van zelfrespect. Ook is de beschikbaarheid van zorg, onderwijs, betaalbare huisvesting, kinderopvang en andere maatschappelijke voorzieningen voor hen minder goed verzekerd dan voor mensen met geld en vast werk. Met weblink: <https://www.groene.nl/artikel/sociale-ontbinding>

Zie het artikel van 16 april 2021 in de Volkskrant ‘Psychiater Cobie Groenendijk: ‘Maak het land beter met een nationaal zorgfonds’ waarin ook gesteld wordt dat sociale ongelijkheid o.a. meer kosten, meer wantrouwen, minder sociale cohesie, meer geweld, meer ziekten, somatisch en psychisch lijden, minder creativiteit, minder sociale mobiliteit veroorzaakt en verwijst naar The Inner Level van Wilkinson en Pickett die beschrijven hoe gelijkwaardiger samenlevingen stress verminderen en gezondheid en algemeen welbevinden verhogen, dat mensen totaal vertrapt kunnen worden door bestuurlijke structuren, dat ze bij voorbaat verdacht zijn verklaard, omdat ze een formulier niet goed hebben ingevuld, en verwijst naar Omtzigt die in zijn boek Een nieuw sociaal contract schrijft dat we moeten zorgen voor meer nabijheid en een meer dienende overheid. Met weblink: <https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/psychiater-cobie-groenendijk-maak-het-land-beter-met-een-nationaal-zorgfonds~b7f4e2df/>

Zie het artikel van 14 april 2023 in het AD, ‘Den Haag verhuist honderden daklozen naar de provincie, maar gemeenten weten van niks: ‘Egoïstisch en asociaal’, waarin o.a. is gesteld dat de gemeente Den Haag in de afgelopen 2 jaar honderden daklozen naar gemeenten in de provincie heeft helpen verhuizen. De kritiek van de ontvangende gemeenten is dat zij daarover onvolledig en misleidend zijn geïnformeerd. Veel voormalig daklozen bleken vaak helemaal niet zelfredzaam maar probleemgevallen, zijn in het lotingssysteem voor een woning door de gemeente Den Haag geholpen, terwijl de gemeente de aanpak presenteert aan andere grote gemeenten zoals Amsterdam en Rotterdam om te buizuinigen op bijstandsuitkeringen. Met weblink: https://www.ad.nl/den-haag/den-haag-verhuist-honderden-daklozen-naar-de-provincie-maar-gemeenten-weten-van-niks-egoistisch-en-asociaal~afedfa43/

Zie het artikel van 18 januari 2022 van de RUL, Promotieonderzoek: bijstandsontvangst vermindert crimineel gedrag substantieel’, waarin o.a. is gesteld dat het ontvangen van bijstand van grote invloed is op crimineel gedrag, vooral als het einde van de bijstandsmaand nadert en de uitkering opraakt. De onderzoeker, Stam, suggereert dat dit mogelijk voorkomen kan worden door een meer gespreide betaling van de uitkering, maar dat kan ook een beperking op de autonomie vormen. Het verminderen van de vrije tijd door verplichte deelname aan een activeringsprogramma zou volgens de onderzoeker criminaliteit verminderen. Met weblink: <https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2022/01/promotieonderzoek-bijstandsontvangst-vermindert-crimineel-gedrag-substantieel>

@ armoedestress en ziekte, uitkeringsbeleid maakt ziek(er)

Zie het artikel van 6 september 2017 in de Volkskrant ‘Een op de drie bijstandsgerechtigden ontvangt psychische zorg’, waarin o.a. gesteld is dat bijna eenderde van de bijstandsgerechtigden psychische zorg krijgt in de vorm van therapie in de geestelijke gezondheidszorg of medicijnen vanwege psychische klachten. Met weblink: <https://www.volkskrant.nl/wetenschap/een-op-de-drie-bijstandsgerechtigden-ontvangt-psychische-zorg~bad89c41/>

Zie ook het artikel van 24 augustus 2021: Yazdanpanah, N. and Rezaei, N. (2021), Autoimmune Complications of COVID-19. J Med Virol. Accepted Author Manuscript. https://doi.org/10.1002/jmv.27292, waarin o.a. gesteld wordt dat Covid-19 besmetting auto-immuun complicaties kan veroorzaken zoals bloedstollingsproblemen, en anemie.

Zie het artikel van 21 juni 2022 van Sociaal.net, Achtergond, verhalen en opinie voor sociale professionals, ‘Arm maakt ziek, ziek maakt arm’, waarin o.a. gesteld is dat vooral mensen met een psychische kwetsbaarheid recht behoren te hebben op betaalbare zorg en een menswaardig leven, wat vaak niet het geval is en hetgeen hun kans op herstel verslechterd. De zelfzorg blijkt niet haalbaar en betaalbaar bij bestaansonzekerheid, waardoor men geestelijk ziek wordt en in een vicieuze cirkel terecht komt van ‘arm maakt ziek, ziek maakt arm’. Met weblink: <https://sociaal.net/achtergrond/arm-maakt-ziek-ziek-maakt-arm/>

Zie het onderzoek waarin o.a. gesteld is dat tijdens de (maatregelen) Covid-19 pandemie de weerstand van het immuunsysteem eerder verminderd door omstandigheden als sociale stress, sociale isolatie, en een lage sociaaleconomische status. Rodrigo Mattos dos Santos, Isolation, social stress, low socioeconomic status and its relationship to immune response in Covid-19 pandemic context, Brain, Behavior, & Immunity – Health, Volume 7, 2020, 100103, ISSN 2666-3546, https://doi.org/10.1016/j.bbih.2020.100103, <https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2666354620300685>

Zie het artikel van 26 maart 2022 in het AD ‘Rotterdammers met weinig geld krijgen gratis tandartszorg: ‘Vrouw had acht rotte kiezen’, waarin o.a. geconstateerd is dat door armoede ook mensen met betaald werk en onderdak, acute en/of reguliere tandheelkundige zorgkosten vaak al jaren niet (meer) kunnen betalen en de tandheelkundige zorg mijden. De gratis mondzorg die de Rotterdamse Tandartsvereniging op de tweede Rotterdamse tandartsdag hebben gegeven is echter beperkt tot acute pijnproblemen, overige gebitsproblemen konden niet op die dag (gratis) verholpen worden. Er wordt al jaren gepleit, zowel lokaal als landelijk, om de kosten voor acute mondzorg weer onder te brengen in de basisverzekering, omdat deze nu enkel voor kinderen onder de 17 jaar is geregeld maar arme ouders ook in het geval van verzekerde reguliere zorg daar geen gebruik van (kunnen) maken. De Rotterdamse wethouder pleit ervoor om zowel acute als reguliere mondzorg in de basisverzekering onder te brengen. Met weblink: <https://www.ad.nl/rotterdam/br-rotterdammers-met-weinig-geld-krijgen-gratis-tandartszorg-vrouw-had-acht-rotte-kiezen~af66c5ff/>

Zie het artikel van 15 januari 2022 in Trouw ‘Armoede in Nederland. Patricia Klaus (39) werkte zich uit de bijstand. ‘Mijn dochter zei: Armoede is stom, geef gewoon meer geld’’, waarin o.a. is gesteld dat in armoede moeten leven door omstandigheden en afhankelijk zijn van bijstand stigmatiserend is, en bezuinigingen op het sociaal domein in de vorm van ‘maatwerk’ voor speciale kwetsbare burgers nog eens extra stigmatiserend is. Het afwijzen van verzoek(en) om bijstand had al een psychisch trauma opgeleverd, de stress van het krijgen van te weinig bijstand en alle reintegratie-verplichtingen tezamen hebben tot een burn-out geleid. En dan had de betreffende geïnterviewde werkzoekende nog een redelijke mogelijkheid om zelf uit de bijstand te komen, waar anderen dat (helemaal) niet hebben. Met weblink: <https://www.trouw.nl/binnenland/patricia-klaus-39-werkte-zich-uit-de-bijstand-mijn-dochter-zei-armoede-is-stom-geef-gewoon-meer-geld~b1e4922c/>

Zie het artikel van 10 augustus 2020 in Quanta Magazine ‘Mitochondria May Hold Keys to Anxiety and Mental Health’, waarin o.a. gesteld wordt dat onderzoek uitwijst dat de energieopwekkende organellen van cellen een verrassend cruciale rol kunnen spelen bij het mediëren van angst en depressie. Met weblink: <https://www.quantamagazine.org/mitochondria-may-hold-keys-to-anxiety-and-mental-health-20200810/>

