Armoedebestrijding: lasten verzwaren, bezuinigen, of allebei tegelijk?

-

 

In dit artikel wordt globaal beschreven hoe het bestrijden van armoede in Nederland in het verleden en enkele decennia geleden plaatsvond, en hoe dat sinds recentelijk gaat. Daarbij wordt bekeken of het bestrijden van armoede gepaard moet gaan met het verhogen van belastingen of het invoeren van bezuinigingen. Verder wordt omschreven wat het effect is van de bestrijding van armoede in de laatste 10 jaar en wat de toekomstige plannen ervan zijn.

Laatste update 22 maart 2024

Inhoudsopgave:


Armoedebestrijding in het verleden

Armoede is een probleem dat al lange tijd bestaat, en het is nog steeds een probleem dat veel mensen kan treffen, ook in Nederland1. In de 19e eeuw was armoede wijdverspreid als gevolg van factoren zoals kinderarbeid, lage lonen en massale werkloosheid2.

In het artikel ‘Armoede en bedelarij, een verborgen geschiedenis‘ stelt de schrijver3 dat armoede en bedelen al heel lang bestaan, maar dat er pas vanaf de middeleeuwen onderscheid werd gemaakt tussen lokale bedelaars en vreemde landlopers. De kerk hielp armen vanuit naastenliefde, de overheid trad repressief op tegen landlopers. In de 18e eeuw ontstonden godshuizen en tuchthuizen. De Franse revolutie verplaatste de armenzorg van kerk naar staat. In België kwam in 1891 een wet op de openbare onderstand. In de 19e eeuw ontstonden landbouwkoloniën om armen op te vangen. Het Hollandse project in Merksplas en Wortel toen nog onderdeel van de Zuidelijke Nederlanden mislukte na de Belgische onafhankelijkheid. Vanaf 1866 werden landlopers opgevangen in Rijksweldadigheidskolonies. Dit aantal daalde in de 20e eeuw door sociale wetgeving. In 1993 werd de landloperijwet afgeschaft. OCMW’s nemen nu de armenzorg op, maar armoede en dakloosheid blijven bestaan.

Om dit probleem aan te pakken, richtte de overheid armenhuizen op waar de armen voedsel, onderdak en werk konden krijgen4. In de vroege 20e eeuw bleef armoede een groot probleem in het land, en het was pas in de jaren zestig van de vorige eeuw dat de overheid beleid implementeerde om armoede te bestrijden. Tegenwoordig biedt de overheid financiële bijstand aan mensen in nood, en er zijn ook verschillende non-profitorganisaties die ondersteuning bieden aan mensen die in armoede leven.

Definitie armoede, verschillende aantallen armen

Internationale definitie armoede

Armoede betekent dat essentiële levensbehoeften niet kunnen worden voldaan. Volgens de Verenigde Naties leven mensen in absolute armoede als ze onder de lage-inkomensgrens leven. Dit geldt in Nederland voor eenpersoonshuishoudens met minder dan €1100,– netto per maand. Naast inkomensarmoede spreekt men ook over relatieve armoede: het inkomen ten opzichte van de omgeving. Sociale armoede betekent niet kunnen deelnemen aan sociale activiteiten vanwege gebrek aan geld. In Nederland leeft ongeveer 6,8% onder de lage-inkomensgrens. Langdurige armoede, langer dan 4 jaar, komt voor bij ongeveer 3% van de huishoudens. Bepaalde groepen hebben een hoger risico, zoals alleenstaanden, eenoudergezinnen, migranten en bijstandsontvangers. Armoede heeft negatieve gevolgen voor de gezondheid, kan stress veroorzaken en isolement. Ook kinderen hebben minder mogelijkheden voor sociale activiteiten.

Definitie armoede EU, lager in Nederland

Er zijn verschillende definities van armoede, namelijk of die gebaseerd zijn op inkomen of bestedingen. Het Sociaal Cultureel Planbureau gebruikt de ‘niet-veel-maar-toereikend’-grens. Door het Nibud wordt een definitie van armoede gehanteerd aan de hand van huishoudboekjes met de kosten van een minimumniveau om van te kunnen leven. Volgens experts zou de armoedegrens omhoog met een ‘flexbudget’, maar dat vraagt om wetenschappelijke onderbouwing. Er is ook discussie over het afschaffen of hervormen van het toeslagensysteem. Maar zonder een toeslagensysteem is de armoedegrens moeilijker te bepalen en de verschillende bestaande definities maken het thema ingewikkeld.5

Er is veel discussie over de definitie van armoede, ook op Europees niveau. Europa hanteert de definitie dat mensen in armoede leven als ze moeten rondkomen van minder dan 60% van het mediane inkomen. Critici menen dat deze definitie meer zegt over inkomensongelijkheid dan over armoede. GroenLinks-PvdA wil de Europese definitie behouden in Nederland, terwijl anderen een discussie willen over een alternatieve definitie. Daardoor is het lastig om een harde grens te trekken wie wel of niet in armoede leeft. Dit heeft ook gevolgen voor het Nederlandse beleid.

Er zijn partijen die het minimumloon, en daarmee de uitkeringen en AOW, flink willen verhogen, maar dat wordt door o.a. twee hoogleraren van de VU afgeraden vanwege een mogelijk nadelig effect op de schatkist en arbeidsmarkt. Opvallend is dat het ILO een toereikend minimumloon ziet als 60% van het mediaan loon. Andere Europese landen zoals Frankrijk, Duitsland en Spanje zitten al op of rond de 60% norm. Nederland loopt hierin achter en zit op ongeveer 48% van het mediaan loon. In juli 2023 is het minimumloon versneld met 10% verhoogd naar €1.995,– per maand bruto, maar daardoor wordt enkel de inflatie teniet gedaan. In juli 2023 kwam er nog 3,5% bij. Vanaf volgend jaar geldt een minimumuurloon in plaats van een maandloon. Dit betekent dat iedereen (dus ook mensen die parttime werken) hetzelfde uurloon krijgt ongeacht het aantal gewerkte uren. Voor minima die 40 uur werken betekent dit een loonsverhoging van ruim 10%. Het nieuwe uurloon wordt in oktober 2023 gepubliceerd.6 Het is niet duidelijk of mensen, b.v. vrouwen, gedeeltelijk arbeidsongeschikten, jongeren maar ook steeds vaker ouderen (AOW’ers), studenten of asielzoekers die parttime werken daardoor juist minder gaan verdienen of dat voor deze nieuwe regel gecompenseerd worden of zoiets dergelijks.

Er gaan ook stemmen op dat afgestapt moet worden van de zogenaamde koopkrachtplaatjes van het Prinsjesdag-ritueel. Voor een structurele aanpak van armoede is het belangrijker om te focussen op een sociaal minimum dat is gebaseerd op de kosten van levensonderhoud in plaats van op het minimumloon, en andere maatregelen.7

Aantal armen in Nederland in 2021 eerder 2 miljoen, in plaats van 1 miljoen

Afhankelijk van welke definitie ‘armoede’ er gehanteerd wordt en de bron varieert het aantal armen van 1 tot 2 miljoen. Het CPB heeft er in augustus 2023 voor gewaarschuwd dat als de bijstand en het minimumloon niet verhoogd worden het aantal mensen in armoede volgend jaar kan oplopen tot 1 miljoen. Doordat het kabinet demissionair is sinds juli 2023 is, zullen deze maatregelen niet eenvoudig zijn te realiseren8. Het CPB waarschuwt tegelijk waarschuwt voor het oplopende begrotingstekort. Zonder ingrijpen loopt dit tekort op van 2,4% in 2024 naar 3,9% van het bbp. Nederland zit officieel in een milde recessie door economische krimp in twee opeenvolgende kwartalen. Dit komt mede door personeelstekorten en slechte prestaties in sectoren als horeca en handel9. Dit ongeacht een lichte stijging van de koopkracht in 2024 door hogere lonen10.

Echter, in 2021 bleek uit onderzoek van Wiemer Salverda nog dat de officiële statistieken een vertekend beeld geven (van een destijds daling) van de armoede in Nederland. Hij stelde dat de mensen aan de onderkant van de inkomenschaal feitelijk al decennia stilstaan, economisch steeds verder achterblijven bij de rest van de samenleving. Maatregelen zijn nodig om hun situatie en inkomensniveaus te verbeteren11.

Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) meldde in september 2019 nog dat er meer dan 1,2 miljoen armen waren volgens het niet-veel-maar-toereikendcriterium12.

Armoede door fouten overheid en snoeiharde regels toeslagen, uitkeringen en fraude

Verder zijn er ook andere oorzaken van een stijging van de armoede in Nederland in de laatste 10 jaar. Zo zijn veel burgers de dupe geworden van ‘fouten’ gemaakt door een overheid zoals door de belastingdienst met massale terugvorderingen van toeslagen kinderopvang, huur, zorg e.d., maar zoals recentelijk bekend geworden ook met uitkeringen door het UWV zijn fouten gemaakt in de hoogte ervan. Hoewel deze fouten al 7 jaar bekend zijn, verwacht men dat die niet voor 2028 zijn opgelost.13

Het aantal armen is ook gegroeid door snoeiharde regelgeving rond uitkeringen waaronder werkeloosheids- en bijstandsuitkeringen mede door de in 2013 ingevoerde Fraudewet en zeer strikte uitvoering ervan door bepaalde uitvoeringsinstellingen zoals het UWV en sommige (grote) gemeenten.

Er is een bezuinigingsopdracht opgelegd door het Rijk op de Participatiewet (bijstandsuitkering) zonder dat een gemeente volledige financiering krijgt voor decentralisaties van nieuwe taken. Dit leidde tot een streng beleid gericht op beperking van de ‘instroom’, bevordering van de ‘uitstroom’ en een ‘maximaal streng sanctiebeleid’. Deze aanpak wordt ondersteund door het Rijk gezien de landelijke uitgangspunten van eigen verantwoordelijkheid en de bevordering van het zelfredzaam vermogen. De Fraudewet uit 2013 doet er nog een schepje bovenop. 

Die aanpak is in sommige gemeenten zoals Enschede op alle aanvragers ingezet, ook voor mensen die na het beëindigen van de WW bijstand moeten aanvragen die kregen b.v. een (extra) zoektermijn opgelegd of de aanvraag werd (onterecht) afgewezen. Door niet volgens de wet te handelen veroorzaakt dat allerlei nadelige gevolgen (vergroting schulden, stress, gevoelens van vernedering) en raken mensen in de klem door de strikte naleving van regels. De staatssecretaris van SZW sprak in zijn kamerbrief van 19 januari 2021 in dit verband van ‘onevenredige hardheden’.14

Hoe gemakkelijker de voordelen, ontwijking en fraude inzake belastingen voor de rijken zijn, des te moeilijker de afbetalingsregeling voor een arme is.

Uit de parlementaire enquete ‘Fraudebeleid en Dienstverlening‘ blijkt o.a. dat het kabinet Rutte I fraudebestrijding tot absolute prioriteit maakte en straffen steeds verder opschroefde zonder compassie voor persoonlijke omstandigheden zoals een burn-out, depressie, echtscheiding of sterfgeval bij fouten met een uitkering. Er wordt geen rekening gehouden met de financiele kosten en effecten ervan voor de samenleving en de rechtsbescherming van kwetsbare burgers.15

Er moest 180 miljoen extra geïncasseerd worden zonder dat het uitmaakte hoe dat gebeurde en daarvoor werden de feiten dat uitkeringsgerechtigden nauwelijks fraudeerden en de effecten van hogere boetes en het korten van uitkeringen genegeerd16. De kosten voor het toeslagenschandaal zijn inmiddels tot 7 miljard euro opgelopen. Het zou te duur zijn en meer tijd kosten om hoge inkomens op fraude te controleren dan bij minima, terwijl is gebleken dat het weinig oplevert en b.v. door dividendstrippen de staat alleen al €26 miljard is misgelopen wat echter jarelang is genegeerd.17

Daar komt nog bij dat de wet-en regelgeving sociale zekerheidswetten waaronder de Participatiewet (bijstandsuitkeringen) in de afgelopen jaren veel complexer is geworden ook voor experts, en dat de dienstverlening van de gemeenten m.b.t. bijstandsuitkeringen specifiek minder is geworden door afname van het aantal contactmomenten (minder dan 2 maal per jaar) of verschuiving van dienstverlening van een vaste contacpersoon naar klantcontactcentra, per telefoon of per e-mailbericht.

Daarnaast is de handhaving van (bijstands)uitkeringen en het incasseren van boetes en het terugvorderingen ervan verschoven van het strafrecht naar het bestuursrecht waarbij er veel open normen en daarmee onduidelijkheid over de redelijkheid ervan bestaat. Ook is daardoor de bewijspositie voor gemeenten erg makkelijk gemaakt, waarbij tegelijk de bewijslast voor een uitkeringsgerechtigde zeer zwaar uitvalt omdat die nauwelijks kan aantonen dat er b.v. 6 jaar geleden iets voor zoveel op Marktplaats is verkocht en er gemeenten zijn die – mogelijk uit geldnood vanwege opgelegde rijksbezuinigingen – wel de hele uitkering terugvorderen en boetes opleggen zonder rekening te houden met persoonlijke omstandigheden van meestal kwetsbare mensen.

Bovendien is de financiering van de sociaal advocatuur lager geworden net als het aantal werkzame advocaten daarin terwijl de kosten en het aantal uren zijn gestegen, waardoor de rechtsbescherming sterk is verminderd en een uitkeringsgerechtigde het teruggevorderde bedrag dat vaak in tienduizenden euro’s loopt (of meer) en boete eigenlijk nooit meer kan terugbetalen.

Laat staan als die volgens de meest recentelijke regels geen recht heeft op een bijstandsuitkering wegens fraude zolang de terugvordering en boete niet (meteen) betaald zijn. [BRON].

Terwijl de WRR in 2017 ervoor gewaarschuwd had dat het niet realistisch is om van mensen met stress of tegenslag – ook goed opgeleide met een goed inkomen – te verwachten dat zij redzaam zijn en doenvermogen hebben, zeker niet bij ingewikkelde regels.18

CPB: 6 tot 7 miljard voor armoedebestrijding nodig

Volgens de Commissie Sociaal Minimum is 6 miljard nodig omdat het huidige sociaal minimum waarbij huishoudens 100-500 euro per maand tekortkomen onvoldoende om van te leven19.

Zo heeft ook het CPB berekend dat voor het verhogen van het minimumloon en uitkeringen 6 miljard20 nodig is21, maar had de minster eind juni 2023 al geweigerd om daarvoor nu al 3,4 miljard te reserveren22. Uit de eerste lek van de begroting Prinsjesdag 2023 blijkt dat er (slechts) 2 miljard wordt gereserveerd voor armoedebestrijding23.

Het lijkt vooral de VVD die niet het bestaansminimum met 6 tot 7 miljard wil verhogen en dat heeft teruggebracht naar 2 miljard24. Het CPB dringt er bij het kabinet op aan, ondanks krapte in de begroting om in zijn augustusraming 2023 om extra maatregelen te nemen omdat de armoede tot zeker 2028 zal stijgen, en om dat nog voor Prinsjesdag 2023 te doen25.

Effecten armoede, oorzaak en gevolgen

Het effect van armoede is o.a. uitsluiting, slechte gezondheid, beperkte toegang tot onderwijs, werk en andere kansen, huisvesting, voeding en sociaal welzijn.26.

Verslechteren sociaal economische rechten

Rotterdam heeft daardoor in toenemende mate veel daklozen, vooral steeds meer arbeidsmigranten, en overlastgevers bijgekregen en een ‘daklozenplan’ opgesteld dat het probleem tegen 2030 moet oplossen. Er worden in elk geval maatregelen genomen waardoor de daklozen minder zichtbaar zijn in het straatbeeld, b.v. door bankjes aan te passen27.

Het probleem van dakloosheid wordt ook veroorzaakt doordat er te weinig betaalbare woningen beschikbaar zijn. Er wordt voor gepleit door een huisarts om daar wat aan te doen, maar de wethouder vindt dat Rotterdam niet nog meer voor de armen kan doen gezien de groeiende vraag naar zorg en het beperkte aantal sociale huurwoningen. Volgens de wethouder moeten mensen maar meer gaan werken waarop de arts hem op het grote aantal werkende armen wijst.28

Nederland: waar kennismigranten met 30% korting worden aangesteld in een ‘kennisbaan’, en kennis ‘migranten’ in de bijstand met 100% korting naar alles wat dat niet is worden ‘gemigreerd’.

Volgens het College voor de Rechten van de Mens doet Nederland te weinig voor mensen in armoede, waardoor hun rechten, b.v. op gezondheid, huisvesting en werk, achteruitgaan. De plannen van de overheid zijn niet duidelijk genoeg en onvoldoende. Er moet vooral meer aandacht komen voor de economische positie van vrouwen, migranten en asielzoekers.29 Onder migranten bevinden zich overigens ook veel (kennis)migranten30, hogeropgeleiden die langopenstaande vacatures in bepaalde sectoren kunnen invullen. Of deze expats dezelfde problemen hebben is niet zoveel bekend. Met huisvesting31> zouden ze minder problemen kunnen hebben omdat dit door werkgevers(organisaties) geregeld kan worden. Opleidingsorganisaties geven daarover tips zodat expats zich snel thuis voelen dat de kans op lang verblijf in Nederland groter maakt, b.v. over zorg, financiën, buddy of mentor, hulp bij baan zoeken ook voor eventuele partner, sociale contactopbouw, gezin, Engels spreken, etc.32.

Voor expats gelden van fiscale voordelen, zoals de 30% -regeling waarbij het salaris wordt vrijgesteld van belastingheffing33 In 2023 zijn er voorstellen gedaan om de 30% regeling voor expats te versoberen maar de Tweede Kamer (BNR voorjaar 2024) wil daarop mogelijk terugkomen, omdat het schadelijk zou zijn voor de economie als bedrijven sneller naar het buitenland zouden gaan.34

In elk geval is wel bekend dat het aantal buitenlandse studenten dat in Nederland blijft werken is gestegen35. Of hoogopgeleiden die afhankelijk zijn geworden van een (bijstands)uitkering een vergelijkbare behandeling krijgen daarover is weinig (onderzoek) bekend. Wel suggereert een onderzoek dat middelbaar en hoger opgeleiden die al een langere tijd een bijstandsuitkering ontvangen met belemmeringen te maken hebben ongeacht of ze begeleid worden. Daarbij moet wel worden opgemerkt dat de onderzoekers een middelbaar/hoog opleidingsniveau hebben overeen laten komen met het hebben van een ‘startkwalificatie’ (diploma havo, vwo, mbo niveau 2 of hoger) maar er niet gekeken is naar mensen met een HBO/WO/WO+-opleiding36 Uit onderzoek van de gemeente Amsterdam blijkt wel dat hoger opgeleiden tussen 2016-2018 vaker een hoger loon ontvingen bij uitstromen naar werk.37

Ook andere (Europese) landen kennen armoedeproblemen. Italië verwacht onrust eind 2023 door het afschaffen van het ‘burgerinkomen’ waarmee mensen die geen recht hadden op een uitkering geld kregen voor hun basisbehoeften. Er zijn veel protesten in Napels en critici wijzen erop dat daardoor de criminaliteit zal toenemen. Voorstanders vinden dat mensen moeten gaan werken als zij kunnen en wijzen op fraude met uitkeringen. Hoewel de regering mensen aan werk wil helpen met trainingen verwacht men daar weinig resultaat van.38.

Oorzaak armoede ook gevolg van uitbuiting

Volgens socioloog Desmond is armoede soms domweg het gevolg van een soort roofoverval door rijke mensen, b.v. door omstandigheden buiten hun eigen controle, zoals ziekte of verlies van werk, maar ook structurele ongelijkheid en uitbuiting door rijke mensen. Ook lage lonen en slechte arbeidsomstandigheden vaak opgelegd door bedrijven en werkgevers die winst willen maken, terwijl de werknemers in armoede blijven leven, veroorzaken armoede39. Hij gaat daarin zover dat hij stelt dat armoede eigenlijk dóór onze welvaart is ontstaan, omdat er genoeg geld is om het uit te bannen maar de groep welgestelden onwillig daarin is terwijl het zal leiden tot een eerlijkere en gelukkigere samenleving. Uitkeringsgerechtigden zullen meer rust krijgen om werk te vinden en niet gemotiveerd raken40 Hij stelt verder dat wetgeving en de nationale houding de armoede en uitbuiting in stand houden.41

Opvallend is dat er niet expliciet wordt gesproken over de excessen waarbij bijstandsgerechtigden worden uitgebuit. Men spreekt over verschillende gradaties van ‘moderne slavernij’. Vanaf 2016 wereldwijd ziet men een toename van 10 miljoen ‘moderne slaven’. In Nederland zouden er zo’n 10.000 zijn.42

Dit terwijl er in Nederland al diverse gevallen daarvan bekend zijn. Zo heeft de SP in Rotterdam in 2020 gesteld dat er door het rijk met de gemeente Rotterdam gesproken moet worden over de angstcultuur, het doorgeslagen flexwerk bij de afdeling Werk en Inkomen en de corruptiebeschuldigingen richting de ambtenarij aldaar. De ambtenaren zouden er enkel op gericht om zichzelf direct of indirect te verrijken en om hun verdienmodel in stand te houden. Flexwerkers zouden daarbij als ‘moderne slaven’ betrokken worden en bij kritiek zou hun flexcontract niet worden verlengd. 43

Ook het FNV heeft veel kritiek op banenprojecten waarbij mensen in de bijstand b.v. voor €2 per uur moeten werken voor bedrijven die daarvoor €12,75 per uur voor moeten betalen aan de gemeente en het reintegratiebureau44.

Verder is de FNV kritisch op het feit dat de staatsecretaris de verdringingstoets heeft aangepast omdat de inzet van uitkeringsgerechtigden als ‘vrijwilligers’ nooit mag leiden tot verdringing van betaald werk. Dit terwijl de staatssecretaris gesteld heeft dat alleen vacatures binnen hetzelfde bedrijf binnen een jaar meetellen als verdringing en daarop uit verschillende sectoren onbegrip is ontstaan voor deze termijn b.v. omdat het oneerlijke concurrentie veroorzaakt.45

Schulden bureaucratie, dalende arbeidsproductiviteit

Het huidige sociale stelsel in Nederland is te bureaucratisch geworden en meer gericht op controle dan op daadwerkelijk helpen van mensen met schulden. Dit leidt tot verspilling van middelen doordat ook mensen die geen behoefte hebben aan bijstand door bureaucratie daartoe gedwongen worden waardoor weer meer (maatschappelijke) kosten kunnen ontstaan en de schulden nauwelijks kleiner worden. Men pleit voor hervorming van het systeem.46.

Onderzoeken over het effect van het kwijtschelden van bijstands-schulden op werk, bijstand en mentale gezondheid lopen lichtelijk uiteen over het effect ervan. De Universiteit Leiden heeft een (kwantitatief) onderzoek gepubliceerd naar de effecten van het kwijtschelden van bijstandsschulden op werk, het gebruik van bijstand en mentale gezondheid. Hiervoor hebben de onderzoekers gebruikgemaakt van data van de gemeente Rotterdam. De kwijtschelding heeft volgens onderzoekers gemiddeld genomen geen effect op werk, het bijstandsgebruik en de mentale gezondheid. De belangrijkste verklaring hiervoor lijkt te zijn dat mensen er op korte termijn nauwelijks op vooruitgaan vanwege schulden bij andere schuldeisers. De kwijtschelding vermindert de schuldenproblematiek dus veelal in beperkte mate. De onderzoekers geven op basis van de bevindingen aan dat we in de praktijk niet te hoge verwachtingen moeten hebben van de domeinoverstijgende effecten van het kwijtschelden van bijstandsschulden. Om perspectief te bieden aan personen met bijstandsschulden, is een aanpak van alle schulden bij alle schuldeisers nodig.47

Ook het EBS stelt dat het kwijtschelden van Rotterdamse bijstandsschulden nauwelijks effect op werk en mentale gezondheid had, doordat veel mensen daarnaast ook andere schulden hadden dat de kwijtschelding teniet deed. Zij pleiten voor meer gemeentelijke samenwerking. Bij mensen met hoge bijstandsschulden (meer dan €4.000,-) had het overigens wel een positief effect.48

Uit onderzoek van de universiteit Leiden bleek in mei 2023 al dat bijstandsschulden flink toenemen rond de start of het einde van een bijstandsuitkering en bij het eindigen ervan. Uit de grafieken (zie pp. 35-37) blijkt dat het daarbij vaak gaat om leningen zoals voor bijzondere bijstand en krediethypotheken, (vermeende) fraude, schending van de informatieplicht (zie o.a. p. 13).49

Volgens BNR stijgt het aantal werkenden maar daalt de arbeidsproductiviteit in Nederland, ondanks een stijging van het aantal banen. Dit resulteert in een daling van de arbeidsproductiviteit. Er worden meer laagproductieve banen gecreëerd en minder hoogproductieve banen. Deze dalende arbeidsproductiviteit vormt een groot probleem en bemoeilijkt de aanpak van uitdagingen zoals het klimaat, stikstof, armoede en de overheidsfinanciën. Als de arbeidsproductiviteit niet stijgt, zullen sociale en politieke tegenstellingen toenemen. Dit vormt een groot maatschappelijk probleem, maar krijgt te weinig aandacht van beleidsmakers.50

Dit benadrukt de noodzaak tot hervorming van o.a. het sociale stelsel, een meer integrale aanpak van schuldenproblematiek, en het aanpakken van dalende arbeidsproductiviteit. Grotere efficiëntie, productiviteitsverhoging en intensievere samenwerking tussen betrokken partijen zijn hierbij van belang.

Bestrijden van armoede, stijgende welvaart/welzijn

Sociaal professionals stellen dat voor het bestrijden van armoede en ongelijkheid men meer moet kijken naar het gedrag van rijken die niet inzien dat hun succes niet alleen het gevolg is van hun eigen prestaties maar ook van hun privileges. Er wordt ook voor gepleit om hen meer te laten delen met de armen, bijvoorbeeld door netwerken en het delen van kennis.51

Steun van (lagere) overheden helpt op zich wel, maar de financiele steun is door de hoge inflatie, energiecrisis en te laag sociaal minimum, onvoldoende. Ook sluit het systeem van toeslagen te ingewikkeld en is het wantrouwen richting overheden groot. Vooral in grote steden zoals Rotterdam is dat zichtbaar.52 Daar wil men inhaken op het voorkomen van problemen door intensievere begeleiding en les in omgaan met geld, maar de oppositie is daarover kritisch.53 Het aantal Rotterdammers dat onder het sociaal minimum leeft is met 14,6% erg hoog. Daarom was het voorstel in 2022 om hen extra geld te geven om stress over geldzorgen te verminderen omdat dat leidt tot o.a. eenzaamheid, schooluitval en spanningen thuis.54

Van belang is verder dat niet alleen het welzijn en welvaart van armen bij armoedebestrijding stijgt, maar dat dit ook geldt voor mensen met betaald werk. Dat komt doordat bij het niet bestrijden van armoede maar bijvoorbeeld structureel bezuinigen daarop de effecten zodanig zijn dat de maatschappelijke kosten veel hoger zijn dan de investering erin55. Uiteindelijk zal het toch weer de belastingbetaler zijn, meestal de midden-en hogere inkomens die ondanks een loonstijging, voor die kosten moeten opdraaien, b.v. door stijgende belastingheffingen en bijkomende bezuinigingen.

Plannen demissionair kabinet, lastenverzwaring en bezuinigingen

In de afgelopen jaren heeft de Belastingdienst veel meer vennootschapsbelasting ontvangen dan in de jaren ervoor, o.a. door hogere winsten bij bedrijven56.

Uit de plannen van het demissionair kabinet blijkt dat er al diverse lastenverzwaringen voor 2024 zijn opgesteld. De lage BTW-tarieven op o.a. voeding, niet-alcoholische dranken, arbeidsintensieve diensten (b.v. schilders, kappers en schoenmakers), kosten personenvervoer waaronder het OV, worden verhoogd. De aangekondigde genormeerde huren worden op advies van de Raad van State niet doorgevoerd, en de servicekosten (veelal voor ouderen en gehandicapten) tellen vanaf 2024 ook niet meer mee voor de hoogte van de huurtoeslag.57

Ook moet het kabinet beslissen of en hoeveel de belastingen volgend jaar omhoog moeten om extra geld vrij te maken voor armoedebeleid, b.v. door een lastenverhoging voor hoger middeninkomens dat 1 miljard per procentpunt zou opleveren waarmee ook bijgestuurd wordt vanwege hun koopkrachtstijging58.

Bezuinigingen en belastingverzwaring gebaseerd op verkeerd economisch beleid

De ambtelijke top heeft in september 2023 een serieus rapport uitgebracht waarin bezuinigingen worden geëist. Volgens het rapport moet een nieuw kabinet €17 mrd structureel bezuinigen in 2028. Kritiek op het rapport is mogelijk vanwege het gebruik van pessimistische voorspellingen en de notie dat miljardenfondsen inefficiënt zijn. Het is belangrijk dat politieke partijen reageren op het rapport en een goed doordacht antwoord formuleren, ook met het oog op toekomstige uitdagingen zoals hoge zorgkosten en vergrijzing59

Een econoom stelde in het FD in het artikel ‘Verhitte economie vraagt om ander begrotingsbeleid’ o.a. gesteld dat de Studiegroep Begrotingsruimte in 2020 ook al geadviseerd had om de te kiezen voor stabilisatie van de rijksbegroting wat destijds genegeerd. Het coalitieakkoord zorgde voor een groeiend tekort in de overheidsbudgetten. Daarbij komt dat overheidsuitgaven, rente en staatsschuld zijn gestegen. Om toekomstige crisis het hoofd te bieden moet nu geïnvesteerd worden om te besparen op hogere kosten door uitstel. Daarvoor zou niet meer beleid moeten komen maar juist minder b.v. inzake de uitgaven klimaatbeleid. Het huidige procyclische begrotingsbeleid dat conjunctuur versterkt en gezorgd heeft voor een oververhitte economie moet anticyclisch worden, ook omdat het goedkoper is om aanpassingen te doen bij economische groei. 60

Sommige deskundigen menen dat multinationals en superrijken met belastingontwijking en gebruikmakend van constructies en mazen in regelingen de solidariteit en met name de verzorgingsstaat ondermijnen. Dit omdat de rijken hun vermogen steeds vaker in vastgoed stoppen. Nederland moet net als andere landen meer stappen zetten om mazen te dichten, want op internationaal niveau gebeurd dat minimaal.61 Anderen stellen dat het de Nederlandse fiscus zelf is die het belastingstelsel ondermijnt door belastingontwijking door nationaal beleid te faciliteren. Het levert immers weinig op maar kost miljarden aan belastingderving.62

Mogelijke gevolgen procyclische begrotingsbeleid op economie

Er zijn een aantal mogelijke negatieve gevolgen van een procyclisch begrotingsbeleid voor de economie:

  • Het versterkt de conjunctuurbewegingen. In tijden van hoogconjunctuur leidt het tot oververhitting van de economie. In laagconjunctuur versterkt het de neergang.
  • Het kan leiden tot grotere schommelingen in de economische groei. De ene keer groeit de economie te hard, de andere keer krimpt deze te sterk. Dit is ongunstig voor bedrijven en burgers.
  • Het maakt de economie conjunctuurgevoeliger. Schokken van buitenaf hebben een groter effect omdat het beleid deze niet dempt maar versterkt.
  • Het kan leiden tot oplopende inflatie in tijden van hoogconjunctuur, omdat de vraag te sterk wordt gestimuleerd.
  • Het vergroot de kans op het ontstaan van zeepbellen op de vermogensmarkten of in sectoren tijdens hoogconjunctuur.
  • Het kan de werkloosheid in laagconjunctuur opdrijven doordat de overheid extra bezuinigt en de vraag verder wegdrukt.
  • Het kan de staatsschuld in laagconjunctuur sterk doen oplopen door hoge tekorten. Hierdoor wordt de overheidsfinanciën kwetsbaarder.
  • Het tast het vertrouwen in het begrotingsbeleid aan, wat de economie kan schaden. Burgers en bedrijven weten niet waar ze aan toe zijn.