Zie het artikel van 16 oktober 2022 in het NRC Handelsblad ‘‘Ik zie mensen die niet genoeg hebben om van te leven’, waarin o.a. gesteld wordt dat het al jaren bekend is dat het sociaal minimum te laag is, en dit door de inflatie erger en zichtbaarder is geworden. Het bezuinigingsmotief is niet meer houdbaar. Toeslagen helpen daarbij niet omdat de angst voor het terugvorderen van toeslagen zo groot is dat men in ‘overlevingsstand’ raakt en niet meer kan focussen op werk zoeken en nadenken over welke opleiding te volgen. Opvallend genoeg steken gemeenten/uitkeringsinstellingen teveel tijd, geld, en energie in het ‘controleren’ van uitkeringsgerechtigden i.p.v. echt te kijken en geven wat mensen nodig hebben, en b.v. ook dat er ‘administratief’ nogal wat fout gaat bij verkeerd verrekenen bij deeltijdwerk waardoor mensen gedemotiveerd raken.
Aan de andere kant blijven economen zich vastbijten in hun overtuiging (met verwijzing naar jaren 70) dat mensen niet gemotiveerd worden om werk te zoeken als uitkeringen ’te hoog’ zijn. De Nationale Ombudsman spreekt dat fel tegen, ook gezien de energiecrisis die daarbovenop komt. Minister Schouten gaat laten onderzoeken of het sociaal minimum te laag is. Met weblink NRC: <https://www.nrc.nl/nieuws/2022/10/16/overheid-kan-niet-meer-het-basale-geven-a4145356>, zie ook weblink RTL: <https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5340287/ombudsman-sociaal-minimum-overheid-basale-steun-bijstand-bodem>

Zie het artikel van 2 november 2022 van het Nibud, ‘Nibud: Verhoog bijstand en minimumjeugdloon’, waarin o.a. gesteld is dat onderzoek van 5 jaar heeft uitgewezen dat de huidige inkomensondersteuningsmaatregelen te laag, en te ingewikkeld zijn in de huidige maatschappelijke ontwikkelingen. De bijstand en het minimumjeugdloon moet versneld omhoog en de regels voor gemeenten moeten versoepeld worden gezien de crisis en gestegen (financiële) hulpvragen van mensen. Met weblink: <https://www.nibud.nl/nieuws/nibud-verhoog-bijstand-en-minimumjeugdloon/, en https://www.nibud.nl/onderzoeksrapporten/rapport-analyse-vijf-jaar-armoedebeleid-in-tachtig-gemeenten-2021/>

Zie het artikel van 26 januari 2023 in het NRC Handelsblad, ‘Wat is een verantwoord sociaal minimum? Voedsel en dak boven het hoofd zijn vanzelfsprekend, maar andere kwesties liggen gevoeliger’, waarin o.a. gesteld is dat de definities rond het sociaal minimum opnieuw herijkt moeten worden. Het Nibud, het SCP en het CBS bekijken daartoe de huidige verschillen van gemeenten en charitatieve organisaties van wat bepaalde huishoudtypes minimaal nodig hebben om mee te kunnen doen in de huidige maatschappij, ook bij tegenvallers. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2023/01/26/jouw-smartphone-moet-de-samenleving-die-betalen-a4155450>

Zie ook het artikel van 1 juni 2021 van binnenlandsbestuur.nl ‘Sociaal stelsel sluipenderwijs steeds soberder’, waarin o.a. door hoogleraar sociale zekerheid en participatie Vrooman (Universiteit Utrecht) gesteld is dat de ontwikkeling van het sociaal stelsel als een verschuiving van ‘tamelijk sociaaldemocratisch’ naar ‘karig corporatistisch’ is te kenmerken. De versobering van de sociale zekerheid verliep geleidelijk via veel kleine wetswijzigingen verliep zo blijkt uit het onderzoek ‘De maatschappelijke consequenties van het institutionele pad. Regelingen voor werkloosheid, arbeidsongeschiktheid en bijstand, 1980-2015’. Relatief veel mensen in Nederland hebben een baan, terwijl tegelijkertijd de armoede onder werkenden is toegenomen. Dat is deels veroorzaakt door het kleiner en selectiever worden van het uitkeringsstelsel in combinatie met de toenemende ontwikkeling van flexwerk. Volgens Vrooman wijzen de huidige verschillende soepelere of ruimhartigere experimenten met de Participatiewet, in de richting van een sociaaldemocratische ideaaltype. Met weblink: https://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/onderzoek-naar-35-jaar-sociale-zekerheid

Zie het artikel van 12 augustus 2020 in Trouw ‘De bijstand gaat euro voor euro omlaag; de Landelijke Cliëntenraad waarschuwt voor armoede’, waarin o.a. is gesteld dat uit recent onderzoek van het Het CBS en het SCP blijkt dat de bestrijding van armoede op de lange termijn niet zit in bezuinigingen op uitkeringen, maar in investeringen in goede opleidingen, gezondheid en inzetbaarheid op de arbeidsmarkt. Toch overweegt het ministerie van financiën in het meest extreme scenario de bijstandsuitkering met 25% te verlagen. Uit onderzoek naar het effect van zo’n scenario blijkt echter dat, het aantal mensen in armoede – dat zijn er nu 1 miljoen – de komende jaren dan met ongeveer een kwart zal toenemen. Met weblink: https://www.trouw.nl/economie/de-bijstand-gaat-euro-voor-euro-omlaag-de-landelijke-clientenraad-waarschuwt-voor-armoede~bcad9ec7/

Zie ook de bezuinigingsplannen van de ambtenaren van het ministerie van financiën volgens update maart 2021, o.a. bijstand verlagen met 1 procentpunt, afschaffen 5% vakantietoeslag, alle vrijlatingen afschaffen: zie ‘Ombuigings-en intensiveringslijst 2021, langdurigheidskorting van 5% na 3 jaar bijstand, Update maart 2021’, zie pp. 65-66, met weblink: https://rijksfinancien.nl/…/ombuigings-en…/maart2021.pdf

@ Betere (rechts)bescherming afremmen ontbinding sociale cohesie samenleving

Zie het artikel van 19 juli 2021 in het NRC Handelsblad ‘Van onmacht naar macht kan via de bestuursrechter’, waarin o.a. gesteld is dat de decentralisatie voor de burger desastreuze gevolge heeft en drastisch hervormen van het bestuursrecht biedt volgens Harry Luykx soelaas biedt. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2021/07/19/van-onmacht-naar-macht-kan-via-de-bestuursrechter-a4051598>

Zie ook i.h.k.v. hervormingen bestuursrecht het artikel in Trouw van 31 december 2020 in Trouw ‘Oud-ombudsman Alex Brenninkmeijer ziet in de toeslagenaffaire geen bedrijfsongeluk maar een falend systeem, De toeslagenaffaire heeft niets te maken met een ongelukje, vindt hoogleraar staatsrecht en voormalig Oud-ombudsman Alex Brenninkmeijer.’ Met weblink: <https://www.trouw.nl/politiek/oud-ombudsman-alex-brenninkmeijer-ziet-in-de-toeslagenaffaire-geen-bedrijfsongeluk-maar-een-falend-systeem~bdc55fe5/>

Zie ook het artikel van 29 december 2020 in het NRC: ‘Nu is duidelijk: de rechter hoort niet bij de Raad van State, Rechterlijke macht. De rechtsbescherming door nota bene de rechter schoot te kort in de Toeslagenaffaire. Hoog tijd de bestuursrechtspraak aan te pakken zeggen Geert Corstens, Tom Eijsbouts, Pia Lokin-Sassen en Nanneke Quik-Schuijt’. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2020/12/29/nu-is-duidelijk-de-rechter-hoort-niet-bij-de-raad-van-state-a4025503>

Zie voor het artikel in het NRC Handelsblad van 30 mei 2021 waarin o.a.ook gesteld is de rechtspraak al jaren pleit voor lagere griffierechten, voldoende geld voor de rechtsbijstand, en ook een fatsoenlijk gefinancierde rechtspraak, een interview met Henk Naves, voorzitter van de Raad voor de Rechtspraak: „Misschien hebben we te weinig gesproken over de uitvoerbaarheid van bepaalde wetgeving.” Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2021/05/30/baas-rechtspraak-de-rechtsstaat-staat-weer-op-de-agenda-a4045430>

Zie de Van Slingelandtlezing van 4 november 2021 ‘Nieuwe bestuurscultuur begint bij herijking van het sociaal contract’ waarin o.a. gesteld is dat bepaald bestuursbeleid onuitvoerbaar is. Het ‘institutionele vertrouwen’ van burgers in de overheid is sterk afgenomen, mede door het ervaren van structurele ongelijkheden die door onrealistisch overheidsbeleid nauwelijks bestreden worden. Dhr. Putters directeur van het SCP geeft voorbeelden van dergelijk (falend bestuurs)beleid op het sociaal domein (b.v. toeslagenaffaire, handhaving Participatiewet, etc.), in het onderwijs, de coronapandemie waarbij waardengedrevenheid en checks en balances tussen beleid, politiek en samenleving versterkt moeten worden. Er zijn hardnekkige patronen die de uitvoerbaarheid van beleid steeds opnieuw in de weg zitten, zoals onrealistische aannames rond de zelfredzaamheid van burgers, of tunnel-denken in crisistijd. Met weblink: <https://www.scp.nl/publicaties/publicaties/2021/11/04/uitvoerbaar-beleid>

Verwijzingen, bronnen en links


      • 1
        Zie het artikel van 14 oktober 2021, ‘Regeling recht op uitkering (Pw) en subsidie uitvoering (Pw), waarin o.a. summier uiteengezet is hoe de subsidie van de Participatiewet van 2015 voor bijstandsuitkeringen gebaseerd op het recht op een bestaansminimum geregeld is. De uitvoering wordt gesubsidieerd door de EU via het ESF+ en door het Rijk en het door het Rijk aangevulde Gemeentefonds naar rato van factoren als het inwoneraantal. Ook kunnen gemeenten gemeenten dit aanvullen met eigen belastinginkomsten. Met weblink: <https://www.rechtsbronnen.nl/2021/10/14/regeling-recht-op-uitkering-pw-en-subsidie-uitvoering-pw/>
      • 2
        Zie het artikel van 6 maart 2020 in Binnenlands Bestuur ‘Elzinga: ‘Stop met misbruiken gemeenten’, waarin de Groningse staatsrechtgeleerde Douwe Jan Elzinga spreekt van het misbruiken van de gemeenten door de rijksoverheid en een erosie van het lokaal bestuur. Hij pleit daarom voor een ‘Bestuursplan voor Nederland’ met heldere criteria voor taaktoedeling aan gemeenten. Dit omdat gemeente nu als uitvoerder van wettelijke plichten zoals de Pw van de rijksoverheid te weinig financiën krijgen waardoor ze wel móéten bezuinigen en welke bezuiniging dan weer door de rijksoverheid ‘gestraft’ wordt met een ‘efficiencykorting’ op de financiering/subsidie in een opvolgend jaar. Met weblink: <https://www.binnenlandsbestuur.nl/bestuur-en-organisatie/rijk-misbruikt-de-lokale-autonomie>
      • 3
        Zie de bezuinigingsplannen van de ambtenaren van het ministerie van financiën volgens update maart 2021, o.a. bijstand verlagen met 1 procentpunt, afschaffen 5% vakantietoeslag, alle vrijlatingen afschaffen: zie ‘Ombuigings-en intensiveringslijst 2021, langdurigheidskorting van 5% na 3 jaar bijstand, Update maart 2021’, zie pp. 65-66, met weblink: <https://rijksfinancien.nl/…/ombuigings-en…/maart2021.pdf>
      • 4
        Zie het artikel van 11 september 2020 van de Landelijke Clientenraad, ‘De armoede neemt toe, maar de bijstand gaat omlaag, brief aan het kabinet’.  De coronacrisis vergroot naar verwachting de armoede in Nederland, terwijl het aantal armen al voor de crisis steeg. De belangrijkste oorzaak hiervan is volgens de Landelijke Cliëntenraad het kabinetsbeleid om de bijstandsuitkering al jarenlang te verlagen. Zelfs zonder de crisis zou volgens het SCP het aantal mensen in armoede sterk toenemen. Ondanks de crisis wil het kabinet vanaf 2021 de bijstandsuitkering opnieuw verlagen. De voorzitter van de Landelijke Cliëntenraad roept het kabinet hierin een videobrief op om deze maatregel terug te draaien en verantwoordelijkheid te nemen voor kwetsbare burger. De armoede neemt toe door bezuinigingsbeleid, het decennialang verlagen van de bijstandsuitkering, terwijl de coronacrisis dit alleen maar versterkt. De cliëntenraad wil dat het kabinet stopt met het verlagen van de bijstand. Met weblink: <https://www.vpro.nl/programmas/tegenlicht/lees/artikelen/2020/brief-van-amma1.html>
      • 5
        Zie het artikel van 4 mei 2021 in Sociale vraagstukken, Wetenschappers & professionals over maatschappelijke kwesties, ‘De menselijke maat doe je zo’, over de sociaal-economische (negatieve) effecten op korte en lange termijn van het verdwijnen van de menselijke maat uit het toezicht in o.a. de zorg en sociale zekerheid (waaronder werkeloosheidsuitkeringen). Waarin tevens kort de 3 valkuilen inzake toezichtbeleid worden aangehaald en het kostenbesparende effect van het hanteren van de menselijke maat zowel op korte als lange termijn wordt benadrukt, met weblink: <https://www.socialevraagstukken.nl/column/de-menselijke-maat-doe-je-zo/>
      • 6
        Zie het artikel van 24 november 2015 op binnenlandsbestuur.nl. ‘Kaag en Braassem transformeert en houdt geld over’, waarin o.a. is gesteld dat bepaalde gemeenten naar aanleiding van de door het rijk opgelegde bezuingingen op het sociaal domein en het toewijzen van meerdere taken de voorzieningen hebben behouden maar het aantal Wmo-verstrekkingen hebben gehalveerd. Men laat het bestaan van bibliotheken en zwembaden vooral over aan het meer inspraak gegeven aan de oplossingen door burgers waardoor bezuinigd kan worden op het ambtelijk apparaat. Met weblink: <https://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/notas-de-versnipperaar-en-bezuinigen-maar>
      • 7
        Zie ook het rapport van 24 april 2017 van het WRR (Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid), ’Weten is nog geen doen. Een realistisch perspectief op redzaamheid’. De samenleving stelt hoge eisen aan de zelfredzaamheid van burgers op gebieden als werk, pensioen en gezondheid, maar redzaamheid berust niet alleen op kennis en intelligentie. Ook goed opgeleide mensen met een goed inkomen kunnen in de problemen komen bij ingrijpende gebeurtenissen zoals baanverlies of een sterfgeval. Juist in stressvolle situaties verliezen mensen het overzicht en stellen beslissingen uit of maken verkeerde keuzes. Dat hoeft niet te duiden op onwil, maar op overbelasting. Sommige mensen hebben van nature minder redzaamheidspotentieel door persoonlijkheidskenmerken. Ook kan de overheid redzaamheid belemmeren met ingewikkelde regels. Redzaamheid vergroten is niet alleen een kwestie van kennis, maar ook van niet-cognitieve vermogens zoals temperament en zelfcontrole, die per persoon verschillen. Beleid gaat vaak uit van een rationele burger, maar weten leidt niet altijd tot doen. Er moet rekening gehouden worden met verschillen in redzaamheid. Een realistisch burgerperspectief, met oog voor menselijke beperkingen, draagt bij aan legitimiteit van beleid. Burgers moeten erop kunnen vertrouwen dat de overheid hen niet over de rand duwt en dat momenten van onoplettendheid en zwakte niet direct ingrijpende gevolgen hebben. Dat is goed voor de redzaamheid van burgers, maar ook voor de schatkist en het draagt bij aan de legitimiteit van overheid en beleid. Met weblink: <https://www.wrr.nl/publicaties/rapporten/2017/04/24/weten-is-nog-geen-doen>
      • 8
        Zie het artikel van 25 juli 2023 in het Eindhovens Dagblad, ‘Echtpaar van regen in drup door financiële hulp van eigen kinderen; Eindhoven vordert uitkering terug en legt boete op’. De hoogste rechter (CRvB) besliste in het nadeel van bijstandsgerechtigden voor het krijgen van een boodschappentas met eten. De kinderen kwamen 2 jaar lang bij hun ouders eten die in bijstand zaten en gaven wat geld voor de kosten voor het mee-eten. Dat was niet gemeld aan de gemeente Eindhoven en die vorderde op basis van een anonieme tip, een bedrag van ruim €11.000,– terug wegens schending van de informatieplicht. De bijbehorende boete van bijna €2.000,–  is wel gematigd naar een lager bedrag door de rechter maar niet kwijtgescholden. Het opvallende is echter,  dat het Eindhovense college eind 2020 gezegd had dat burgers ‘het recht op vergissing’ zouden krijgen, nadat CDA, ChristenUnie, Denk en VVD met (een motie) hiertoe kwamen. Eindhovenaren mogen een fout maken zonder dat daar direct een boete aan vastzit, was de bedoeling. Toch worden deze mensen nu, omdat er geen draagkracht is, 10 jaar lang voor €75,—  per maand gekort op hun uitkering om de terugvordering en boete terug te betalen. Met weblink: <https://www.ed.nl/eindhoven/echtpaar-van-regen-in-drup-door-financiele-hulp-van-eigen-kinderen-eindhoven-vordert-uitkering-terug-en-legt-boete-op> 
      • 9
        Zie het artikel van 29 augustus 2023 van FTM, ‘Raad van State wist dat het burgers onterecht beschuldigde van misbruik van informatieverzoeken’. In zijn jaarverslag stelde de Raad van State dat burgers de wet op openbaarheid van bestuur (Woo) zouden misbruiken om via rechtszaken dwangsommen binnen te slepen van overbelaste overheidsinstanties. Uit intern onderzoek blijkt dat de Raad wist dat deze bewering onjuist was. Er zijn weinig Woo-zaken die echt leiden tot dwangsommen. Bovendien leveren deze zaken geen grote workload op voor de rechtspraak. Medewerkers erkenden intern dat de passage over misbruik van Woo “niet heel gelukkig” was en “niet het beste voorbeeld”. Ze wisten ook dat bestuursorganen vaak de wettelijke termijnen overschrijden. Toch paste de Raad van State het verslag niet aan. Pas na extern onderzoek wordt de passage nu aangepast. Dit toont aan dat de Raad van State het publiek onjuist informeerde over Woo-zaken, terwijl intern bekend was dat de beweringen niet klopten. Dit staat haaks op de taak van de Raad als hoogste bestuursrechter. Met weblink: <https://www.ftm.nl/artikelen/raad-van-state-verbetert-fout-in-jaarverslag-uiteindelijk>