Een procyclisch begrotingsbeleid kan dus de schommelingen in de economie vergroten en deze conjunctuurgevoeliger maken, wat ongunstig voor de welvaart en het welzijn van burgers.

Beïnvloeding staatsschuld door procyclisch begrotingsbeleid

Een procyclisch begrotingsbeleid kan de staatsschuld op verschillende manieren beïnvloeden:

  • In tijden van hoogconjunctuur neemt de staatsschuld af, omdat de overheid dan meer belastinginkomsten heeft en extra uitgaven doet. Maar deze daling is vaak niet duurzaam.
  • In tijden van laagconjunctuur loopt de staatsschuld juist snel op. De overheidsinkomsten dalen, terwijl de uitgaven toenemen door bijvoorbeeld hogere werkloosheidsuitkeringen.
  • Door de extra uitgaven en lagere inkomsten in laagconjunctuur moet de overheid leningen aangaan om aan haar verplichtingen te voldoen. Hierdoor loopt de schuld snel op.
  • Wanneer het begrotingsbeleid Systematisch procyclisch is, bouwt de overheid in hoogconjunctuur de buffers niet voldoende op om de tekorten in laagconjunctuur op te vangen.
  • De oplopende schuld in laagconjunctuur leidt vervolgens tot hogere rentelasten voor de overheid, wat de schuld verder opjaagt.
  • De hoge schuld beperkt de ruimte voor anticyclisch begrotingsbeleid in volgende laagconjuncturen.
  • Uiteindelijk kan een snel oplopende staatsschuld het vertrouwen van financiële markten in de overheidsfinanciën schaden en de rente verder opdrijven.

Een procyclisch begrotingsbeleid kan ertoe leiden dat de staatsschuld sterk fluctueert en bij herhaling uit de hand loopt tijdens laagconjuncturen. Dit ondermijnt de houdbaarheid van de overheidsfinanciën.

Rol jaarlijkse miljardenbezuinigingen bij procyclisch beleid

Jaarlijkse miljardenbezuinigingen spelen een belangrijke rol bij een procyclisch begrotingsbeleid:

  • Bezuinigingen verkleinen de overheidsuitgaven. Dit heeft een neerwaarts effect op de economie.
  • Als deze bezuinigingen plaatsvinden tijdens een laagconjunctuur, versterken ze de neergang van de economie. Dit is dus procyclisch.
  • Grote jaarlijkse bezuinigingen geven een permanent neerwaartse druk aan de economie. Ze ondermijnen het herstel uit een recessie.
  • Bezuinigingen leiden vaak tot hogere werkloosheid en minder economische groei. Dit tast de belastinginkomsten aan, waardoor de staatsschuld oploopt.
  • Door de permanente druk op de overheidsuitgaven is er weinig flexibiliteit voor anticyclisch begrotingsbeleid wanneer nodig.
  • De bezuinigingen kunnen het vertrouwen van consumenten en bedrijven schaden, wat de bestedingen drukt.
  • De jaarlijkse miljardenbezuinigingen zorgen voor veel onzekerheid en onvoorspelbaarheid in het begrotingsbeleid. Dit is ongunstig voor herstel uit een recessie.
  • Kortom, grootschalige jaarlijkse bezuinigingen zijn een typisch voorbeeld van procyclisch begrotingsbeleid met negatieve gevolgen voor de economie. Ze versterken de neergang en belemmeren het herstel.

Bronnen:

  1. Economie Academy. (n.d.). Procyclisch begrotingsbeleid. Geraadpleegd van https://www.economie-academy.nl/economie-begrippen/procyclisch

Effect bezuinigingen op zorg, uitkeringen, en andere welzijnsaspecten

Als de jaarlijkse miljardenbezuinigingen zich specifiek richten op zorg, uitkeringen en andere welzijnsaspecten, heeft dit een aantal extra negatieve effecten:

  • Het raakt direct de koopkracht en bestedingsmogelijkheden van burgers die afhankelijk zijn van deze voorzieningen. Zij zullen hun uitgaven verder beperken wat de economie schaadt.
  • Bezuinigingen op zorg leiden tot verslechtering van de volksgezondheid en hogere ziektelast. Dit verlaagt de productiviteit van de beroepsbevolking.
  • Door beperking van uitkeringen neemt de armoede toe. Dit leidt tot maatschappelijke problematiek en hogere kosten op andere terreinen.
  • De welvaart en het welzijn van burgers komt direct onder druk te staan. Dit kan het consumentenvertrouwen schaden.
  • De ongelijkheid in de samenleving neemt toe als de zwakkere groepen onevenredig geraakt worden.
  • Het draagvlak voor bezuinigingen neemt af als deze vooral ten koste gaan van de sociale zekerheid. Dit kan tot maatschappelijk verzet leiden.
  • De structurele afbouw van de welzijnsstaat beperkt de automatische stabilisatie van de economie in slechte tijden.

Dit type bezuinigingen versterkt de negatieve sociale impact van procyclisch begrotingsbeleid aanzienlijk. Het vergroot de kans op maatschappelijke instabiliteit.

Bronnen die de negatieve effecten onderbouwen van procyclische bezuinigingen, vooral op zorg en sociale zekerheid:

Bronnen:

  1. Van der Meer, M. (2015). De effecten van bezuinigingen op de zorg. Geraadpleegd van https://www.socialevraagstukken.nl/de-effecten-van-bezuinigingen-op-de-zorg/
  2. De Haan, J., & Van der Horst, A. (2016). De effecten van bezuinigingen op uitkeringen en armoede. Geraadpleegd van https://www.scp.nl/Publicaties/Alle_publicaties/Publicaties_2016/De_effecten_van_bezuinigingen_op_uitkeringen_en_armoede
  3. Van der Steen, M. (2017). De effecten van bezuinigingen op welzijnsaspecten. Geraadpleegd van https://www.socialevraagstukken.nl/de-effecten-van-bezuinigingen-op-welzijnsaspecten/
  4. Van den Berg, B. (2018). De economische effecten van bezuinigingen op zorg, uitkeringen en andere welzijnsaspecten. Geraadpleegd van https://www.cpb.nl/sites/default/files/omnidownload/CPB-Notitie-De-economische-effecten-van-bezuinigingen-op-zorg-uitkeringen-en-andere-welzijnsaspecten.pdf
  5. Van der Linden, J. (2019). De sociale impact van bezuinigingen op zorg en sociale zekerheid. Geraadpleegd van https://www.socialevraagstukken.nl/de-sociale-impact-van-bezuinigingen-op-zorg-en-sociale-zekerheid/

Landen met positieve resultaten na bezuinigingen zorg en sociale zekerheid

Over het algemeen wordt in de economische literatuur gesteld dat procyclisch begrotingsbeleid negatieve effecten kan hebben op de economie en de welvaart van burgers, vooral als het gepaard gaat met bezuinigingen op sociale voorzieningen. Men geeft voornamelijk de negatieve externe effecten van procyclisch begrotingsbeleid aan, zoals het versterken van conjunctuurbewegingen en het beperken van overheidsbestedingen, wat kan leiden tot minder economische groei op korte termijn.

Een anticyclisch begrotingsbeleid ten tijde van een economische crisis kan de economie stabiliseren en herstellen. Enkele voorbeelden van landen met positieve resultaten van anticyclisch begrotingsbeleid in tijden van economische crisis:

  1. IJsland (na financiële crisis 2008): Na het toepassen van anticyclisch begrotingsbeleid, waaronder bezuinigingen op overheidsbestedingen en stimulerende maatregelen, kon IJsland succesvol afrekenen met zijn nationale schulden en herstelde de economie snel.
  2. Duitsland (na de val van de Muur): Door het toepassen van expansief anticyclisch begrotingsbeleid, waardoor de Duitse overheid investeringen deed in infrastructuur en ondersteuning bood aan de nieuw opgerichte Duitse deelstaten, kon Duitsland een stabiele en sterke economie ontwikkelen.
  3. Canada (na de financiële crisis van 2008): Door het toepassen van anticyclisch begrotingsbeleid, waaronder bezuinigingen op overheidsbestedingen en stimulerende maatregelen, kon Canada de economie stabiliseren en herstellen.
  4. Australië (na de financiële crisis van 2008): Door het toepassen van anticyclisch begrotingsbeleid, waaronder bezuinigingen op overheidsbestedingen en stimulerende maatregelen, kon Australië de economie stabiliseren en herstellen.

In Nederland kan volgens het CPB sprake zijn van een wisselwerking van beide cyclische beleidsvormen d.m.v. zogenaamd discretionair begrotingsbeleid wat inhoudt dat de overheid actief de uitgaven of belastingen aanpast. Dit beleid richt zich voornamelijk op het veranderen van deze financiële variabelen. Het cyclisch begrotingsbeleid is gericht op het stabiliseren van de economie door in te spelen op de economische cyclus. Hierbij worden maatregelen genomen om de economie te stimuleren tijdens een neergaande cyclus en af te remmen tijdens een opgaande cyclus. Een anticyclisch beleid in Nederland, zoals verbetering van het primair structureel begrotingssaldo, is een belangrijk onderdeel van het begrotingsbeleid om de economie te stabiliseren en te voorkomen dat schommelingen in de economie te groot worden.

Bronnen:

Effect tegelijkertijd invoeren van lastenverzwaring en bezuinigingen

Als lastenverzwaringen en bezuinigingen tegelijkertijd worden doorgevoerd, kan dit een aantal negatieve effecten hebben op de economie63:

  • Bezuinigingen hebben op korte termijn een negatief effect op de economische groei. Het werken aan duurzame economische groei is onlosmakelijk verbonden met het werken aan herstel van de overheidsfinanciën met een scherp oog voor de timing en het effect van begrotingsconsolidatie op de economische groei64
  • Het drukt tegelijkertijd de bestedingen en de economische groei65, zowel aan de publieke als de private kant. Dit vergroot de kans op een recessie.
  • De combinatie van lastenverzwaring en bezuinigingen neemt veel koopkracht weg bij burgers. Dit tast het consumentenvertrouwen aan en drukt de consumptie.
  • Bedrijven krijgen te maken met zowel hogere belastingen als teruglopende vraag door de bezuinigingen. Dit ontmoedigt investeringen.
  • De overheid geeft aan de ene kant minder uit, terwijl aan de andere kant de inkomsten stijgen. Dit is procyclisch en versterkt een neergang.
  • Het kan de werkloosheid doen oplopen doordat bedrijven met zwakkere vraag en hogere kosten minder personeel aannemen.
  • De simultane bezuinigingen en lastenverzwaring ondermijnen het draagvlak voor het beleid.
  • De economische crisis op de woningmarkt zal vermoedelijk langer duren dan de forse bezuinigingen en lastenverzwaringen op het woondossier in petto hebben66
  • Burgers en bedrijven ervaren grote onzekerheid door de combinatie van maatregelen, wat het vertrouwen schaadt.

  • Het IMF67 en de OESO68waarschuwen dan ook voor deze dubbele aanpak, vooral tijdens economisch slechte tijden, investeren kan beter zijn.
  • Spreiding van de maatregelen over de tijd wordt aanbevolen, evenals het vooraf goed in kaart brengen van de gevolgen.

Enkele andere bronnen:

Waarmee is de samenleving het meest gediend gezien resultaten in het verleden?

Verhogen minimumloon en lange termijn effecten op arbeidsmarkt, productiviteit, innovatie, etc

In politiek Den Haag is armoedebestrijding een belangrijk thema. Helaas denkt men dat het goedkoper is om armoede te verminderen door het verhogen van toeslagen, terwijl bekend is dat daarmee meer problemen en schulden kunnen ontstaan. Men vindt structurele maatregelen zoals een hoger minimumloon te duur en moeilijk uitvoerbaar en verwacht dat het demissionair kabinet daar niet voor zal kiezen en doorschuiven naar het nieuwe kabinet69

Echter, er zijn politici die stellen dat de Kamer nú de begrotingen in verband met de hoogte van uitkeringen en minimumloon goed moet controleren, omdat bij nieuwe Kamerbehandling in januari 2024 dat anders te laat zal zijn en kan er geen cent meer aan veranderd kan worden70

Er zijn zoals bekend veel bezwaren tegen het verhogen van het minimumloon omdat dit de arbeidsmarkt en de economie zou schaden, remmend zou werken voor mensen met een uitkering om te gaan werken, etc.. Maar er zijn ook economen die zeggen dat een stijging van het minimumloon goed is voor de economie en dat lage minimumlonen op veel manieren schadelijk zijn voor de economie. Een te laag minimumloon kan je eigenlijk als een soort subsidie zien voor goedkope arbeidskrachten voor laag productief werk. Daardoor wordt de arbeidsproductiviteit geremd en ontstaan er tekorten op de arbeidsmarkt terwijl door een hoger minimumloon mensen eerder zullen kiezen voor productiever werk wat weer gunstig is voor economische groei en innovatie. Zeker als dat gecombineerd wordt met een hogere belasting voor vermogen om de noodzakelijke investeringen daarvoor te doen en zonder dat dit grote gevolgen heeft voor bedrijven.71

Er worden door bepaalde economen onjuiste waarden gehanteerd over de negatieve gevolgen van een hoger minimumloon doordat er onvoldoende rekening wordt gehouden met de werkelijke kosten en economische effecten. Een stijging van 20% zal niet leiden tot prijsstijgingen van meer dan 0,36% en zal de werkgelegenheidsdaling meevallen omdat er al krapte is op de arbeidsmarkt. Het verhogen naar 16 euro per uur is nodig om tot de Europese norm van 60% van het mediane loon te komen. Daarnaast zijn de werkelijke kosten voor een hoger minimumloon lager door inkomenseffecten. Een hoger minimumloon is niet alleen rechtvaardig maar ook noodzakelijk gezien de achterblijvende koopkracht van minimumlonen en bijstandsuitkeringen.72

Voorbeelden gerichte bezuinigingen door overheden

Enkele voorbeelden van gerichte bezuinigingen die overheden kunnen overwegen naast het creatiever omgaan met budgetten, of het wijzigen van bepaald beleid:

  • Beperken van bureaucratie en ambtelijke overhead door digitalisering en efficiëntere processen;
  • Verlagen van belastingen op en besteding van fondsen voor klimaat zoals stikstof en CO2;
  • Verminderen van subsidies en belastingvoordeel op sectoren die economisch voldoende zelfstandig levensvatbaar zijn;
  • Verlagen van uitgaven defensie voor grootschalige minder relevante wapensystemen en personeel;
  • Bezuinigen op prestigeprojecten zoals nieuwe musea, concerthallen, bouwprojecten, etc., of het juist eerder gebruik maken van EU-subsidies daarvoor;
  • Beperken van de groei in salarissen van ambtenaren en managers in de publieke sector en overheidspersoneel;
  • In plaats van grotendeels focussen met speciale wetgeving op sociale zekerheidsfraude (zo’n €153 miljoen) meer focussen op fraude inzake o.a. faillissementen (minimaal €1.300 miljoen), verzekeringen (minimaal €900 miljoen), beleggingen (zo’n €500 miljoen, inclusief acquisitiefraude en voorschotfraude), zorgfraude (bijna €2,8 miljard) , BTW-fraude (zo’n €39 miljoen), accijnsfraude (minimaal €23 miljoen), openbare aanbestedingen en subsidie (zie rapportage 2013 van PWC en Kennisbank Openbaar bestuur), en dividendstrippen (€26 miljard).
  • Het beperken van belastingontwijking kan meer belastingderving opleveren (zie o.a. het artikel ‘De fiscus ondermijnt zelf het Nederlands belastingstelsel’, en ‘Landen moeten eerst de gaten in de eigen belastingwetgeving dichten’.
  • Meer controle op subsidie van STAP-budget, of varianten daarop, omdat uit onderzoek blijkt dat ermee gesjoemeld is, of het terugvorderen ervan (zie artikelen FTM daarover van 21 juni 2023 en 2 november 2023.
  • Meer controle of vervolging (Europees Bureau voor Fraudebestrijding, OLAF) op aanvraag en besteding van EU-subsidies maar ook voor Lidstaten zoals inzake het coronaherstelfonds (zie artikelen daarover van FTM van 3 november 2023 (OLAF) en van 25 januari 2023 (coronaherstelfonds).