      • 10
        Zie het artikel van 26 maart 2025 op binnenlandsbestuur.nl, ‘Participatiewet in balans: geen toverformule tegen hardvochtigheden. Meer ruimte voor menselijke maat?’, door Mark Husen. De Participatiewet kan hardvochtig worden uitgevoerd vanwege het strenge vangnetkarakter en de strikte regels over terugvordering en boetes. Om dit deels aan te pakken, heeft de regering het wetsvoorstel “Participatiewet in balans” ingediend en wordt er ook gewerkt aan het “Wetsvoorstel handhaving sociale zekerheid”. De belangrijkste veranderingen in deze wetsvoorstellen zijn: Soepeler vangnet met meer ruimte om giften en bijdragen van derden vrij te laten, automatisch verrekenen van inkomen, terugkijkperiode tot max. 5 jaar (10 jaar in bepaalde gevallen), gemeenten krijgen meer ruimte om een waarschuwing i.p.v. boete op te leggen, en gemeenten kunnen een schuld na 5 jaar kwijtschelden. Daarnaast zijn er ook relevante gerechtelijke uitspraken, zoals dat volledige terugvordering wegens verzwegen vermogen achterwege kan blijven als dat onevenredig is. Ondanks deze verbeteringen blijven er ook punten in de Participatiewet ongewijzigd, zoals de strenge inlichtingenplicht en de verplichte herziening/intrekking en terugvordering bij schending daarvan. Gemeenten moeten daarom alert blijven bij de handhaving en een empathische, op preventie gerichte uitvoering nastreven, ondanks de wetswijzigingen. De kern is dat er weliswaar verbeteringen zijn, maar de Participatiewet nog steeds hardvochtig kan uitpakken, zodat gemeenten waakzaam moeten blijven in de uitvoering. Met weblink: <https://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/stimulansz/participatiewet-hardvochtigheden-toverformule>
      • 11
        Zie het artikel van 17 september 2024 in het Parool, ‘Toen Marieke Groen (58) door ziekte minder kon werken besefte ze hoe arm ze is: ‘Een ambtenaar vroeg me geschokt hoe ik in godsnaam van mijn inkomsten kon leven’, door Tim Wagemakers. Toen schrijver en docent Marieke Groen (58) door ziekte minder kon werken, diende ze een aanvraag in voor financiële ondersteuning bij de gemeente. Daar besefte ze hoezeer haar leven al lang door schaarste werd gedomineerd. Ze is zeer kritisch op de manier waarop medewerkers van de DWI volgens haar vaak de verkeerde toon aanslaan bij contact met mensen in financiële nood. Ook vindt ze het eenzijdig dat er boetes op afspraken staan zonder rekening te houden met iemands levenssituatie. Ze hoopt dat haar boek kan bijdragen aan een betere benadering van mensen in armoede. Met weblink: <https://www.parool.nl/ps/toen-marieke-groen-58-door-ziekte-minder-kon-werken-besefte-ze-hoe-arm-ze-is-een-ambtenaar-vroeg-me-geschokt-hoe-ik-in-godsnaam-van-mijn-inkomsten-kon-leven~b022f4a1/>
      • 12
        Zie het artikel van 9 oktober 2024’ in de Volkskrant, ‘Zodra we spreken over een schenkende overheid en ontvangende burgers richt het gesprek zich op fraude’, door Ibtihal Jadib. In haar boek “Het verhaal van mijn schaarste” schrijft Marieke Groen openhartig over haar ervaringen met armoede, ziekte, honger en eenzaamheid. Ze beschrijft hoe moeizaam haar contact met de Dienst Werk en Inkomen (DWI) was toen ze een bijstandsuitkering aanvroeg. Elk telefoontje of brief van de DWI leidde tot een knoop in haar maag en een gevoel van klein en slecht te zijn. Ze voelde zich de laagste van de laagste en alles werd van haar geëist. Wantrouwen was de norm in de omgang met haar. De auteur stelt dat dit niet hoeft. Er is nergens vastgelegd dat burgers mogen worden afgeblaft of vernederd. Eerder zou de overheid geïnteresseerd moeten zijn in het oplossen van problemen van burgers in nood. Volgens de columnist verschuift het debat te snel naar fraude. Terwijl de echte vragen zijn: waarom is fatsoenlijke bejegening geen vanzelfsprekendheid en wat is er echt aan de hand bij mensen met schaarste? Groen beschrijft dat haar problemen geen keuze waren, maar te wijten aan omstandigheden. Een onderzoekende overheid zou hieraan meer aandacht moeten besteden. Met weblink: <https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/zodra-we-spreken-over-een-schenkende-overheid-en-ontvangende-burgers-richt-het-gesprek-zich-op-fraude~bad9017f/>
      • 13
        Zie het artikel van 15 juni 2023 van FTM, ‘Onder de motorkap van een fraudeopsporingssysteem: wat niet ‘normaal’ is, is verdacht’. Het fraudeopsporingssysteem SyRI koppelde tot 2020 gegevens van verschillende overheidsinstanties om fraude te voorspellen. De precieze werking was lang onduidelijk. Nu blijkt uit documenten dat SyRI leunde op een scala aan ‘risico-indicatoren’, waaronder schulden, woonsituatie en zelfs hondenbezit. Elke afwijking van het ‘normale’ kon een risicoscore opleveren. Validatie van de indicatoren ontbrak echter. In 2020 werd SyRI door de rechter verboden vanwege gebrekkige transparantie en controleerbaarheid. Uit intern onderzoek bleek eerder al dat SyRI vooral gebaseerd was op aannames in plaats van feiten. Vergelijkbare methoden worden nu door gemeenten toegepast, tot bezorgdheid van privacy-organisaties. De documenten tonen een mensbeeld van de overheid waarin burgers als verdachten worden gezien. Dit artikel werpt licht op de omstreden werkwijze van SyRI en de kritiek daarop. Met weblink: <https://www.ftm.nl/artikelen/onder-de-motorkap-van-syri>
      • 14
        Zie het artikel van FTM van 8 augustus 2023, ‘Bij het opsporen van fraude in arme wijken is privacy voor de overheid geen obstakel’. Hoewel het opsporen van fraude een legitiem doel is van de overheid, zijn er bij deze methode inderdaad grote zorgen over de proportionaliteit en rechtmatigheid. De methode lijkt disproportioneel. Veel persoonsgegevens van onverdachte burgers worden verwerkt om relatief weinig concrete fraudegevallen aan het licht te brengen. Er is twijfel over de rechtmatigheid. De gegevensverwerking lijkt in strijd met het doelbindingsprincipe en andere privacywetgeving. Er is risico op discriminatie en stigmatisering van bepaalde bevolkingsgroepen. De methode richt zich vooral op armere wijken en mensen met een migratieachtergrond. Het leidt mogelijk tot een self-fulfilling prophecy, waarbij de overheid bevestigd wordt in haar vooroordelen over bepaalde wijken en groepen. Interne toezichthouders en experts waarschuwen expliciet voor deze risico’s. Ondanks deze waarschuwingen zet de overheid de praktijk voort. Er lijkt onvoldoende onafhankelijk toezicht en controle op de methode te zijn. Met weblink: <https://www.ftm.nl/artikelen/syri-20-overheid-deelt-gegevens-die-niet-gedeeld-mogen-worden>
      • 15
        Zie ook het artikel van 23 oktober 2023 in Trouw, ‘OpinieWerkvloer. Geaardheid is helemaal geen risicofactor voor ongewenst gedrag’, door Cecile de Roos en Michiel de Vries. De Arbeidsinspectie heeft in haar rapport ‘Delphi- studie naar risicofactoren en maatregelen tegen intern ongewenst gedrag’ persoonskenmerken als geaardheid, geslacht en migratieachtergrond aangewezen als risicofactoren voor ongewenst gedrag op de werkvloer.  Bij geslacht gaat het voornamelijk om alleenstaande vrouwen (gescheiden) met of zonder kinderen, hoogopgeleid en/of met leidinggevende functie. In het rapport wordt gesuggereerd dat aanwezigheid van deze risicogroepen vermeden moet worden om de kans op ongewenst gedrag te verkleinen. Maar dus niet alleen omdat die vaker slachtoffer zijn, maar ook omdat zij een verhoogde kans op grensoverschrijdend gedrag hebben zoals bij die van narcistische, psychopathische en manipulatieve of (te) autoritaire leiders. De auteurs wijzen erop dat dit discriminatie in de hand werkt en de genoemde groepen stigmatiseert, zonder dat daar bewijs voor is. Het rapport mist volgens hen wetenschappelijke onderbouwing en een kritische blik, en de conclusies zijn dubieus. Toch moeten arbodeskundigen dit rapport volgen omdat ze anders riskeren hun registratie te verliezen. Tegelijkertijd kan een werkgever door de inspectie aansprakelijk worden gesteld als daar grensoverschrijdend gedrag voorkomt en er geen risicoanalyse is uitgevoerd volgens een ‘matrix’ op basis van de genoemde persoonlijke kenmerken. De Arbeidsinspectie had de negatieve gevolgen van haar aanbevelingen moeten overzien. Dit rapport leidt tot onbedoelde discriminatie op de arbeidsmarkt. Met weblink: <https://www.trouw.nl/opinie/geaardheid-is-helemaal-geen-risicofactor-voor-ongewenst-gedrag~bd16e407/>