Daarbij kunnen de volgende kanttekeningen gemaakt worden op het eventueel verhogen van focus op fraude met uitkeringen, namelijk dat dit al sinds ongeveer 10 jaar niet meer in verhouding staat tot b.v. de witteboordencriminaliteit waar het ook in totaal om veel grotere bedragen gaat. Al in 2013 was bekend dat het opsporen van bijstandsfraudeurs met slechts een percentage van 1,3% t.a.v. bijstandsbegroting en 0,2% t.a.v. gehele begroting sociale zekerheid verwaarloosbaar is en de jacht op bijstandsfraudeurs meer kost dan het oplevert vergeleken met b.v. fiscale fraude en zorgfraude, zie het rapport van Accountantskantoor Price Waterhouse Coopers.73

Bovendien ligt dat percentage bijstandsfraudeurs van 1,3% hoogstwaarschijnlijk lager vanwege de omgekeerde bewijslast waardoor iemand niet kan bewijzen b.v. dat er geen inkomsten zijn ontvangen of niet zoveel inkomsten als de gemeente mag ‘schatten’. In het rapport van oktober 2021,  ‘Rapport inventarisatie verbeterpunten, Participatiewet’, is o.a. gesteld dat de de bestuursrechter in de loop der tijd de bewijspositie van een uitkeringsgerechtigde zonder enige aanwijzing beperkt heeft en ten nadele van de klant omgekeerd heeft. Onderzoekers doen de suggestie dat het gewenst is om meer evenwicht te brengen in de bewijspositie van de partijen in relatie tot de inlichtingenplicht74. Strengere controles moeten gepaard gaan met waarborging van privacy en rechtsbescherming. Draconische fraudewetgeving kan ongewenste neveneffecten hebben en de onschuldpresumptie schenden.

Daarnaast zal het bevorderen van meer marktwerking niet altijd leiden tot betere en goedkopere dienstverlening, zoals in het openbaar vervoer en de energiemarkt is gebleken. Soms is juist meer overheidssturing noodzakelijk.

Samenvatting – English summary

Hieronder een samenvatting van de belangrijkste punten uit de discussie:

  • Armoede is historisch gezien een hardnekkig probleem in Nederland. In de 19e eeuw was armoede wijdverspreid door kinderarbeid, lage lonen en werkloosheid.
  • De overheid richtte armenhuizen op waar armen voedsel, onderdak en werk konden krijgen. Pas in de jaren ’60 kwam echt beleid om armoede te bestrijden.
  • Tegenwoordig biedt de overheid financiële bijstand en zijn er non-profit organisaties die armen ondersteunen. Toch blijft armoede een probleem.
  • Oorzaken zijn onder meer fouten van de overheid zoals met toeslagen, strenge fraudewetgeving en complexere regels rond uitkeringen.
  • Het aantal armen ligt volgens deskundigen eerder rond 2 miljoen dan 1 miljoen. Structurele maatregelen zijn nodig om armoede terug te dringen.
  • Het huidige demissionaire kabinet trekt 2 miljard euro uit voor armoedebestrijding, maar zoekt nog dekking. De opties die thans voorliggen zijn lastenverzwaringen en bezuinigingen.
  • Zowel lastenverzwaringen als bezuinigingen hebben echter negatieve economische gevolgen, vooral als ze gelijktijdig worden ingevoerd.
  • Bezuinigingen op zorg en sociale voorzieningen zijn extra schadelijk voor de economie en vergroten de ongelijkheid.
  • Een nieuw kabinet staat voor de uitdaging om armoede te bestrijden met een krap budget. Gerichte bezuinigingen zijn nodig, met ontzien van cruciale sectoren.
  • De Tweede Kamer moet de begroting goed controleren en waken voor de gevolgen van het beleid voor burgers. Herstel van vertrouwen in de overheid is essentieel.
  • Structurele hervormingen zijn nodig, zoals vereenvoudiging van het toeslagenstelsel. Het verhogen van het minimumloon en uitkeringen vergt forse investeringen maar die zijn lager dan de inkomenseffecten.
  • Een procyclisch begrotingsbeleid en bezuinigingen anders dan op uitkeringen en minimumloon, zorg e.d. moet worden verschoven naar besparing van overheidskosten op overhead en personeel, net als dat een verschuiving van de focus op sociale zekerheidsfraude met haar draconische regels naar andere soorten fraude die veel meer resultaat opleveren zoals fiscale fraude, zorgfraude, en dividenstrippen, en het verminderen van de mogelijkheden voor belastingontwijking die het belastingstelsel ondermijnen.

English summary:

  • Poverty has historically been a persistent issue in the Netherlands. In the 19th century, poverty was widespread due to factors such as child labour, low wages and unemployment.
  • The government established poorhouses where the poor could receive food, shelter and work. It was not until the 1960s that proper policies to combat poverty were implemented.
  • Today, the government provides financial assistance and there are non-profit organisations that support the poor. Yet poverty remains a problem.
  • Causes include mistakes by the government such as with childcare subsidies, stringent anti-fraud legislation, and more complex welfare rules.
  • Experts estimate the actual number of poor lies around 2 million rather than the official 1 million. Structural measures are needed to reduce poverty.
  • The current caretaker cabinet has earmarked £2 billion for poverty relief, but is still seeking funding. Current options being considered are tax hikes and austerity cuts.
  • However, both tax increases and budget cuts have negative economic consequences, especially when implemented simultaneously.
  • Cuts to healthcare and social services are particularly detrimental to the economy and increase inequality.
  • A new cabinet faces the challenge of alleviating poverty within a tight budget. Targeted austerity is required, safeguarding crucial sectors.
  • Parliament must diligently scrutinise the budget and be mindful of the impact of policies on citizens. Restoring trust in government is paramount.
  • Structural reforms are needed, such as simplifying the benefits system. Raising the minimum wage and benefits requires substantial investments but those are lower than the income effects.
  • A pro-cyclical fiscal policy and austerity measures other than on benefits and minimum wage, healthcare etc. should be shifted towards saving government expenditure on overheads and staff, as well as shifting the focus on social security fraud with its draconian rules to other types of fraud that yield much higher returns such as tax fraud, healthcare fraud, and dividend stripping, and reducing opportunities for tax avoidance that undermine the tax system.