      • 16
        Zie het artikel van 11 november 2024 in De Groene Amsterdammer, ‘Er is een problematisch tekort aan sociaal advocaten’, door  Charlotte Arnoldy, Rens van der Beek, Or Goldenberg, Sahra Mohamed en Bobby Uilen. Het aantal sociaal advocaten, die mensen bijstaan in zaken tegen de overheid over toeslagen en uitkeringen, maar ook huur, arbeid en familierecht, neemt fors af. Tussen 2019 en 2023 daalde het aantal sociaal advocaten met 12% in totaal, met name sterke dalingen in huurrecht (-67%), arbeidsrecht (-55%) en familierecht (-26%). Ruim een derde van Nederlanders komt in aanmerking voor gesubsidieerde rechtsbijstand, waarbij de overheid vaak de tegenpartij is. Een belangrijke oorzaak is dat het inkomen als sociaal advocaat vaak niet toereikend is om in het levensonderhoud te voorzien. De vergoedingen vanuit de overheid worden als onvoldoende beschouwd. Daarnaast neemt de werkdruk toe nu er steeds minder advocaten zijn om de zaken op te pakken. Dit maakt het vak minder aantrekkelijk, vooral voor jonge advocaten. Het tekort aan sociaal advocaten raakt volgens de Nederlandse Orde van Advocaten direct aan de grondrechten van kwetsbare burgers. Het komt erop neer dat hun rechtsbescherming in het gedrang komt. Eerdere parlementaire onderzoeken, zoals rond het Toeslagenschandaal, hebben al gewezen op de noodzaak te investeren in de sociale rechtsbijstand. Maar dit heeft nog niet tot concrete stappen geleid. Met weblink: <https://www.groene.nl/artikel/er-is-een-problematisch-tekort-aan-sociaal-advocaten>
      • 17
        Zie het artikel van 11 november 2024 in Trouw, ‘Sociaal advocaat nodig in strijd tegen overheid? Helaas, die is nauwelijks meer te vinden’, door Charlotte Arnoldy, Bobby Uilen en Stefan Keukenkamp. Het aantal sociaal advocaten die mensen bijstaan met juridische zaken over uitkeringen, toeslagen, huur, arbeid en familierecht is tussen 2019 en 2023 fors gedaald, soms met meer dan 50%. Ruim een derde van Nederlanders heeft recht op een gedeeltelijk door de overheid bekostigde sociaal advocaat, maar deze worden steeds moeilijker te vinden. De daling zorgt ervoor dat burgers met een kleine portemonnee steeds minder toegang hebben tot juridische hulp, wat grote zorgen baart bij de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA). Belangrijke oorzaken zijn de lage vergoedingen voor sociaal advocaten, waardoor dit werk niet rendabel is, en de toenemende werkdruk door het afnemende aantal advocaten. Het Juridisch Loket ziet een kwart meer mensen met een laag inkomen komen voor juridisch advies, maar heeft moeite om hen tijdig door te verwijzen naar een sociaal advocaat. De daling raakt direct aan de levensbehoeften en grondrechten van kwetsbare burgers, aldus de NOvA. De afname van rechtsbescherming baart veel zorgen. Met weblink: <https://www.trouw.nl/binnenland/sociaal-advocaat-nodig-in-strijd-tegen-overheid-helaas-die-is-nauwelijks-meer-te-vinden~b55afb1b/>
      • 18
        Zie het artikel van 11 november 2024 van NOS, ‘Aantal sociaal advocaten voor toeslagen-en uitkeringszaken gehalveerd’. Het aantal sociaal advocaten die mensen met juridische zaken over uitkeringen en toeslagen bijstaan, is tussen 2019 en 2023 sterk gedaald, met meer dan 50% in sommige rechtsgebieden. Advocaten die minstens 10 pro-deo zaken per jaar doen, zijn afgenomen van 1834 in 2019 naar 826 in 2023 in het rechtsgebied sociale voorzieningen (-55%), en van 1470 naar 699 (-52,5%) in het rechtsgebied sociale verzekeringen. Ook in andere rechtsgebieden zoals huurrecht (-67%), arbeidsrecht (-55%) en familierecht (-26%) is er een sterke daling in het aantal sociaal advocaten. Ruim een derde van Nederlanders heeft recht op een gedeeltelijk door de overheid bekostigde sociaal advocaat, maar hun aantal is gedaald van meer dan 5000 in 2019 naar ruim 4400 in 2023. De daling maakt het voor burgers met een laag inkomen moeilijker om juridische hulp te krijgen. Het Juridisch Loket ziet een kwart meer mensen met een laag inkomen komen voor juridisch advies. Belangrijke oorzaken zijn de lage vergoedingen voor sociaal advocaten en de toenemende werkdruk, waardoor het voor veel advocaten niet rendabel is om deze arbeid te verrichten. Met weblink: <https://nos.nl/artikel/2544064-aantal-sociaal-advocaten-voor-toeslagen-en-uitkeringszaken-gehalveerd>
      • 19
        Zie het artikel van 11 november 2024 van Investico, ‘Aantal sociaal advocaten voor toeslagen-en uitkeringszaken gehalveerd’, door Charlotte Arnoldy, Bobby Uilen Or Goldenberg, Rens van der Beek, Sahra Mohamed. Het aantal sociaal advocaten dat juridische bijstand verleent in zaken over toeslagen, uitkeringen, huur en arbeidsrecht is sterk gedaald. Tussen 2019 en 2023 is het aantal sociaal advocaten dat minstens 10 zaken per jaar behandelt, met meer dan de helft afgenomen. Dit maakt het voor mensen met een laag inkomen steeds moeilijker om een sociaal advocaat te vinden. Vooral in Nijmegen en Noord-Nederland is het tekort aan sociaal advocaten groot.Verschillende oorzaken worden genoemd voor deze afname. De lage vergoedingen die sociaal advocaten krijgen, waardoor het vaak niet genoeg is om in hun levensonderhoud te voorzien. Commerciële kantoren zijn aantrekkelijker. De hoge werkdruk doordat er steeds minder sociaal advocaten zijn. Problemen als hoge reiskosten en het ontbreken van een secretariaat, vooral in landelijke gebieden. Het Juridisch Loket ziet dat het aantal mensen met een laag inkomen dat juridisch advies zoekt, afgelopen jaar met 25% is gestegen. Zij hebben steeds meer moeite om tijdig een sociaal advocaat te vinden. De Orde van Advocaten maakt zich grote zorgen over deze ontwikkeling, aangezien de rechtsgebieden waar het meeste wegvalt, direct raken aan de bestaanszekerheid en grondrechten van mensen. Met weblink: <https://www.platform-investico.nl/onderzoeken/aantal-sociaal-advocaten-voor-toeslagen-en-uitkeringszaken-gehalveerd>
      • 20
        Zie het artikel van 14 juli 2020 dagblad010, ‘Bezwaarprocedure achter muur van mist‘. Nederlanders maken jaarlijks ongeveer 1 miljoen bezwaren tegen overheidsbesluiten. Deze bezwaarprocedures zijn vaak ondoorgrondelijk en moeilijk te begrijpen voor burgers. Een onderzoek van Follow The Money concludeert dat slechts 24% van gemeenten, waterschappen en provincies duidelijk melding maakt van het openbare karakter van de bezwaarprocedure op hun website. Provincies scoren hierin beter dan waterschappen en gemeenten. De Nationale Ombudsman en Tweede Kamerleden zijn geschrokken van deze bevindingen, omdat dit ingaat tegen wat de wet beoogt: in goed overleg tot een oplossing komen. Het gevolg is dat klagers vaak niet goed gehoord worden en zelden gelijk krijgen. Niemand is tevreden met de huidige bezwaarprocedures. Als er een prijs was voor de gemeente met de slechtste communicatie over bezwaarprocedures, zou die volgens het onderzoek naar de gemeente Stein in Limburg gaan, omdat zij er op hun website helemaal niets over vermelden. Met weblink: <https://dagblad010.nl/algemeen/bezwaarprocedure-achter-muur-van-mist>
      • 21
        Zie het artikel van 28 december 2020 van Followthemoney, ‘De verborgen openbaarheid van Nederland (5)- een terugblik’, door Theo Dersjant. Het onderzoek naar bezwaarschriftprocedures in Nederland onthulde een diepe kloof tussen overheid en burger, gekenmerkt door gebrekkige communicatie, bureaucratische onverschilligheid en een gebrek aan transparantie. De procedures blijken vaak ondoorzichtig, juridisch ingewikkeld en weinig gericht op daadwerkelijke oplossing van geschillen, waardoor burgers zich machteloos en gefrustreerd voelen. Hoewel enkele gemeenten na publicatie van de artikelenserie kleine verbeteringen hebben doorgevoerd, blijft het fundamentele probleem van wantrouwen en onbegrip tussen overheid en burger overeind. De kern van het probleem ligt in een bestuurlijke cultuur die meer gehecht is aan regels en politiek evenwicht dan aan werkelijke communicatie en luisteren naar burgers. Het onderzoek toont aan dat de bezwaarschriftprocedure ver is verwijderd van haar oorspronkelijke doel: een laagdrempelige, transparante manier om geschillen tussen burger en overheid op te lossen. Met weblink: <https://www.ftm.nl/artikelen/de-verborgen-openbaarheid-van-nederland-5>
      • 22