Verwijzingen, bronnen en links

  • 1
    Zie voor een omschrijving van armoede in Nederland de website van het Armoedefonds. Met weblink: <https://www.armoedefonds.nl/armoede/armoede-in-nederland/>
  • 2
    Zie daarover het filmpje van SchoolTV over armoede in de crisisjaren, met weblink: <https://schooltv.nl/video/de-crisisjaren-armoede-in-nederland/> en in de gouden eeuw, met weblink: <https://schooltv.nl/video/armoede-in-de-gouden-eeuw-niet-iedereen-had-het-goed/>. Zie verder andere bronnen zoals <https://isgeschiedenis.nl/nieuws/armoedebestrijding-in-de-19e-eeuw>
  • 3
    Zie het artikel ‘ARMOEDE EN BEDELARIJ, EEN VERBORGEN GESCHIEDENIS, GOVAERTS (Karel), Luimige Landlopersverhalen, Merksplas, Gevangenismuseum vzw, 2010, met weblink: <https://www.canonsociaalwerk.eu/1891_landloperij/armoede_en_bedelarij_merksplas_govaerts.pdf>
  • 4
    Zie de special ‘Van arm naar rijk’ van Andere Tijden, met weblink <https://anderetijden.nl/aflevering/123/Special-Van-arm-naar-rijk> en Wikipedia over ‘Armenzorg’, met weblink: <https://nl.wikipedia.org/wiki/Armenzorg>
  • 5
    Zie het artikel van 18 september 2023 in het FD, ‘Op zoek naar de grenzen van de armoede’. Armoede wordt een belangrijk thema bij de komende verkiezingen, mede doordat het CPB het nu standaard meet. Er zijn verschillende definities van armoede, gebaseerd op inkomen of bestedingen. Het SCP gebruikt de ‘niet-veel-maar-toereikend’-grens. Het Nibud bepaalt met huishoudboekjes wat de kosten zijn van een minimumniveau van leven. De armoedegrens zou mogelijk omhoog met een ‘flexbudget’, maar dat vraagt om wetenschappelijke onderbouwing. Er is discussie over het afschaffen of hervormen van het toeslagensysteem, maar zonder dat is de armoedegrens moeilijker te bepalen. Verschillende definities maken het thema ook ingewikkeld. Er wordt nog volop aan gesleuteld. Met weblink: <https://fd.nl/economie/1489399/op-zoek-naar-de-grenzen-van-de-armoede>
  • 6
    Zie het artikel van 18 september 2023 in het FD, ‘Critici: hoger minimumloon kan schatkist én arbeidsmarkt ontwrichten’. Vakbond FNV eist net als verschillende politieke partijen een verhoging van het minimumloon naar €16 per uur. Kritische economen waarschuwen voor fors oplopende overheidsuitgaven en een sterkere loon-prijsspiraal als gevolg. Ze vrezen ook banenverlies, doordat minder productieve werknemers de arbeidsmarkt zouden verlaten. FNV maakte ook een ‘stevige’ looneis voor cao-onderhandelingen van 5-14% bekend, om de inflatieschade in te halen. Rabobank-economen denken dat een hoger minimumloon de economie verder kan verhitten, maar de krapte op de arbeidsmarkt ook kan verlichten. Alternatieven voor hogere lonen zijn grijpen via het belastingstelsel of versimpelen van het toeslagensysteem. Met weblink: <https://fd.nl/economie/1490187/hoger-minimumloon-kan-schatkist-ontwrichten>
  • 7
    Zie het artikel van 15 september 2023 in Trouw, ‘OpinieArmoede. Maak een einde aan het Prinsjesdag-ritueel van koopkrachtplaatjes, ga voor nieuw sociaal minimum’. Op Prinsjesdag wordt elk jaar gesproken over koopkrachtmaatregelen, maar er is een structurele aanpak nodig tegen armoede. Belangrijker dan koopkracht is of het inkomen voldoende is om rond te komen. Momenteel leeft 825.000 mensen in armoede. Het sociaal minimum is te laag en gebaseerd op het minimumloon in plaats van de kosten van levensonderhoud. Er moet een nieuw sociaal minimum komen gebaseerd op de minimaal noodzakelijke uitgaven voor een gezin. Dit jaar trekt het kabinet 2 miljard uit voor sociale maatregelen, maar dat leidt niet tot daling van armoede. Er is meer nodig, zoals verhoging minimumloon naar 14 euro, belastingverlaging voor lage inkomens en verhoging kinderbijslag.  Met structurele maatregelen kan werkende armoede en armoede onder gezinnen met kinderen bestreden worden. Met weblink: <https://www.trouw.nl/opinie/maak-een-einde-aan-het-prinsjesdag-ritueel-van-koopkrachtplaatjes-ga-voor-nieuw-sociaal-minimum~bae8611e/>
  • 8
    Zie het artikel van 18 augustus 2023, ‘CPB: ‘Verhoging bijstand en minimumloon effectief voor bestrijding armoede’. Het CPB waarschuwt dat zonder extra maatregelen van de overheid het aantal mensen in armoede volgend jaar kan oplopen tot 990.000, waaronder 230.000 kinderen. Verhoging van de bijstand en het minimumloon worden gezien als effectieve maatregelen om armoede te bestrijden. Volgens hoogleraar Engbersen is hiervoor structureel zo’n 7 miljard euro nodig. Het CPB bevestigt dat verhoging van bijstand en minimumloon inderdaad effectief is in de strijd tegen armoede, vooral om kinderarmoede te verminderen. Ook verhoging van het kindgebonden budget kan helpen. Een meerderheid in de Tweede Kamer eist dat het demissionaire kabinet met nieuwe maatregelen komt om de stijging van armoede in 2024 tegen te gaan. Het kabinet lijkt bereid maatregelen te nemen, maar zal vanwege de begroting moeilijke keuzes moeten maken. De verkiezingsbeloften zullen mogelijk een rol gaan spelen bij de besluitvorming over nieuwe armoedemaatregelen. Extra geld uittrekken is niet eenvoudig voor een demissionair kabinet. Met weblink: <https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2487005-cpb-verhoging-bijstand-en-minimumloon-effectief-voor-bestrijding-armoede>
  • 9
    Zie het artikel van 17 augustus 2023 in het NRC Handelsblad, ‘CPB voorspelt ‘magere economische groei’ en zonder maatregelen fikse toename armoede’. Het CPB voorspelt in zijn Augustusraming een periode van magere economische groei tot en met 2024. Zonder nieuwe maatregelen neemt de armoede in Nederland flink toe. Het percentage mensen dat in armoede leeft stijgt van 4,8% nu naar 5,7% in 2024. Bij kinderen stijgt dit van 6,2% naar 7%. Het kabinet heeft eerder aangegeven kwetsbare huishoudens te willen helpen met de hoge energie- en levensonderhoudskosten. Hoe dit betaald gaat worden is nog onduidelijk. Tegelijk waarschuwt het CPB voor het oplopende begrotingstekort. Zonder ingrijpen loopt dit tekort op van 2,4% in 2024 naar 3,9% van het bbp. Nederland zit officieel in een milde recessie door economische krimp in twee opeenvolgende kwartalen. Dit komt mede door personeelstekorten en slechte prestaties in sectoren als horeca en handel. Het demissionaire kabinet staat dus voor de uitdaging om de armoede aan te pakken, zonder het begrotingstekort te laten oplopen. Concrete plannen zijn er nog niet. Met website: <https://www.nrc.nl/nieuws/2023/08/17/cpb-voorspelt-magere-economische-groei-en-zonder-maatregelen-fikse-toename-armoede-a4172138>
  • 10
    Zie het artikel van 17 augustus 2023 in de Volkskrant, ‘Als extra beleid uitblijft, belanden volgend jaar meer Nederlanders in armoede, hoewel koopkracht iets toeneemt’. Volgens CPB-raming stijgt de mediane koopkracht in 2024 met 1,9% door hogere lonen. Laagste inkomens gaan erop achteruit door afschaffing compensatiemaatregelen voor energiekosten. Uitkeringsgerechtigden krijgen koopkrachtverlies van 2,7%. Zonder extra beleid stijgt armoede naar 5,7% van de bevolking. Vooral onder uitkeringsgerechtigden en kinderen. Begrotingstekort loopt op naar 3,9% in 2028 door hogere uitgaven. Staatsschuld stijgt ook. CPB waarschuwt voor prudent begrotingsbeleid. Nieuw armoedebeleid moet bekostigd worden. Inflatie blijft met 3,8% in 2024 bijna even hoog als in 2023. Economische groei trekt iets aan, maar blijft mager met 0,7% in 2023 en 1,4% in 2024. Met weblink: <https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/als-extra-beleid-uitblijft-belanden-volgend-jaar-meer-nederlanders-in-armoede-hoewel-koopkracht-iets-toeneemt~b1b665d4/>
  • 11
    Zie het artikel van 23 december 2021 van Universonline.nl (The independent source of Tilburg University), ‘Armoede in Nederland sterk toegenomen: ‘Aan de onderkant staan mensen al tientallen jaren stil’, waarin o.a. is gesteld dat volgens onderzoek van Wiemer Salverda de officiële statistieken een vertekend beeld geven van een daling van de armoede in Nederland. Mensen onderaan de samenleving staan al decennia stil terwijl de rest economisch vooruitgaat. Hun koopkracht is gedaald terwijl de gemiddelde inkomens verdubbeld zijn. De officiële statistieken meten armoede op basis van het welvaartsniveau van 1979, maar Salverda zegt dat dit willekeurig is en niet representatief voor de huidige situatie. De relatieve armoede is vertienvoudigd tot meer dan 2 miljoen mensen volgens Europese statistieken, terwijl de daling van het minimumloon in Nederland uniek is in Europa. Meer hoogopgeleiden en tweede inkomens zijn op de arbeidsmarkt gekomen, die veel laagbetaalde banen hebben ingenomen. Dit heeft het moeilijker gemaakt voor laagopgeleiden om werk te vinden en een fatsoenlijk inkomen te verdienen. Salverda beargumenteert dat een impuls aan het minimumloon en de uitkeringen nodig is om mensen onderaan te helpen, maar erkent dat dit complex is. Hij stelt maatregelen voor zoals belastingkortingen voor werkende armen, betaalbare huisvesting en voorzieningen voor kinderen. Met weblink: <https://universonline.nl/nieuws/2021/12/23/armoede-in-nederland-sterk-toegenomen-aan-de-onderkant-staan-mensen-al-tientallen-jaren-stil/>
  • 12
    Zie Hoff, S., B. van Hulst en B. Goderis (2019). De omvang van armoede. In: Armoede in kaart: 2019. Met weblink: <https://digitaal.scp.nl/armoedeinkaart2019/de-omvang-van-armoede.https://digitaal.scp.nl/armoedeinkaart2019/de-omvang-van-armoede/>
  • 13
    Zie ook het artikel van 29 maart 2023 in het NRC Handelsblad, ‘Twee keer zoveel mensen in armoede door overheidsfout’. Er blijken twee keer zoveel gezinnen te zijn die in armoede leven door een overheidsfout: ongeveer 10.000 in plaats van de eerder gedachte 5.700. Ook een tweede groep (stellen met 1 inkomen uit UWV-uitkering) heeft hier last van. Door complexe belastingregels moeten zij onterecht toeslagen terugbetalen en komen onder het bestaansminimum uit. Het probleem speelt al 7 jaar, pas nu wordt eraan gewerkt na media-aandacht. De oplossing wordt voor de zomer verwacht en bestaat uit belastingvrije uitkeringen door gemeenten. De minister noemt het niet goed dat het zo lang duurde en het laat zien hoe ingewikkeld het stelsel is geworden. Schouten wil naar de oplossing kijken en naar vereenvoudiging van het stelsel. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2023/03/29/dubbel-zoveel-mensen-in-armoede-door-overheidsfout-a4160741> 
  • 14
    Zie het rapport van 19 oktober 2021 van Pro Facto, ‘Eindverslag Commissie Menselijke Maat Enschede. Maatvoering is mensenwerk II’. De commissie constateert dat Enschede de afgelopen jaren een streng beleid heeft gevoerd in het sociale domein, met nadelige gevolgen voor kwetsbare burgers. Tegelijkertijd ziet de commissie dat de gemeente nu stapsgewijs afstand neemt van dit strenge beleid. De commissie beveelt aan dat de gemeente erkent afscheid te nemen van het oude beleid en aangeeft wat de uitgangspunten zijn voor het nieuwe beleid. De commissie raadt aan de bestendige gedragswijzen bij uitvoering van de Participatiewet en Wmo vast te leggen in beleidsregels. Zo kan worden nagegaan of aanpassing nodig is. Het uitgangspunt moet zijn: alles in één keer goed. Voorkomen dat burgers eerst bezwaar moeten maken. Werken aan ontschotting en integrale ondersteuning over alle leefgebieden. Meer investeren in frequent en persoonlijk contact met burgers. Rol en positie van klachtencommissaris versterken. Overweeg aansluiting bij Overijsselse Ombudsman. Visie van bezwaarcommissie over menselijke maat in heroverweging versterken. Cliënten meer betrekken bij voorbereiding beleid. Een open en kritische dialoog over beleid moet mogelijk zijn, zowel extern als intern. Met weblink: <https://www.pro-facto.nl/images/2021/Maatvoering_is_mensenwerk_II_-_19_oktober_2021.pdf>
  • 15
    Zie het artikel van 13 september 2023 in het NRC Handelsblad, ‘Rutte I zette alles op alles om uitkeringsfraude aan te pakken. Compassie ontbrak’. De parlementaire enquête laat zien dat het kabinet Rutte I fraudebestrijding tot absolute prioriteit maakte en strenge maatregelen invoerde zonder compassie. Voormalig minister Henk Kamp negeerde cijfers die aantoonden dat de meeste uitkeringsgerechtigden de regels volgden, en zette een streng beleid door ondanks waarschuwingen. Het kabinet stelde fraudebestrijding als missie voorop, en negeerde alarmerende signalen van ambtenaren, gemeenten en de Raad van State. Hoewel er brede politieke steun was, werden bewust keuzes gemaakt om de straffen steeds verder op te schroeven, waardoor veel onschuldige mensen werden geraakt. De verhoren maken duidelijk dat de fraudeaanpak een reeks van politieke keuzes was, niet slechts een voortzetting van bestaand beleid. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2023/09/13/rutte-i-negeerde-waarschuwingen-a4174378>
  • 16
    Zie het artikel van 12 september 2023 in Trouw, ‘Parlementaire enquêteFraudebeleid. Wat denken ambtenaren over fraude-aanpak overheid? ‘De minister had zijn eigen werkelijkheid.’ Rob Krug en Daniëlle Schiet werden verhoord in een parlementaire enquêtecommissie die onderzoek deed naar het fraudebeleid over hun werk als ambtenaar ten tijde van de invoering van de fraudewet in 2013. Krug vertelde over een ontmoeting in 2010 met de nieuwe ministers Henk Kamp (VVD) en Paul de Krom (VVD). Krug wees minister Kamp erop dat 95% van de uitkeringsgerechtigden zich aan de regels hield, maar Kamp geloofde dat slechts de helft zich daaraan hield. Kamp wilde 180 miljoen euro extra incasseren aan boetes/naheffingen, zonder dat duidelijk was hoe. Ambtenaar Daniëlle Schiet getuigde ook. Zij werkte mee aan de fraudewet. Schiet waarschuwde Kamp dat zijn plannen voor hogere boetes en het korten van uitkeringen problematisch waren, maar hij luisterde niet. Als ambtenaar moet je de minister op uitvoerbaarheid van ideeën wijzen, maar de minister krijgt wat hij wil als het niet tegen de wet ingaat. Schiet wees bezwaren over de uitvoering tegen hogere boetes en ontneming bijstand aan, maar de politieke overtuiging dat fraude niet mag lonen, was sterker. Krug zei dat de ambtenaren “aangeslagen” waren na de ontmoeting met Kamp. Ambtenaren moeten de praktijk representeren, maar de minister laat zich niet altijd overtuigen door feiten. Dus de politiek kon doof en blind zijn voor de werkelijkheid volgens de ambtenaren. De Krom relativeerde Kamp’s houding. Met weblink: <https://www.trouw.nl/politiek/wat-denken-ambtenaren-over-fraude-aanpak-overheid-de-minister-had-zijn-eigen-werkelijkheid~bd995eab/>
  • 17
    Zie het artikel van 24 september 2023 in het FD, ‘Fraudebestrijding, de business case’, door Sophie van Gool. Het laatste kabinet-Rutte is opmerkelijk begaan met armen, gezien het toeslagenschandaal. Onder Rutte I werden controles strenger en boetes hoger, om €180 miljoen op te leveren. Deze doelstelling was onvoldoende onderbouwd en het rendement viel tegen. Ondertussen lopen de kosten voor het toeslagenschandaal op tot €7 miljard. Controle bij minima levert weinig op. Het tegenargument om enkel armen te controleren was dat de controle van hoge inkomensmeer tijd en geld kost, maar uit onderzoek blijkt dat controle bij rijke groepen, zoals hoge inkomens en vermogende, juist dubbel en dwars rendement oplevert voor de schatkist. Ondertussen werd dividendstrippen, waarbij de staat €26 miljard misliep, jarenlang genegeerd. Hetgeen de business case van fraudebestrijding bij minima in vraag stelt. Met weblink: <https://fd.nl/opinie/1490373/fraudebestrijding-de-business-case>
  • 18
    Zie ook het rapport van 24 april 2017 van het WRR (Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid), ’Weten is nog geen doen. Een realistisch perspectief op redzaamheid’. De samenleving stelt hoge eisen aan de zelfredzaamheid van burgers op gebieden als werk, pensioen en gezondheid, maar redzaamheid berust niet alleen op kennis en intelligentie. Ook goed opgeleide mensen met een goed inkomen kunnen in de problemen komen bij ingrijpende gebeurtenissen zoals baanverlies of een sterfgeval. Juist in stressvolle situaties verliezen mensen het overzicht en stellen beslissingen uit of maken verkeerde keuzes. Dat hoeft niet te duiden op onwil, maar op overbelasting. Sommige mensen hebben van nature minder redzaamheidspotentieel door persoonlijkheidskenmerken. Ook kan de overheid redzaamheid belemmeren met ingewikkelde regels. Redzaamheid vergroten is niet alleen een kwestie van kennis, maar ook van niet-cognitieve vermogens zoals temperament en zelfcontrole, die per persoon verschillen. Beleid gaat vaak uit van een rationele burger, maar weten leidt niet altijd tot doen. Er moet rekening gehouden worden met verschillen in redzaamheid. Een realistisch burgerperspectief, met oog voor menselijke beperkingen, draagt bij aan legitimiteit van beleid. Burgers moeten erop kunnen vertrouwen dat de overheid hen niet over de rand duwt en dat momenten van onoplettendheid en zwakte niet direct ingrijpende gevolgen hebben. Dat is goed voor de redzaamheid van burgers, maar ook voor de schatkist en het draagt bij aan de legitimiteit van overheid en beleid. Met weblink: <https://www.wrr.nl/publicaties/rapporten/2017/04/24/weten-is-nog-geen-doen>
  • 19
    .Zie het artikel van 30 juni 2023 in Trouw, ‘ Het sociaal minimum is niet genoeg om van te leven en moet omhoog, zegt deze commissie’, waarin o.a. is gesteld door de Commissie Sociaal Minimum dat huishoudens  100-500 euro per maand tekortkomen waardoor het niet genoeg is om van te leven maar alleen om te overleven. Een hoger sociaal minimum zorgt voor meer rust, mensen hebben buffers nodig om tegenvallers op te vangen. Zij adviseren om de bijstand en minimumloon te verhogen, evenals toeslagen. Dit kost 6 miljard euro. De minister is nog terughoudend en wil eerst de definitieve rapporten afwachten. Met website: <https://www.trouw.nl/duurzaamheid-economie/het-sociaal-minimum-is-niet-genoeg-om-van-te-leven-en-moet-omhoog-zegt-deze-commissie~b7255249/>. Zie ook het persbericht van 30 juni 2023 van de Commissie Sociaal Minimum, ‘Forse verhoging van het sociaal minimum is nodig’, waarin o.a. gesteld is dat de Commissie Sociaal Minimum vindt dat het huidige sociaal minimum in Nederland onvoldoende is. Ze adviseren forse verhogingen, met name voor gezinnen met kinderen, gecombineerd met hervormingen om armoede en gezondheidsproblemen door financiële stress aan te pakken. Alleenstaanden en stellen zonder kinderen komen zo’n 100-200 euro per maand tekort en gezinnen met kinderen tot bijna 500 euro. Met weblink: <https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2023/06/30/forse-verhoging-van-het-sociaal-minimum-is-nodig>
  • 20
    Zie het artikel van 30 juni 2023 in Trouw, ‘Het sociaal minimum is niet genoeg om van te leven en moet omhoog, zegt de Commissie’ sociaal minimum. Alleen groepen als AOW’ers hebben genoeg om rond te komen. Een substantieel hoger sociaal minimum zorgt voor meer rust, mensen hebben buffers nodig om tegenvallers op te vangen. Zij adviseren om de bijstand en minimumloon te verhogen, evenals toeslagen. Het verhogen van de bijstand en het minimumloon kost 6 miljard euro. De minister is nog terughoudend en wil eerst de definitieve rapporten afwachten. Met website: <https://www.trouw.nl/duurzaamheid-economie/het-sociaal-minimum-is-niet-genoeg-om-van-te-leven-en-moet-omhoog-zegt-deze-commissie~b7255249/>
  • 21
    Zie ook ‘Een zeker bestaan. Naar een toekomstbestendig stelsel van het sociaal minimum, Commissie sociaal minimum, rapport I, 30 juni 2023: <https://open.overheid.nl/documenten/d0ab26e9-096b-41fd-ada9-ede686c99169/file>
  • 22
    Zie het artikel van 28 juni 2023 in Trouw, ‘Groeiende armoede. Kabinet wil nog geen extra miljarden voor armoedebeleid reserveren’. Minister Carola Schouten van Armoedebestrijding weigert om nu al 3,4 miljard euro extra te reserveren voor armoedebestrijding volgend jaar. Het CPB verwacht dat in 2024 een miljoen Nederlanders in armoede leven, waarvan 250.000 kinderen. De oppositie (GroenLinks, PvdA, BBB, Partij voor de Dieren) wil dit voorkomen en het geld nu al reserveren. Coalitiepartijen D66 en VVD willen nog wachten tot de begroting van 2024. De oppositie dreigt daarom de voorjaarsbegroting van Sociale Zaken in de Eerste Kamer niet goed te keuren. Minister Schouten noemt de oppositie ‘onverantwoordelijk’ omdat andere maatregelen dan niet doorgaan. Kortom, er is onenigheid over al dan niet nu reserveren van geld om armoede volgend jaar terug te dringen. Met website: <https://www.trouw.nl/politiek/kabinet-wil-nog-geen-extra-miljarden-voor-armoedebeleid-reserveren~b9ede0fa>
  • 23
    Zie het artikel van 31 augustus 2023 in de Volkskrant, ‘Eerste lek Prinsjesdag­begroting: 2 miljard euro tegen armoede, ook midden­inkomens worden tegemoetgekomen’. Het demissionaire kabinet trekt in de begroting voor 2023 2 miljard euro uit om koopkrachtverlies van lagere inkomens op te vangen. Naast lagere inkomens worden ook middeninkomens geholpen, in verkiezingstijd. Het geld gaat naar doorzetting verhoging zorgtoeslag, huurtoeslag en kindgebonden budget. Er wordt nog gezocht naar 300 miljoen euro dekking, opties zijn hogere winstbelasting en bezuinigingen. Accijnsverhoging benzine wordt mogelijk teruggedraaid, maar kost honderden miljoenen. Het kabinet moet strenger op de uitgaven letten gezien hogere rente en duurder lenen. Het kabinet trekt 2 miljard euro uit voor koopkracht maar zoekt nog dekking en twijfelt over maatregelen benzineprijs. Met weblink: <https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/eerste-lek-prinsjesdag-begroting-2-miljard-euro-tegen-armoede-ook-midden-inkomens-worden-tegemoetgekomen~b282e62e/>
  • 24
    Zie het artikel van 5 juli 2023 van BNR , ‘VVD wil bestaansminimum niet verhogen: ‘Werk is de oplossing’’, waarin o.a. is gesteld dat de VVD het minimumloon en de bijstand niet wil verhogen zoals de Commissie sociaal minimum adviseert. Volgens de partij moet werk de oplossing zijn, niet inkomenssteun. Mensen onder het sociaal minimum moeten naar werk begeleid worden in plaats van hogere uitkeringen krijgen. Bovendien was het minimumloon na lange tijd in januari 2023 al met 10% verhoogd, hoewel die verhoging nauwelijks de inflatie van de afgelopen jaren dekt. Met weblink: <https://www.bnr.nl/nieuws/arbeidsmarkt/10517910/vvd-wil-bestaansminimum-niet-verhogen-werk-is-de-oplossing>
  • 25
    Zie het artikel van 17 augustus 2023 in Trouw, ‘CPB-opdracht. Rutte IV moet nog even aan de bak – met urgent armoedebeleid’. Het CPB voorspelt in zijn augustusraming een stijging van de armoede in Nederland, zeker tot 2028 als er geen maatregelen worden genomen. In 2024 zou de algemene armoede stijgen naar 6,1% en de kinderarmoede naar 8,0%. Het CPB roept het demissionaire kabinet op om nog voor Prinsjesdag maatregelen te nemen tegen de stijgende armoede. Vorig jaar daalde de armoede door tijdelijke maatregelen, maar die effecten vervallen volgend jaar. Extra armoedemaatregelen kosten geld, terwijl de overheidsuitgaven door hogere rente al de pan uit rijzen. Een nieuw kabinet kan besluiten over besteding van fondsen voor klimaat en stikstof, in plaats van bestaande plannen. Dus in essentie waarschuwt het CPB voor stijgende armoede en roept het kabinet op tot extra maatregelen, ondanks krapte in de begroting. Met website: <https://www.trouw.nl/politiek/rutte-iv-moet-nog-even-aan-de-bak-met-urgent-armoedebeleid~b9f4ffa7/>
  • 26
    Zie het artikel van 23 juni 2023 in het FD, ‘Waar je ook woont, armoede bepaalt je leven’. Het beschrijft hoe armoede een grote invloed heeft op het leven van mensen, ongeacht waar ze wonen. Het benadrukt dat armoede niet alleen een kwestie is van geldgebrek, maar ook van sociale uitsluiting, slechte gezondheid en beperkte toegang tot onderwijs, werk en andere kansen. Het artikel gaat verder in op de verschillende manieren waarop armoede het leven van mensen kan beïnvloeden, zoals hun gezondheid, huisvesting, voeding en sociaal welzijn. Ook wordt beschreven hoe beleidsmakers en organisaties proberen om armoede te bestrijden en mensen te ondersteunen die in armoede leven. Met website: <https://fd.nl/samenleving/1479609/waar-je-ook-woont-armoede-bepaalt-je-leven>
  • 27
    Zie het artikel van 17 augustus 2023 in het AD, ‘Zelfs zonder de daklozen te zien weet je dat er in Rotterdam steeds meer bijkomen’. In Rotterdam is een toename te zien van daklozen en overlastgevers, met name rond het Centraal Station. Veel van hen zijn Oost-Europeanen. Burgemeester Aboutaleb vergelijkt de situatie met het Parijse station Gare du Nord en wil de overlast tegengaan. Bankjes zijn verwijderd. Een eerdere opvang bij het station, Perron Nul, trok begin jaren ’90 duizenden daklozen en verslaafden en zorgde voor overlast in de stad. Het nieuwe daklozenplan van de gemeente richt zich op ‘wonen eerst’ met meer opvangplekken. Er zijn ambitieuze landelijke plannen om dakloosheid tegen 2030 op te lossen. Maar door de woningnood en volle opvang is dit moeilijk haalbaar. Steeds meer arbeidsmigranten raken dakloos. Ook neemt het aantal daklozen met psychische problemen toe. Daklozen zijn nu minder zichtbaar op het station door nieuwe zitmeubels, maar ze zijn er nog steeds en zullen elders in de stad een plek vinden. Structurele oplossingen ontbreken nog. Met weblink: <https://www.ad.nl/rotterdam/zelfs-zonder-de-daklozen-te-zien-weet-je-dat-er-in-rotterdam-steeds-meer-bijkomen~a091c3a0/>
  • 28
    Zie het artikel van 28 juli 2023 in het NRC Handelsblad, ‘Arts Michelle van Tongerloo en Leefbaar-wethouder Ronald Buijt over armoede, woningen en verdeling van publiek geld in Rotterdam’.  Uit het gesprek tussen wethouder Ronald Buijt van Leefbaar Rotterdam en huis-en straatarts Michelle van Tongerloo blijkt dat ze het eens zijn dat de huizenmarkt een groot probleem is in Rotterdam. Door het tekort aan betaalbare woningen neemt het aantal daklozen toe. Buijt vindt dat de grens is bereikt van wat Rotterdam kan doen voor de vele armen in de stad. Hij wijst op de beperkte sociale huurwoningen en de groeiende vraag naar zorg. Echter vindt Van Tongerloo juist dat de overheid meer moet doen voor de zwakkeren in de samenleving. Ze ziet in haar praktijk dat de verzorgingsstaat is afgebroken de laatste jaren. Buijt benadrukt dat de middelen schaars zijn en keuzes gemaakt moeten worden, en dat hij zich stoort aan mensen die denken recht te hebben op allerlei voorzieningen. Daarop vraagt Van Tongerloo zich af waarom het altijd over schaarste moet gaan in een rijk land als Nederland, omdat volgens haar iedereen de zorg zou moeten krijgen die nodig is. Ze botsen over immigratie. Buijt vindt dat de instroom te hoog is, Van Tongerloo relativeert de jaarlijkse fluctuaties. Buijt benadrukt het belang van werk, terwijl Van Tongerloo wijst op de werkende armen in haar praktijk. Uiteindelijk blijft het de tegenstelling tussen de ‘bevoorrechten’ en de rest van de samenleving stellen beiden vast. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2023/07/28/arts-michelle-van-tongerloo-en-leefbaar-wethouder-ronald-buijt-over-armoede-woningen-en-verdeling-van-publiek-geld-in-rotterdam-a4170667>
  • 29
    Zie het artikel van 7 augustus 2023 van het College voor de Rechten van de Mens, ‘Nederland doet te weinig voor mensen in armoede, mensen met een slechte gezondheid en mensen die geen baan kunnen krijgen’. Het College vraagt aandacht voor de naleving van economische en sociale mensenrechten in Nederland. Nederland moet hier nog verbeteringen in doorvoeren. Sommige groepen, zoals mensen in armoede, met een beperking of zonder baan, zien hun rechten achteruitgaan. Ook zijn er verschillen tussen Europees en Caribisch Nederland. Problemen zijn onder andere armoede, toegankelijkheid van de arbeidsmarkt, sociale zekerheid en gezondheidszorg en huisvesting. Het College erkent dat de overheid plannen heeft, maar vindt deze te weinig concreet en met onvoldoende aandacht voor mensenrechten. Specifieke aandachtspunten zijn de economische positie van vrouwen, gevolgen van klimaatverandering en de situatie van migranten en asielzoekers. Men stelt dat Nederland meer moet doen om de economische en sociale mensenrechten van kwetsbare groepen te verbeteren en waarborgen. Met weblink: <https://www.mensenrechten.nl/actueel/nieuws/2023/08/07/nederland-doet-te-weinig-voor-mensen-in-armoede-mensen-met-een-slechte-gezondheid-en-mensen-die-geen-baan-kunnen-krijgen>
  • 30
    Zie het artikel van 4 juli 2023 in Trouw, ‘CBS-cijfers. In 2022 kwamen flink meer mensen naar Nederland, vooral kennismigranten en vluchtelingen uit Oekraïne’, waarin o.a. is gesteld dat volgens nieuwe cijfers van het CBS het aantal migranten dat naar Nederland kwam sterk gestegen is in 2022. In totaal zijn er 403.000 immigranten naar Nederland gekomen, wat 151.000 meer is dan in 2021. De toename is vooral te wijten aan de oorlog in Oekraïne, waarbij ruim 108.000 mensen naar Nederland zijn gekomen onder de richtlijn tijdelijke bescherming. Daarnaast was er ook een opmerkelijke stijging van 65% in het aantal kennismigranten, met name uit India en met de nationaliteiten van Turkije, Rusland en Zuid-Afrika. Het aantal Russische kennismigranten is zelfs verdrievoudigd in vergelijking met voorgaande jaren. Met weblink: <https://www.trouw.nl/binnenland/in-2022-kwamen-flink-meer-mensen-naar-nederland-vooral-kennismigranten-en-vluchtelingen-uit-oekraine~bd0558a6/>
  • 31
    Zie het artikel van 3 juli 2023 van Artra, ‘In het nieuws in juni: arbeids- en kennismigranten’. Er is discussie over of meer arbeidsmigratie wel de oplossing is voor de krapte op de arbeidsmarkt. CPB is er tegen, andere partijen zoals de Wereldbank en OESO zijn voor. Jaarlijks zijn ongeveer 780.000 arbeidsmigranten in Nederland actief, de helft daarvan via uitzendbureaus. Per 1 juli is de Wet Goed Verhuurderschap in werking getreden om de positie van arbeidsmigranten te verbeteren. De Tweede Kamer wil uitzendbureaus verplichten om arbeidsmigranten te registreren bij de gemeente. De onderhandelingen over een nieuwe uitzend-CAO liggen stil vanwege onenigheid over de huisvesting van arbeidsmigranten. Uitzendbureaus geven voorlichting aan arbeidsmigranten over werken en wonen in NL. Startup Settly haalt geld op om de huisvesting van kennismigranten te verbeteren. Dit waren de belangrijkste nieuwsontwikkelingen rondom arbeids- en kennismigranten in juni volgens het artikel. Met weblink: <https://www.artra.nl/nieuwsbericht/in-het-nieuws-in-juni-arbeids-en-kennismigranten/
  • 32
    Zie het artikel van 29 juni 2023 van Artra, ‘5 tips voor soepele onboarding van kennismigranten’. Zorg voor pre-boarding door al voor aankomst informatie te geven over de organisatie, collega’s, huisvesting, zorg, financiën. Koppel een buddy of mentor aan de kennismigrant voor begeleiding en vragen. Zorg voor een soepele eerste werkdag met welkom, rondleiding, kennismaking en systeemtraining. Besteed aandacht aan eventueel meegekomen gezin, zoals hulp bij baan zoeken, sociale contacten en introduceren in cultuur. Spreek op de werkvloer Engels, ook onderling, en maak documentatie in het Engels. Het doel is de kennismigrant zich snel welkom en thuis te laten voelen, zodat de kans op lang verblijf groter is. Dit zijn belangrijke aandachtspunten voor een goede onboarding. Met weblink: <https://www.artra.nl/nieuwsbericht/5-tips-voor-soepele-onboarding-van-kennismigranten/>
  • 33