        Zie het artikel van 10 januari 2021 van Followthemoney, ‘Pleidooi voor een competente overheid’. Het essay schetst een kritische analyse van het falende Nederlandse openbaar bestuur, waarin neoliberale marktwerking, bureaucratische onverschilligheid en een gebrek aan menselijke maat centraal staan. De auteur signaleert fundamentele problemen zoals het verdwijnen van verantwoordelijkheid, het ontbreken van empathie, dalende deskundigheid en een overheid die burgers meer wantrouwt dan ondersteunt. Als oplossingsrichtingen worden geschetst: terugkeer naar een meer mensgerichte benadering, herstel van inhoud en deskundigheid boven procesmatig denken, meer centralisatie en specialisatie van overheidstaken, en het consequent verantwoordelijk houden van bestuurders voor gemaakte fouten. De kernboodschap is dat de overheid weer moet gaan functioneren als gemeenschappelijke voorziening die burgers ziet als medeburgers in plaats van klanten of potentiële fraudeurs. Het essay roept op tot een brede maatschappelijke beweging die de huidige bureaucratische cultuur fundamenteel kan hervormen. Met weblink: <https://www.ftm.nl/artikelen/pleidooi-competente-overheid>
      • 23
        Zie het artikel van 22 april 2021 in Sprank ‘Help de gesubsidieerde rechtsbijstand’, waarin o.a. gesteld is dat er sprake is van juridisering van de samenleving en het sociaal domein ook doordat de rijksoverheid teveel ingewikkelde wetten en regels heeft afgescheiden, en o.a. daardoor de dossiers 3 maal dikker zijn dan twintig jaar geleden. Met weblink: <https://sprankmagazine.nl/help-de-gesubsidieerde-rechtsbijstand/>
      • 24
        Zie het artikel van 30 april 2021 van Nieuwsuur, ‘De toegang tot het recht moet beter, zegt de Ombudsman, ‘of er vallen slachtoffers’. De toegang tot het recht moet verbeterd worden om slachtoffers te voorkomen, aldus de Nationale Ombudsman, Reinier van Zutphen. In het eindverslag van informateur Herman Tjeenk Willink wordt benadrukt dat een sterke democratische rechtsorde essentieel is voor het herstellen van vertrouwen tussen burgers en overheid. De sociaal advocatuur, een belangrijke route naar rechtsbijstand, is de afgelopen jaren ernstig bezuinigd, waardoor veel advocaten het systeem hebben verlaten. De Tweede Kamer heeft erkend dat er meer geld naar de sociale advocatuur moet en dat de rechtspositie van burgers versterkt moet worden. Van Zutphen wijst ook op een probleem in de relatie tussen overheid en burger, waarbij burgers vaak als potentiële fraudeurs worden gezien, wat de hulpverlening bemoeilijkt. Met weblink: <https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2378922-de-toegang-tot-het-recht-moet-beter-zegt-de-ombudsman-of-er-vallen-slachtoffers>
      • 25
        Zie het artikel van 29 november 2021 Followthemoney, ‘Raad van State: geen waarheidsvinding, maar schadebeperking uit zelfbehoud’. Het essay levert scherpe kritiek op het Nederlandse openbaar bestuur, dat steeds meer verwordt tot een bureaucratische machine die gestuurd wordt door marktdenken en controledrang. De auteur signaleert een reeks systeemproblemen: het verdwijnen van verantwoordelijkheid, een gebrek aan empathie, dalende deskundigheid en een overheid die burgers meer wantrouwt dan ondersteunt. De neoliberale benadering heeft ertoe geleid dat efficiency en kostenbesparing belangrijker zijn geworden dan menselijke maat en maatschappelijke kwaliteit. Als oplossingsrichtingen worden voorgesteld: terugkeer naar een meer mensgerichte benadering, herstel van inhoudelijke deskundigheid, meer centralisatie van cruciale overheidstaken en het consequent verantwoordelijk houden van bestuurders voor gemaakte fouten. De kern van het betoog is dat de overheid weer moet gaan functioneren als gemeenschappelijke voorziening die burgers ziet als medeburgers in plaats van klanten of potentiële problemen. Het essay roept op tot een brede maatschappelijke beweging die de huidige bureaucratische cultuur fundamenteel kan hervormen en het vertrouwen tussen overheid en burger kan herstellen. Met weblink: <https://www.ftm.nl/artikelen/raad-van-state-geen-waarsheidsvinding-maar-zelfbehoud>
      • 26
        Zie het artikel van 19 juli 2021 in het NRC Handelsblad ‘Van onmacht naar macht kan via de bestuursrechter’, waarin o.a. gesteld is dat de decentralisatie voor de burger desastreuze gevolge heeft en drastisch hervormen van het bestuursrecht biedt volgens Harry Luykx soelaas biedt. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2021/07/19/van-onmacht-naar-macht-kan-via-de-bestuursrechter-a4051598>
      • 27
        Op 10 oktober 2023 heeft de Centrale Raad van Beroep uitspraak gedaan in de zaak van appellanten [appellant] en [appellante] tegen het college van burgemeester en wethouders van Vlaardingen. De zaak betrof een hoger beroep tegen een eerdere uitspraak van de rechtbank Rotterdam, waarin een boete van € 4.877,40 was opgelegd aan appellanten wegens het schenden van hun inlichtingenverplichting onder de Participatiewet (PW). Appellanten ontvingen sinds 21 juli 2015 bijstand op basis van de PW. Appellant had op 12 maart 2019 een slagerij overgenomen en dit geregistreerd bij de Kamer van Koophandel. Tijdens een gesprek op 6 november 2019 met een werkconsulent van Stroomopwaarts, de uitvoerende instantie voor de PW, had appellant dit gemeld. Het college stelde echter dat appellanten niet tijdig de benodigde informatie hadden ingeleverd, wat leidde tot de opschorting en beëindiging van hun bijstandsuitkering. Het college legde een boete op, die later werd verlaagd. Appellanten stelden dat zij aan hun inlichtingenverplichting hadden voldaan door tijdig melding te maken van de overname aan de werkconsulent. De Centrale Raad van Beroep oordeelde dat appellanten inderdaad aan hun inlichtingenverplichting hadden voldaan. De Raad benadrukte dat het niet relevant is bij welke specifieke afdeling of functionaris de informatie werd gemeld, zolang het maar bij de instantie die de PW uitvoert gebeurde. De Raad vernietigde de eerdere uitspraak en het besluit van het college, en herriep de boete. Appellanten kregen ook een vergoeding van de proceskosten en het betaalde griffierecht terug. Met weblink: <Centrale Raad van Beroep 10 oktober 2023, ECLI:NL:CRVB:2023:1967>
      • 28
        Zie het nieuwsbericht van 23 augustus 2023 van de Raad van State, ‘Niet de be­stuurs­rech­ter, maar al­leen de wet­ge­ver kan een col­lec­tie­ve op­los­sing bie­den voor on­re­a­lis­ti­sche be­slis­ter­mij­nen bij her­stel­ope­ra­tie toe­sla­gen RvS’. De rechtbank Midden-Nederland had de Belastingdienst een te lange termijn gegeven om besluiten te nemen in de toeslagenaffaire. Dit gaat in tegen de taak van de bestuursrechter. De wetgever heeft bewust onrealistische beslistermijnen opgenomen in de Wet hersteloperatie toeslagen. Dit heeft geleid tot uitvoeringsproblemen bij de Belastingdienst. Het is niet aan de bestuursrechter om een collectieve oplossing voor dit probleem te bieden, zoals de rechtbank Midden-Nederland probeerde met een langere algemene termijn. Alleen de wetgever kan een collectieve oplossing bieden, bijvoorbeeld door de wet aan te passen of met een andere regeling te komen. De Raad van State geeft wel nadere beslistermijnen die rechtbanken in individuele zaken kunnen hanteren, maar benadrukt dat dit geen structurele oplossing is. De Raad van State stelt dat de bestuursrechter zich moet beperken tot het toetsen van besluiten aan de op dat moment geldende wetgeving. Een collectieve oplossing voor de onrealistische termijnen kan alleen door de wetgever worden geboden. Met weblink: <https://www.raadvanstate.nl/actueel/nieuws/augustus/beslistermijn-hersteloperatie-toeslagen/>
      • 29
        Zie het artikel van 6 april 2022 in het AD, ‘Rechter: bedrijf mag water afsluiten bij gezin met kind als rekening niet is betaald’, waarin o.a. is gesteld dat de rechtbank in Den Haag heeft bepaald dat waterbedrijven het drinkwater mogen afsluiten bij gezinnen met kinderen als de rekeningen niet zijn betaald. Defence for Children en het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten hadden waterbedrijven Dunea en PWN voor de rechter gedaagd omdat zij gezinnen met kinderen van drinkwater afsluiten wanneer de waterrekening niet betaald is. De organisaties noemen afsluiting in strijd met de rechten van minderjarige kinderen, maar daar is de rechtbank het niet mee eens. De eerste verantwoordelijkheid voor het welzijn van kinderen ligt bij de ouders of verzorgers, aldus de rechtbank. De eisers beraden zich op nieuwe stappen. Met weblink: <https://www.ad.nl/binnenland/rechter-bedrijf-mag-water-afsluiten-bij-gezin-met-kind-als-rekening-niet-is-betaald~a913f239/>