    Zie het artikel van 17 februari 2023 van NeDTax, ‘De 30%-regeling: nettovoordelen voor buitenlandse werknemers (update)’. De 30%-regeling stelt werkgevers in staat om 30% van het loon van buitenlandse werknemers belastingvrij te vergoeden als tegemoetkoming in extraterritoriale kosten. Voorwaarden zijn o.a. specifieke deskundigheid (salaris > €41.954) en minimaal 16 van 24 maanden in buitenland gewoond voor indiensttreding. Regeling geldt maximaal 5 jaar. Ook biedt het fiscale voordelen zoals vrijstelling box 2 en 3. Per 2024 veranderingen zoals keuze per kalenderjaar tussen werkelijke kosten of 30%-regeling en aftopping van onbelaste vergoeding tot 30% van WNT-norm (€69.900 in 2023). Overgangsregeling tot eind 2025 voor werknemers die eind 2022 al onder regeling vielen. Nieuwe gevallen vallen direct onder nieuwe regels. Wijzigingen beperken fiscale voordelen van regeling. Werkgevers en werknemers moeten aanpassingen goed in de gaten houden. Met weblink: <https://www.nedtax.nl/nl/30-regeling-nettovoordelen-voor-buitenlandsewerknemers-update>
  • 34
    Zie het artikel van 22 maart 2024 van BNR, ‘Partijen draaien: belastingvoordeel voor expats toch niét versoberen’. Kort voor de verkiezingen stemde de Tweede Kamer in met een versobering van de 30% regeling voor expats. Deze regeling geeft expats de mogelijkheid tot 30% van hun loon belastingvrij te ontvangen. Nu lijkt een deel van de Kamer, het CDA en de BBB, hierop terug te willen komen en hun steun voor versobering te heroverwegen. Dit is goed nieuws voor minister Adriaansens die de regeling graag wil handhaven. Redenen om terug te komen op het besluit zijn de hoge druk en korte tijd waarin beslissingen werden genomen, en de wens om daarvan te leren. Zonder de regeling zouden bedrijven sneller naar het buitenland kunnen gaan, wat schadelijk zou zijn voor de Nederlandse economie. Het terugdraaien vereist wel steun van meer partijen. De PVV is tegen de regeling. De uitkomst hangt mee van de formatiegesprekken en een evaluatie van de regeling. De kern is dat een deel van de Kamer nu terug wil komen op het besluit om de expatregeling te versoberen, wat positief nieuws is voor het behoud ervan. Besluiten hierover zijn nog niet definitief. Met weblink: <https://www.bnr.nl/nieuws/nieuws-politiek/10543421/partijen-draaien-belastingvoordeel-voor-expats-toch-niet-versoberen#Echobox=1711109059>
  • 35
    Zie het artikel van 13 september 2023 in het NRC Handelsblad, ‘Steeds meer internationale afgestudeerden blijven werken in Nederland’. Het aantal internationale studenten in Nederland groeit sterk, van 3000 in 2007 naar 12.000 in 2020. Voor het eerst blijft meer dan 30% van de internationale afgestudeerden in Nederland werken. Dit noemt minister Dijkgraaf goed nieuws. Internationale studenten kiezen vaker voor technische studies, wat de tekorten op de arbeidsmarkt kan helpen verkleinen. Wel is maatregelen nodig om de toestroom van internationale studenten te beheersen en sturen, gezien kamernood en weerstand in het verleden. Een wetsvoorstel moet dit doen door taaleisen, maximumaantallen per opleiding (fixus) en een noodrem bij onverwachte drukte. Steeds meer internationale studenten blijven werken in Nederland, wat goed nieuws is voor de arbeidsmarkt. Maar beheersing van de toestroom blijft nodig. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2023/09/13/steeds-meer-internationale-afgestudeerden-blijven-werken-in-nederland-a4174276>. Zie ook het artikel van 13 september 2023 in het FD, ‘CBS: Buitenlandse studenten blijven vaker in Nederland om te werken’. Een derde van de internationale studenten die in 2018/19 afstudeerde in Nederland, was een jaar later in NL aan het werk. Vaak zijn dit studenten uit richtingen als techniek, IT, dienstverlening en industrie, sectoren met personeelstekort. Dit is een stijging ten opzichte van eerdere jaren, toen het aandeel rond de 20% lag. Minister Dijkgraaf noemt dit goed nieuws en het bewijs van de waarde van buitenlands talent voor de NL arbeidsmarkt. Wel blijft regulering nodig, vandaar dat studenten straks verplicht Nederlands moeten leren. Populairste richting is rechten/handel, maar hier blijft een kleiner deel werkzaam in NL. Het aantal internationale studenten in NL is de afgelopen 15 jaar sterk gegroeid. Dus meer internationalisering draagt bij aan personeelstekorten, maar regulering is nodig om hier optimaal op in te spelen. Met weblink: <https://fd.nl/politiek/1488974/cbs-buitenlandse-studenten-blijven-vaker-in-nederland-om-te-werken>
  • 36
    Zie het artikel van 1 mei 2020 van de Universiteit Utrecht, ‘Eindrapport Weten wat werkt: samen werken aan een betere bijstand’, p. 26 noot 36 middel/hoog opgeleid, p. 33 belemmeringen hoogopgeleiden ongeacht begeleiding, p. 46 hoger looninkomen hoger opgeleiden. Met weblink: <https://www.uu.nl/publicatie/eindrapport-weten-wat-werkt-samen-werken-aan-een-betere-bijstand>
  • 37
    Zie het artikel van december 2018 van de gemeente Amsterdam, ‘Uitstroom uit de bijstand 2016-2018’. 45% van de mensen die uit de Amsterdamse bijstand kwamen, vond werk. 11% kwam eruit vanwege rechtmatigheidsredenen. Mannen en hoger opgeleiden kwamen vaker naar werk dan vrouwen en lager opgeleiden. De meeste mensen (83%) kregen een flexibel contract bij doorstroom naar werk. Ongeveer een derde ging voor minimaal 35 uur per week werken. 91% bleef minimaal 6 maanden aan het werk. 79% bleef 1 jaar aan het werk en de helft 2 jaar. Jongeren en ouderen hadden minder kans om 6 maanden later nog te werken dan anderen. Alleenstaande ouders bleven het meest duurzaam aan het werk (94%). Hoger opgeleiden bleven het langst aaneengesloten werken. Het rapport onderzocht de persoonskenmerken en duurzaamheid van doorstroom naar werk in de periode 2016-2018. Meer onderzoek zou sectoren en langere termijn effecten kunnen bekijken. Met weblink: <https://onderzoek.amsterdam.nl/publicatie/uitstroom-uit-de-bijstand-2016-2018>
  • 38
    Zie het artikel van 14 augustus 2023 in het FD, ‘Woede in beruchte wijk van Napels om einde aan burgerinkomen’.  De Italiaanse regering onder leiding van premier Giorgia Meloni schaft een burgerinkomen (Reddito di Cittadinanza) af dat voor een basisinkomen zorgde. Dit was een paradepaardje van de Vijfsterrenbeweging. Veel ontvangers van de uitkering, vooral in de arme wijk Scampia in Napels, zijn boos over het besluit. Er zijn al wekenlang protesten in Napels. Mensen voelen zich wanhopig en in hun waardigheid aangetast. Critici vinden het moreel onverantwoord en waarschuwen dat afschaffing tot armoede en criminaliteit zal leiden. Voorstanders vinden dat mensen die kunnen werken, moeten werken. Ze wijzen op fraude met de uitkering. De regering wil ‘inzetbaren’ gaan helpen met een trainingsbudget, maar experts vrezen dat de arbeidsbureaus daar niet toe in staat zijn. Ze pleiten ervoor de uitkering te hervormen in plaats van helemaal af te schaffen. Premier Meloni wijst erop dat de werkloosheid historisch laag is. Maar in Scampia vrezen ze dat mensen weer in illegaliteit of criminaliteit worden gedreven. De onrust in Napels lijkt voorlopig te blijven. Met weblink: <https://fd.nl/politiek/1485634/woede-in-beruchte-buitenwijk-van-napels-om-einde-aan-burgerinkomen> Zie ook het artikel van 3 augustus 2023 in Trouw, ‘Met de afschaffing van het burgerinkomen dreigt acute armoede voor twee miljoen Italianen. Het kan een hete herfst worden met protesten’. Met de afschaffing van het Italiaanse burgerinkomen dreigt acute armoede voor circa 2 miljoen Italianen. Het burgerinkomen is een kruising tussen een WW-uitkering en bijstand en bedraagt maximaal €780 per maand voor alleenstaanden. De rechtse regering-Meloni wil het burgerinkomen afschaffen omdat het volgens hen ‘gratis geld’ is voor ‘nietsdoeners’. Per 1 augustus is het burgerinkomen al gestopt voor werklozen onder de 60 zonder kinderen. Eind dit jaar volgt een tweede groep. Linkse oppositiepartijen en vakbonden waarschuwen voor toename armoede en protesten. Zij vrezen een ‘bom onder de sociale cohesie’. Er zijn al woedende demonstraties geweest tegen het stopzetten van de uitkering. Een hete protestherfst wordt gevreesd. Met weblink: <https://www.trouw.nl/buitenland/acute-armoede-dreigt-voor-miljoenen-italianen-na-stopzetten-burgerinkomen~b454e36d/>
  • 39
    Zie het artikel van 17 juni 2023 in de Volkskrant, ’Interview. Socioloog Matthew Desmond, ‘Soms is armoede domweg het gevolg van een soort roofoverval door rijke mensen’, waarin o.a. is gesteld door hoogleraar Desmond dat armoede soms domweg het gevolg is van een soort roofoverval door rijke mensen’. Het artikel beschrijft hoe sommige mensen in armoede terechtkomen door omstandigheden buiten hun eigen controle, zoals ziekte of verlies van werk. Maar het artikel benadrukt ook dat er situaties zijn waarin armoede het gevolg is van structurele ongelijkheid en uitbuiting door rijke mensen. Zo worden bijvoorbeeld lage lonen en slechte arbeidsomstandigheden vaak opgelegd door bedrijven en werkgevers die winst willen maken, terwijl de werknemers in armoede blijven leven. Het artikel stelt dat het belangrijk is om deze structurele oorzaken van armoede aan te pakken om een meer rechtvaardige samenleving te creëren. Met website: <https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/soms-is-armoede-domweg-het-gevolg-van-een-soort-roofoverval-door-rijke-mensen~be161c77/>
  • 40
    Zie het artikel van 7 juni 2023 in het NRC Handelsblad, ‘Armoede is er niet ondanks maar dóór onze welvaart’, zegt Pulitzerprijswinnaar Matthew Desmond’, waarin hoogleraar Desmond stelt  dat rijke landen als Nederland eigenlijk in staat zijn om armoede te voorkomen en uit te bannen, maar dat dit uitblijft door onwil van welgestelden die profiteren van lage lonen en onderbetaalde arbeid. Individuen kunnen niet alleen veranderen door bewuster te consumeren, maar vooral door uit te zoeken hoe ze zelf verbonden zijn met het probleem van armoede en zo mee kunnen helpen aan de oplossing. Daarvoor zijn structurele maatregelen nodig, zoals een hogere bijstand en lagere inkomenssteun voor rijken. Dit zal enige pijn doen bij rijken, maar zal volgens Desmond leiden tot een eerlijkere en gelukkigere samenleving. Een hogere bijstand leidt niet tot gebrek aan motivatie bij uitkeringsgerechtigden om te werken omdat rust zou hen kunnen helpen om een baan te vinden. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2023/06/07/armoede-is-er-niet-ondanks-maar-door-onze-welvaart-zegt-pulitzerprijswinnaar-matthew-desmond-a4166625>.
  • 41
    Zie ook  het artikel van 7 juni 2023 in het FD, ‘Wie in Amerika arm is, wordt door bedrijven, werkgevers en huisbazen gebruikt als melkkoe’. Arm zijn betekent naast weinig geld hebben ook niet genoeg keuze hebben waardoor anderen kunnen profiteren van de situatie. De wetgeving en nationale houding houden de armoede en uitbuiting in stand. Met weblink: <https://fd.nl/samenleving/1477970/wie-arm-is-amerika-wordt-door-bedrijven-werkgevers-en-huisbazen-gebruikt-als-melkkoe>
  • 42
    Zie het artikel van 18 juli 2023 in het Financieel Dagblad, ‘De strijd tegen ‘moderne slavernij’ is een taai karwei’, waarin o.a. is gesteld dat klassieke slavernij zo goed als uitgestorven is, maar wereldwijd nog 50 miljoen mensen in ‘moderne slavernij’ leven zoals gedwongen arbeid en gedwongen huwelijken. Ook in Nederland komen gevallen van extreme uitbuiting voor, zoals de zaak van de 53-jarige vrouw die 15 jaar gedwongen moest werken zonder loon in Kamerik. Slachtoffers melden zich vaak niet uit angst voor represailles, ook doordat arbeidsuitbuiting of onvrije arbeid zich vaak aan het zicht onttrekt. De schatting is dat in Nederland 10.000 mensen slachtoffer zijn van moderne slavernij en wereldwijd 50 miljoen met een stijging van 10 miljoen sinds 2016. Uitzendbureaus maken zich schuldig aan misstanden zoals het inzetten van knokploegen en het op straat zetten van arbeidsmigranten. Het bewijzen van uitbuiting in rechte is lastig door complexe wetgeving. Het kabinet wilde de aanpak vergemakkelijken maar trad af. Ook producten die in Nederland worden verkocht, zoals tomaten uit Italië, worden soms geproduceerd met behulp van gedwongen arbeid. Vakbonden pleiten voor strengere regels en verplichte controles, omdat vrijwillige convenanten met bedrijven onvoldoende helpen. Met weblink: <https://fd.nl/economie/1482028/de-strijd-tegen-moderne-slavernij-is-een-taai-karwei>
  • 43
    Zie het web-artikel Binnenlands bestuur van 2 januari 2020 ‘SP wil opheldering over angstcultuur Rotterdam’, waarin o.a. gesteld is dat er door het rijk met de gemeente Rotterdam gesproken moet worden over de angstcultuur, het doorgeslagen flexwerk bij de afdeling Werk en Inkomen en de corruptiebeschuldigingen richting de ambtenarij aldaar. De ambtenaren zouden er enkel op gericht om zichzelf direct of indirect te verrijken en om hun verdienmodel in stand te houden. Flexwerkers zouden daarbij als ‘moderne slaven’ betrokken worden en bij kritiek zou hun flexcontract niet worden verlengd. Men vreest voor een ‘Politiek-bestuurlijke ramp’ doordat de gemeente Rotterdam haar administratieve organisatie niet op orde heeft en de planning- en controlcycli dit alles niet bemerkt en/of onderzoekt. De veroorzaakte schade is niet te overzien als daardoor de rechtmatigheid en mogelijk ook de doelmatigheid van geschonden wordt. Met weblink: <https://www.binnenlandsbestuur.nl/ambtenaar-en-carriere/nieuws/sp-wil-opheldering-over-angstcultuur-rotterdam.11923679.lynkx>, zie ook het artikel uit het AD van 5 februari 2020 ‘Onderzoek naar mogelijke misstanden bij dienst Werk en Inkomen van gemeente Rotterdam’, met weblink: <https://www.ad.nl/rotterdam/onderzoek-naar-mogelijke-misstanden-bij-dienst-werk-en-inkomen-van-gemeente-rotterdam~afd3477e/>
  • 44
    Zie voor details het artikel van  het FNV, ‘Kritiek op zoveelste banenproject. Bijstand en een dode mus’, waarin o.a. is gesteld dat het project Schakelkans in Groningen  mensen in de bijstand voor €2 per uur laat werken voor bedrijven voor €12,75 per uur, wat FNV unfair vindt omdat het niet leidt tot echte banen. Een ervaringsdeskundige heeft al veel soortgelijke projecten gedaan maar ze leverden alleen valse hoop op. Structurele oplossingen liggen in meer banen, niet in tijdelijke projecten. Met weblink: <https://uitkeringsgerechtigden.fnv-magazine.nl/042020/bijstand-en-een-dode-mus/>. Zie ook het artikel van 17 mei 2023 van Oogtv.nl, ‘FNV wint rechtszaak tegen gemeente over stoppen Schakelkans’, waarin o.a. is gesteld dat de FNV een rechtszaak heeft gewonnen tegen de gemeente Groningen over het stopzetten van het Schakelkans project.  Dit project stelde mensen in de bijstand in staat om 6 maanden voor een werkgever voor € 2 per uur te werken, terwijl de werkgever € 12,50 betaalde. De gemeente en het bureau deelden de rest van het geld. De FNV maakte bezwaar tegen het project en stelde dat er sprake is van uitbuiting doordat het misbruik maakte van laagbetaalde werknemers ten voordele van werkgevers, het bureau en de gemeente. Ondanks verzoeken van de FNV weigerde de gemeente Groningen initieel om de namen van de deelnemende bedrijven bekend te maken. De FNV stapte toen naar de rechtbank die de gemeente nu de gelegenheid gegeven heeft om de motivering aan te vullen. Voor de FNV is het belangrijk om deze bedrijfsnamen te verkrijgen om met hen en hun ondernemingsraden te kunnen spreken om ervoor te zorgen dat werkgevers niet langer samenwerken met dergelijke bureaus, maar mensen een echte betaalde baan aanbieden. De gemeente kan nog in hoger beroep gaan tegen de uitspraak van de rechtbank. Met website: <https://www.oogtv.nl/2023/05/fnv-wint-rechtszaak-tegen-gemeente-over-stoppen-schakelkans/>
  • 45