      • 30
        Zie het artikel van 28 februari 2023 van de NOS, ‘Kinderombudsman en VN-rapporteur: ‘Nederland, stop met water afsluiten gezinnen’, waarin o.a. is gesteld dat de Kinderombudsman en de VN-rapporteur voor water en hygiëne oproepen om te stoppen met het afsluiten van water bij gezinnen met kinderen. Toegang tot water wordt gezien als een fundamenteel kinderrecht en kinderen hebben water nodig voor hun welzijn en sociale participatie. In Nederland is het mogelijk om bij betalingsachterstanden het drinkwater af te sluiten en hoewel kinderrechtenorganisaties dit als strijdig met kinderrechten zien, heeft de rechtbank bepaald dat waterbedrijven dit mogen doen. Met weblink: <https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2465571-kinderombudsman-en-vn-rapporteur-nederland-stop-met-water-afsluiten-gezinnen>
      • 31
        Zie het artikel van 7 augustus 2023 van het College voor de Rechten van de Mens, ‘Nederland doet te weinig voor mensen in armoede, mensen met een slechte gezondheid en mensen die geen baan kunnen krijgen’. Het College vraagt aandacht voor de naleving van economische en sociale mensenrechten in Nederland daar moeten nog verbeteringen in doorgevoerd worden. Sommige groepen, zoals mensen in armoede, met een beperking of zonder baan, zien hun rechten achteruitgaan. Ook zijn er verschillen tussen Europees en Caribisch Nederland.  Problemen zijn onder andere armoede, toegankelijkheid van de arbeidsmarkt, sociale zekerheid en gezondheidszorg en huisvesting. Het College erkent dat de overheid plannen heeft, maar vindt deze te weinig concreet en met onvoldoende aandacht voor mensenrechten. Specifieke aandachtspunten zijn de economische positie van vrouwen, gevolgen van klimaatverandering en de situatie van migranten en asielzoekers. Men stelt dat Nederland meer moet doen om de economische en sociale mensenrechten van kwetsbare groepen te verbeteren en waarborgen. Met weblink: <https://www.mensenrechten.nl/actueel/nieuws/2023/08/07/nederland-doet-te-weinig-voor-mensen-in-armoede-mensen-met-een-slechte-gezondheid-en-mensen-die-geen-baan-kunnen-krijgen>
      • 32
        Zie het artikel van 3 augustus 2023 in Sociale Vraagstukken, ‘Rapport commissie Sociaal minimum overtuigt niet’.  De commissie Sociaal Minimum stelt voor om de bijstand en het minimumloon te verhogen om te voorzien in de kosten van een sociaal minimum. Hoogleraar Gradus vindt de budgetberekening van de commissie niet overtuigend. Zo zijn prijsstijgingen en gemeentelijke regelingen onvoldoende meegenomen. Het voorstel voor een flexibel budget is discutabel; de bijzondere bijstand is hier beter voor geschikt. Een verhoging leidt tot hogere toeslagen en loonkosten, dus meer inflatie en armoedeval. Ook kost het 40.000 banen. Fundamenteler zou gekeken moeten worden naar de dynamiek richting werk en carrière maken. Een ‘vluggertje’ zal de arbeidsmarkt schaden en de minima van regen in drup brengen. Dieper nadenken is nodig over het sociaal minimum. Gradus vindt de onderbouwing van het commissierapport tekortschieten en een fundamentelere discussie over het sociaal minimum noodzakelijk. Met weblink: <https://www.socialevraagstukken.nl/rapport-commissie-sociaal-minimum-overtuigt-niet/>
      • 33
        Zie het artikel van 11 mei 2022 op rechtspraak.nl, ‘Rechters: knellende wetgeving leidt tot onrechtvaardige situaties. Rechtspraak noemt 11 ‘buikpijndossiers’ in jaarverslag.’  Het jaarverslag van de Rechtspraak noemt 11 ‘buikpijndossiers’: wetgeving die leidt tot onrechtvaardige situaties. Voorbeelden zijn de transitievergoeding (faillissement na ontslag), de Zvw (gebrek aan menselijke maat), het taakstrafverbod, en ook andere buikpijndossiers zoals de bijzondere bijstand. Rechters zien mensen in een al kwetsbare positie hierdoor verder in de problemen raken. Door dit expliciet te benoemen past de Rechtspraak zich aan als derde staatsmacht die meebeweegt met de samenleving. De tijd dat de Rechtspraak bij maatschappelijke kwesties stilzwijgend bleef is voorbij, kleur moet worden bekennen. Het is een nieuwe ontwikkeling om knelpunten in wetgeving zo open te benoemen in het jaarverslag. De Rechtspraak maakt zich zorgen over onrechtvaardige uitwerkingen van wetten en benoemt dit nu nadrukkelijker. Met weblink: <https://www.rechtspraak.nl/Organisatie-en-contact/Organisatie/Raad-voor-de-rechtspraak/Nieuws/Paginas/Rechters-knellende-wetgeving-leidt-tot-onrechtvaardige-situaties.aspx>
      • 34
        Zie het artikel van 29 september 2022 van binnenlandsbestuur.nl, ‘Doorbraak in buikpijndossier: gemeente moet inkomen aanvullen’. Een echtpaar kwam door onhandige wetgeving onder het bestaansminimum door terugvordering van toeslagen. Door aanpassing belastingstelsel steeg hun toetsingsinkomen waardoor ze minder toeslagen kregen dan bijstand. Dit speelt voor 5000 huishoudens. Sinds 2016 is er vraag naar oplossing, maar die bleef uit. De CRvB (hoogste bestuursrecht) forceert nu een doorbraak: de gemeente moet het inkomen via bijzondere bijstand aanvullen. Een jurist noemt het schandalig dat de regering dit voor zich uitschoof. Gemeenten moeten nu mensen helpen. De gemeente Arnhem gaat dit voor het echtpaar en vergelijkbare gevallen herstellen. De VNG erkent dat ingewikkelde fiscale regelingen en toeslagen de bestaanszekerheid onder druk zetten. De CRvB dwingt nu een oplossing af waar politiek en overheid jaren niet in slaagden. Met weblink: <https://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/crvb-arnhem-moet-inkomen-echtpaar-aanvullen>
      • 35
        Zie het artikel van 27 oktober 2023 in de Volkskrant, ‘Grote woorden over de menselijke maat, maar als de Tweede Kamer er zelf iets mee moet is het lastig en ingewikkeld’, door Toine Heijmans. Politici praten vaak in grote woorden over de menselijke maat, maar als de Tweede Kamer er zelf iets mee moet blijken de regels toch strak. Een weduwe moet een jaar huurtoeslag terugbetalen omdat ze iets te veel spaargeld had, door een grafmonument dat te laat klaar was. Ze vraagt de Kamer om hulp, om ‘een minder rigide, meer menselijke toepassing van wet- en regelgeving’. Die probeert verschillende wegen, maar stuit telkens op de stramme overheidsregels. Uiteindelijk wil geen enkel Kamerlid erover debatteren. De zaak kostte veel tijd en geld, maar leverde niets op. De Kamervoorzitter concludeert dat het te ingewikkeld is en ze geen ombudsman zijn. Terwijl de Kamer abstract vaak pleit voor de menselijke maat, blijkt dit in de praktijk lastig als het een concrete burger betreft. Regels blijken dan toch strak. Op de radio vertelt de minster dat grote milieuvervuilende bedrijven die zich niet aan de wet houden ‘in gesprek’ mogen met de overheid, omdat er  daar wel ‘maatwerk’ mogelijk is. Met weblink: <https://www.volkskrant.nl/columns-van-de-dag/grote-woorden-over-de-menselijke-maat-maar-als-de-tweede-kamer-er-zelf-iets-mee-moet-is-het-lastig-en-ingewikkeld~b7bd8920/>
      • 36
        Zie het artikel van 12 juni 2023 in Mejudice.nl, ‘Roel Beetsma en Raymond Gradus over stijgende overheidsuitgaven’. Beetsma en Gradus zijn kritisch over de sterk stijgende overheidsuitgaven en het expansieve begrotingsbeleid. Er gaat veel geld naar projecten waarvan de impact onduidelijk is of verwaarloosbaar. Ook komen er veel nieuwe fondsen en regelingen. Nederland is op een budgettair riskant pad beland met structurele tekorten boven de 0,5% norm. Bezuinigingen zijn noodzakelijk, want lastenverhogingen remmen economie meer dan uitgavenverlaging. De overheid moet focussen op verbeteren arbeidsmarkt, bijvoorbeeld door omscholing en prikkels langer doorwerken. Er kunnen besparingen plaatsvinden op subsidies die niet nodig zijn en steun aan bedrijven zonder scholingsinspanning. Beide hoogleraren vinden de huidige koers budgettair onverantwoord en pleiten voor meer terughoudendheid bij uitgaven en bezuinigingen in plaats van hogere belastingen, zij vinden bezuinigingen onontkoombaar. Roel Beetsma, Raymond Gradus, “Roel Beetsma en Raymond Gradus over stijgende overheidsuitgaven”, Me Judice, 12 juni 2023, met weblink: <https://www.mejudice.nl/artikelen/detail/roel-beetsma-en-raymond-gradus-over-stijgende-overheidsuitgaven>
      • 37
        Zie de Kamerbrief van 15 augustus 2023 over Fiscale maatregelenlijst 2023.  Uit de kamerbrief over Fiscale maatregelenlijst 2023 van 15 augustus 2023 aan de Tweede Kamer blijkt dat het (gevallen) kabinet voor prinsjesdag 2023 al diverse belastingverzwarende maatregelen in 2024 heeft opgesteld. De lage BTW-tarieven op o.a. voeding, niet-alcoholische dranken, arbeidsintensieve diensten (b.v. schilders, kappers en schoenmakers), kosten personenvervoer waaronder het OV, worden verhoogd. De aangekondigde genormeerde huren worden op advies van de Raad van State niet doorgevoerd, en de servicekosten (veelal voor ouderen en gehandicapten) tellen vanaf 2024 ook niet meer mee voor de hoogte van de huurtoeslag. Wel gaat leeftijdsgrens omlaag van 23 naar 21 jaar waardoor jonge huurders eerder huurtoeslag kunnen krijgen, en worden de maximum huurgrenzen afgeschaft waardoor meer huurders met een laag inkomen, maar een te hoge huur, in aanmerking kunnen komen voor huurtoeslag. Verder zijn er nog allerlei andere fiscale maatregelen gepland zoals klimaat en energie, schenk en erfbelasting, en overdrachtsbelasting. Met weblink: <https://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ministerie-van-financien/documenten/kamerstukken/2023/08/15/kamerbrief-fiscale-maatregelenlijst-2023> en de Fiscale maatregelenlijst 2023 <https://www.rijksfinancien.nl/sites/default/files/rapporten/fiscale%20maatregelenlijst/Fiscale%20maatregelenlijst%20augustus%202023.pdf>
      • 38
        Uit onderzoek blijkt dat depressie niet altijd het gevolg is van een psychische ziekte, zie Abdi Sanati (2009), ‘Does suicide always indicate a mental illness?’, London Journal of Primary Care, 2:2, 93-94, DOI: 10.1080/17571472.2009.11493259, https://www.tandfonline.com/action/showCitFormats?doi=10.1080%2F17571472.2009.11493259
      • 39
        Zie het artikel van 17 oktober 2023 in het FD, ‘Mislukte gok kost gemeenten honderden miljoenen euro’s’, door Flip de Kam. Gemeenten zijn financieel afhankelijk van het Rijk via het Gemeentefonds. In 2022 moesten ze kiezen tussen twee opties voor de groei van dit fonds tussen 2023-2025. De VNG koos voor een vast bedrag plus inflatiecorrectie. Het IPO koos voor koppeling aan rijksuitgaven. Achteraf blijkt dat de keuze van de VNG de gemeenten €638 miljoen minder oplevert dan de IPO-optie. De gemeenten hebben dus een verkeerde gok gemaakt, die hen honderden miljoenen euro’s kost. Met weblink: <https://fd.nl/opinie/1493185/mislukte-gok-kost-gemeenten-honderden-miljoenen-euro-s>
      • 40
        Zie het artikel van 4 oktober 2024 in FTM, ‘Explosieve groei in expats met een belastingkorting kost schatkist honderden miljoenen extra’, door Henk Willem Smits. Het aantal expats dat gebruik maakt van de Nederlandse belastingkorting voor buitenlandse kenniswerkers is de afgelopen 5 jaar explosief gestegen met 85%. Dit is gegroeid van 42.000 in 2018 naar 92.000 expats in 2023, terwijl er in de rest van Europa in totaal maar 95.000 expats zijn. Nederland geeft de grootste belastingkorting van de EU: 30% van het salaris tot €1 miljoen is 5 jaar vrij van belasting, wat de schatkist nu al meer dan €1 miljard per jaar kost. Vooral voor werkgevers die heel duur talent willen aantrekken is de regeling een grote subsidie. Een voetbalclub betaalt bijna €0,5 miljoen minder voor een speler met €1 miljoen salaris. Pieter Omtzigt wilde de regeling matigen, maar grote bedrijven als ASML verzetten zich hiertegen. Steeds meer landen voeren eigen regelingen in, maar Nederland trekt verreweg de meeste expats aan met fiscale voordelen. Het nieuwe kabinet brengt de korting alleen terug naar 27%. De kosten zullen naar verwachting verder stijgen met €100 miljoen per jaar in 2024-2025 en met 5% per jaar na 2025. De regeling leidt volgens het EU Tax Observatory tot oneerlijke concurrentie en vergroot de kloof tussen rijk en arm binnen de EU. Er is een mobiele bovenlaag ontstaan die minder belasting betaalt dan gewone burgers, terwijl een immobiele onderlaag opdraait voor de kosten van publieke voorzieningen en ze relatief meer belasting betalen zoals BTW. Dat kan bij deze onderlaag tot meer eurosepticisme leiden. Met weblink: <https://www.ftm.nl/artikelen/expats-en-belastingkorting>
      • 41
        Zie het artikel van 22 maart 2024 van BNR, ‘Partijen draaien: belastingvoordeel voor expats toch niét versoberen’. Kort voor de verkiezingen stemde de Tweede Kamer in met een versobering van de 30% regeling voor expats. Deze regeling geeft expats de mogelijkheid tot 30% van hun loon belastingvrij te ontvangen. Nu lijkt een deel van de Kamer, het CDA en de BBB, hierop terug te willen komen en hun steun voor versobering te heroverwegen. Dit is goed nieuws voor minister Adriaansens die de regeling graag wil handhaven. Redenen om terug te komen op het besluit zijn de hoge druk en korte tijd waarin beslissingen werden genomen, en de wens om daarvan te leren. Zonder de regeling zouden bedrijven sneller naar het buitenland kunnen gaan, wat schadelijk zou zijn voor de Nederlandse economie. Het terugdraaien vereist wel steun van meer partijen. De PVV is tegen de regeling. De uitkomst hangt mee van de formatiegesprekken en een evaluatie van de regeling. De kern is dat een deel van de Kamer nu terug wil komen op het besluit om de expatregeling te versoberen, wat positief nieuws is voor het behoud ervan. Besluiten hierover zijn nog niet definitief. Met weblink: <https://www.bnr.nl/nieuws/nieuws-politiek/10543421/partijen-draaien-belastingvoordeel-voor-expats-toch-niet-versoberen#Echobox=1711109059>
      • 42
        Zie het artikel van 29 augustus 2023 in FTM, ‘Minister Dijkgraaf informeerde Kamer onjuist over sponsoring universiteiten door Zuidas’. Minister Dijkgraaf heeft de Tweede Kamer onjuist geïnformeerd over de sponsoring van studies fiscaal recht aan vier universiteiten door Zuidas-kantoren. Hij vermeldde niet dat de Universiteit Leiden uit het samenwerkingsverband was gestapt vanwege de schijn van belangenverstrengeling. Uit onthullingen blijkt dat hoogleraren toezeggingen deden aan sponsors om rekening te houden met hun behoeften bij het inrichten van het onderwijsprogramma en onderzoek. Dit druist in tegen de regels en ondermijnt de wetenschappelijke onafhankelijkheid. 63,5% van de hoogleraren fiscale wetenschappen werkt ook bij een commercieel advieskantoor. Hierdoor komen belangrijke onderwerpen als de toeslagenaffaire niet aan bod in onderzoek. De Universiteit van Amsterdam beloofde sponsor Netflix te helpen met het beter uitleggen van zijn belastingontwijking. Dit roept vragen op over belastingadvies en lobbyactiviteiten. Ook met EY sloot de UvA een sponsordeal, waarbij EY invloed krijgt op onderzoek naar blockchain voor belastingheffing. Dit terwijl EY hier zelf producten voor ontwikkelt. Kamerleden hebben zorgen over de wetenschappelijke onafhankelijkheid en vragen minister Dijkgraaf om opheldering. Met weblink: <https://www.ftm.nl/artikelen/dijkgraaf-informeerde-kamer-onjuist-over-sponsoring-universiteiten>
      • 43
        Zie het artikel van 1 augustus 2023 in het NRC Handelsblad, ‘Door de verkoop van sociale huurwoningen verandert Amsterdam. ‘Alle armen worden de stad uit gedrukt’. In Amsterdam daalt het aandeel sociale huurwoningen door verkoop door corporaties van 61% in 2012 naar 47% in 2022. Corporaties zeggen de opbrengsten nodig te hebben voor nieuwbouw, maar critici zien de voorraad alleen maar slinken en de beloofde woningen aan de rand van de stad zijn er ook nog niet na zoveel jaar. Verkochte corporatiewoningen komen vaak snel weer op de markt voor veel hogere prijzen, vaak bijna een verdubbeling. Speculanten slaan toe doordat de ‘zelfbewoningsclausule’ met korte duur van zelfbewoningsplicht van 2 jaar wordt uitgezongen, als dat al gebeurt want controle erop is niet denderend. Sociale huurders kunnen nauwelijks gebruik maken van de ‘voorrangsregel’ omdat de verkoopprijs van hun woning bijna nooit  is op te brengen. De antispeculatiebedingen werken niet. Actiegroepen als ‘Niet te Koop’ protesteren tegen de verkoop en ook de gemeente Amsterdam wil nu de verkoop aan banden leggen. Critici vrezen dat Amsterdam hiermee haar identiteit als gemengde stad’ verliest omdat arme bewoners eruit worden verdreven. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2023/07/31/door-de-verkoop-van-sociale-huurwoningen-verandert-amsterdam-alle-armen-worden-de-stad-uit-gedrukt-a4170910>