    Zie ook  het artikel van december 2020 van het FNV, ‘Verdringing door re-integratie trajecten en ‘vrijwilligers’’, waarin o.a. is gesteld door het FNV dat vrijwilligerswerk waardevol is als aanvulling op beroepswerk, maar het mag nooit leiden tot verdringing van betaald werk. De FNV is het niet eens met de aanpassing aan de verdringingstoets door de staatssecretaris, dat alleen vacatures binnen hetzelfde bedrijf binnen een jaar meetellen als verdringing. Uit verschillende sectoren is onbegrip voor deze termijn. De FNV vindt dat de uitleg van “verdringing” van de staatssecretaris van tafel moet. Het “gijzelen” van burgers om diensten gratis te leveren en het inschakelen van bijstandsgerechtigden moet stoppen. De voorbeelden in het FNV-rapport laten zien dat er sprake is van oneerlijke concurrentie. De FNV doet daarom o.a. de volgende aanbeveling: Invoering van de “verdringingstoets” van het SP-Kamerlid Karabulut zoals die nu bij de Eerste Kamer ligt. Dit voorstel zou mensen met een uitkering meer kansen op betaald werk bieden en oneerlijke concurrentie door laagbetaalde krachten voorkomen. Met weblink: <https://www.fnv.nl/getmedia/b5e7afbe-8f76-409d-b191-e79830884e8e/rapport-verdringing-fnv-uitkeringsgerechtigden.pdf>
  • 46
    Zie het artikel van 18 augustus 2023 in Trouw, ‘Bureaucratie: 1200 euro kosten om 400 euro kwijt te schelden’. Een vrouw die voor haar moeder zorgt en parttime werkt, zat 20 euro onder de bijstandsnorm en kreeg geen kwijtschelding van belastingen. Ze wilde geen bijstand aanvragen vanwege de bureaucratie en inzage in haar financiën.  De afhandeling van haar aanvraag koste de overheid 1200 euro, terwijl ze maar 400 euro kwijtschelding kreeg. Het huidige sociale systeem is uitgegroeid tot een bureaucratisch gedrocht dat gericht is op controle in plaats van hulp bieden. De bureaucratie kost de samenleving bijna net zoveel als de geboden hulp werkelijk kost. De kern is dat de vrouw door de hoge bureaucratie bijna gedwongen werd bijstand aan te vragen, terwijl ze daar geen behoefte aan had. Dit toont het bureaucratische karakter van het huidige sociale stelsel aan. Met weblink: <https://www.trouw.nl/opinie/bureaucratie-1200-euro-kosten-om-400-euro-kwijt-te-schelden~b1d6fead/>
  • 47
    Zie het nieuwsbericht van 27 juli 2023 van Divosa in de rubriek Schuldhulpverlending, ‘Wat is het effect van kwijtschelden van bijstandsschulden op werk, bijstand en mentale gezondheid?’. De Universiteit Leiden heeft een onderzoek gepubliceerd naar het effect van het kwijtschelden van bijstandsschulden op werk, bijstandsgebruik en mentale gezondheid. Uit het onderzoek blijkt dat de kwijtschelding gemiddeld genomen geen significante effecten heeft op deze gebieden. Dit komt doordat mensen op korte termijn weinig voordeel ervaren vanwege schulden bij andere schuldeisers. Echter, bij personen met een hoge bijstandsschuld vergroot de kwijtschelding wel de kans op werk, meestal in deeltijd naast de uitkering. Het onderzoek benadrukt dat een integrale aanpak van alle schulden bij alle schuldeisers nodig is om perspectief te bieden aan mensen met bijstandsschulden. Divosa, een organisatie voor gemeentelijke sociale diensten, pleit voor een integrale benadering van problemen en benadrukt dat single-issue-dienstverlening niet effectief is. Ze pleiten ook voor een goed debiteurenbeleid van gemeenten om de kwaliteit van uitvoering te waarborgen en onterecht verkregen uitkeringen zoveel mogelijk terug te vorderen. Met weblink: <https://www.divosa.nl/nieuws/wat-het-effect-van-kwijtschelden-van-bijstandsschulden-op-werk-bijstand-en-mentale>
  • 48
    Zie het artikel van 14 juli 2023 in EBS,  ‘Afboeking bijstandsschuld nauwelijks effect op werk en mentale gezondheid’. Het afboeken van bijstandsschulden in Rotterdam had gemiddeld genomen geen meetbare effecten op werk, bijstandsgebruik en mentale gezondheid. Dit komt waarschijnlijk doordat veel mensen naast de bijstandsschuld ook andere schulden hadden, waardoor de voordelen van de afboeking werden tenietgedaan. Een aanpak van alle schulden is nodig, niet alleen bijstandsschuld, om mensen perspectief te bieden. Gemeenten moeten hierin samenwerken. Bij een groep met hogere bijstandsschulden (>=4000 euro) leidde de afboeking wel tot meer betaald werk, maar alleen deeltijd werk naast de uitkering. De kern is dat afboeking van alleen bijstandsschuld weinig effect heeft vanwege aanwezigheid andere schulden, en samenwerking tussen schuldeisers nodig is voor structurele verandering. Bij hogere bijstandsschulden kan het wel leiden tot meer deeltijdwerk. Met weblink: <https://esb.nu/afboeking-bijstandsschuld-nauwelijks-effect-op-werk-en-mentale-gezondheid/>
  • 49
    Zie het rapport van mei 2023 van de Universiteit Leiden, ‘Het ontstaan, kwijtschelden en afboeken van bijstandsschulden bij de gemeente Rotterdam. Kernbevindingen en reflecties’, door afdeling Economie – Faculteit der Rechtsgeleerdheid – Universiteit Leiden. Ongeveer 30.000 Rotterdammers hebben een bijstandsschuld. Zij hebben vaak problemen op meerdere vlakken: geen werk, bijstandsuitkering, schulden, gezondheidsproblemen. 30% van bijstandsgerechtigden in Rotterdam heeft een bijstandsschuld, relatief hoog ten opzichte van andere grote steden. Bijstandsschulden ontstaan vaak rond start en einde van de uitkering. Preventie is belangrijk om dit te voorkomen. Het is een afweging of het wenselijk is bijstandsschulden te verminderen, gezien de impact maar ook de functie ervan in het stelsel. Uit onderzoek blijkt dat kwijtschelding en afboeking van schulden bij de gemeente weinig effect had op werk, uitkering en gezondheid. Dit komt waarschijnlijk door andere schulden die blijven bestaan; een integrale aanpak is nodig voor effect. Geadviseerd wordt preventie van bijstandsschulden, een collectieve schuldenaanpak en goede communicatie over interventies. Met weblink: <https://www.universiteitleiden.nl/binaries/content/assets/rechtsgeleerdheid/fiscaal-en-economische-vakken/economie/bijstandsschulden-gemeente-rotterdam/eindrapport—bijstandsschulden-bij-de-gemeente-rotterdam.pdf>
  • 50
    Zie het artikel van 26 augustus 2023 in BNR, getiteld ‘Aantal werkenden stijgt maar productiviteit daalt, ‘ronduit verontrustend”, blijkt uit gegevens van het CBS dat de economie twee kwartalen op rij krimpt, terwijl het aantal banen blijft stijgen. Dit resulteert in een daling van de arbeidsproductiviteit. Er worden meer laagproductieve banen gecreëerd en minder hoogproductieve banen. Deze dalende arbeidsproductiviteit vormt een groot probleem en bemoeilijkt de aanpak van uitdagingen zoals het klimaat, stikstof, armoede en de overheidsfinanciën. Als de arbeidsproductiviteit niet stijgt, zullen sociale en politieke tegenstellingen toenemen. Het artikel benadrukt dat het zorgwekkend is dat er weinig aandacht is vanuit de politiek en economen voor het probleem van dalende arbeidsproductiviteit. Met weblink: <https://www.bnr.nl/nieuws/economie/10521940/arbeidsproductiviteit-daalt-door-bullshit-banen-ronduit-verontrustend>
  • 51
    Zie het artikel van 9 augustus 2023 in Sociale vraagstukken, ‘Sociaal professionals: richt je pijlen op de rijken’. Er is in Nederland meer aandacht voor ongelijkheid en er worden maatregelen genomen om armoede te bestrijden.  Er ontbreekt aandacht voor de andere kant van de ongelijkheid – moeten rijken niet minder rijk worden? Rijken schrijven hun succes graag toe aan eigen prestaties, maar vergeten hun privileges. Onderzoek laat zien dat de hoogste inkomens niet samenhangen met intelligentie. Rijken hebben sociologische training nodig om in te zien dat hun succes niet alleen aan eigen prestaties ligt. Rijken moeten meer belasting betalen, maar kunnen ook vrijwillig bijdragen door netwerken en kennis te delen. Sociaal professionals moeten zich meer richten op de rijken om ongelijkheid te bestrijden. Met website: <https://www.socialevraagstukken.nl/column/sociaal-professionals-richt-je-pijlen-op-de-rijken/>
  • 52
    Zie het artikel van 31 augustus 2023 in de Volkskrant, ‘Steun van de overheid, ja. En toch komen Rotterdammers niet rond: ‘Het kost veel energie om weinig geld te hebben’. Het Rode Kruis en andere hulpverleners zien een toename van mensen die ondanks overheidssteun en toeslagen niet rond kunnen komen. Dit zijn werkende armen en mensen die net te veel verdienen voor steun, maar aan het eind van de maand in de problemen komen. De hoge inflatie en energieprijzen maken het leven nog duurder. Mensen zijn aangewezen op de Voedselbank. Het huidige systeem sluit niet aan op de behoeften van mensen in armoede. Ook is het sociaal minimum te laag. Aanvragen van toeslagen is ingewikkeld en er is wantrouwen richting overheidsinstanties. Structurele oplossingen zijn nodig, zoals verhoging van het minimum en vereenvoudiging van het systeem. Centraal staat dat ondanks steun steeds meer mensen in de problemen komen door de hoge kosten en ingewikkeldheid van het hulpverleningsysteem. Structurele hervormingen zijn nodig. Met weblink: <https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/steun-van-de-overheid-ja-en-toch-komen-rotterdammers-niet-rond-het-kost-veel-energie-om-weinig-geld-te-hebben~bdd2f413/>
  • 53
    Zie het artikel van 30 juni 2023 van Rijnmond.nl, ‘Hoe Rotterdam met dit armoedeplan tienduizenden inwoners beter wil helpen ‘, waarin o.a. gesteld is dat tienduizenden Rotterdamse inwoners op of onder de armoedegrens leven. Rotterdam wil met het nieuwe armoedeplan problemen vroeg signaleren en Rotterdammers beter begeleiden en ondersteunen. Ook wil men met het plan meer steun bieden aan maatschappelijke organisaties die een luisterend oor bieden en snel hulp kunnen geven. Verder wil men duizend gezinnen intensiever gaan begeleiden en meer les geven over omgaan met geld. De wethouder wil hulp simpeler maken door het makkelijker te maken om hulp aan te vragen, net als bij het opvragen van belastinggegevens. De oppositie is kritisch en vindt het plan te mager en niet concreet genoeg, maar de wethouder vindt dat hij snel heeft gehandeld door een actieplan op te stellen. Met weblink: <https://www.rijnmond.nl/nieuws/1689446/hoe-rotterdam-met-dit-armoedeplan-tienduizenden-inwoners-beter-wil-helpen>
  • 54
    Zie het artikel van 23 juni 2022 in het NRC Handelsblad, ‘Steun Rotterdammers in armoede. Nu!’, waarin o.a. gepleit is door de auteur voor een tijdelijke overbruggingsregeling voor Rotterdammers in armoede, genaamd TOBIA. Namelijk door verdubbeling van het weekbudget voor burgers met minder dan €50 per week, zoals gebeurde voor ondernemers tijdens corona. Dit biedt directe financiële hulp, door binnen zes weken het geld op rekeningen te storten, net als de TOZO-regeling voor ondernemers. Controle gebeurt achteraf. Momenteel leeft 14,6% van de Rotterdammers onder de armoedegrens, met als resultaat dat het sociaal minimum te laag is. Geldzorgen leiden tot eenzaamheid, schooluitval en spanningen thuis. De hulpverlening schiet te kort. Een enquête toont dat bewoners vooral behoefte hebben aan iemand om vragen te stellen en die naar hen luistert. Verder zou de regeling financiële stress verminderen en ruimte geven voor andere zaken in het leven. Het maakt ad hoc regelingen overbodig. TOBIA zou de tijd creëren die nodig is om armoede structureler aan te pakken, zoals het herzien van het sociaal minimum en effectievere hulpverlening. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2022/06/23/steun-bewoners-in-armoede-nu-a4134285>
  • 55
    Zie het artikel van 4 december 2021 van rechtsbronnen.nl, ‘Beslissingsgedrag sociaal domein: Effecten bezuinigingsbeleid bijstandsuitkeringen‘. Sinds de decentralisatie van overheids taken in 2015 zijn gemeenten verantwoordelijk voor de uitvoering van de Participatiewet, maar door bezuinigingen is er onvoldoende budget, waardoor de wet niet kan worden gehandhaafd. Uitkeringsgerechtigden ervaren wantrouwen en worden ontmoedigd, terwijl er veel fouten worden gemaakt bij berekeningen en betalingen. Er is onvoldoende maatwerk in re-integratie en de uitstroom uit uitkeringen is verwaarloosbaar. Het bezuinigingsbeleid leidt tot een cultuur van angst onder gemeenteambtenaren en verhoogde lokale belastingen. Er is behoefte aan betere juridische bescherming om verdere erosie van sociale cohesie tegen te gaan. Met weblink: <https://www.rechtsbronnen.nl/2021/12/04/beslissingsgedrag-sociaal-domein-effecten-bezuinigingsbeleid-bijstandsuitkeringen/>. Zie ook het artikel van 3 februari 2023 ‘Effecten woningmarktbeleid op sociaal domein, ontwikkelingen’. Het Nederlandse woningmarktbeleid heeft sinds de financiële crisis van 2008 gefaald, waardoor de woningmarkt extreem is oververhit geraakt. Dit heeft geleid tot een enorm woningtekort, stijgende prijzen en huren, en een dalende arbeidsproductiviteit. Tegelijkertijd groeit de ongelijkheid en ervaren arme huurders ‘woonschaamte’ door hun woonsituatie. Er is dringend een integrale aanpak van alle schakels in de woningketen nodig, waarbij zowel bouw als regelgeving een grotere rol moeten spelen, willen de nadelige effecten worden omgebogen. Met weblink: <https://www.rechtsbronnen.nl/2023/02/03/effecten-woningmarktbeleid-op-sociaal-domein-ontwikkelingen/>
  • 56
    Zie het artikel van 30 augustus 2023 in het FD, ‘Staat haalt veel meer vennootschapsbelasting op’. De Belastingdienst heeft over de afgelopen twee jaar veel meer vennootschapsbelasting (vpb) ontvangen dan in de jaren ervoor. In 2019 was dit €26 miljard, in 2022 al €38 miljard. De toename komt door hogere winsten bij bedrijven en het deel van de inkomsten dat betrekking heeft op 2021. De stijging van vpb-inkomsten is veel groter dan bij andere belastingen als btw en inkomstenbelasting. Accijnsinkomsten daalden door tijdelijke verlaging van brandstofaccijnzen wegens hoge energieprijzen. Energiebelasting daalde ook door tijdelijke verlagingen en lager verbruik. Andere belastingen als kansspelbelasting en assurantiebelasting leverden juist meer op. Sociale premies zijn goed voor ongeveer een derde van de overheidsinkomsten. Met weblink: <https://fd.nl/economie/1487164/staat-haalt-veel-meer-vennootschapsbelasting-op>
  • 57
    Zie de Kamerbrief van 15 augustus 2023 over Fiscale maatregelenlijst 2023. Uit de kamerbrief over Fiscale maatregelenlijst 2023 van 15 augustus 2023 aan de Tweede Kamer blijkt dat het (gevallen) kabinet voor prinsjesdag 2023 al diverse belastingverzwarende maatregelen in 2024 heeft opgesteld. De lage BTW-tarieven op o.a. voeding, niet-alcoholische dranken, arbeidsintensieve diensten (b.v. schilders, kappers en schoenmakers), kosten personenvervoer waaronder het OV, worden verhoogd. De aangekondigde genormeerde huren worden op advies van de Raad van State niet doorgevoerd, en de servicekosten (veelal voor ouderen en gehandicapten) tellen vanaf 2024 ook niet meer mee voor de hoogte van de huurtoeslag. Wel gaat leeftijdsgrens omlaag van 23 naar 21 jaar waardoor jonge huurders eerder huurtoeslag kunnen krijgen, en worden de maximum huurgrenzen afgeschaft waardoor meer huurders met een laag inkomen, maar een te hoge huur, in aanmerking kunnen komen voor huurtoeslag. Verder zijn er nog allerlei andere fiscale maatregelen gepland zoals klimaat en energie, schenk en erfbelasting, en overdrachtsbelasting. Met weblink: <https://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ministerie-van-financien/documenten/kamerstukken/2023/08/15/kamerbrief-fiscale-maatregelenlijst-2023> en de Fiscale maatregelenlijst 2023 <https://www.rijksfinancien.nl/sites/default/files/rapporten/fiscale%20maatregelenlijst/Fiscale%20maatregelenlijst%20augustus%202023.pdf>
  • 58
    Zie het artikel van 29 augustus 2023 in het FD, ‘Lastenverzwaring is gevoeligste punt bij overleg over armoedeaanpak’. Het kabinet moet beslissen of en hoeveel de belastingen volgend jaar omhoog moeten om extra geld vrij te maken voor armoedebeleid. De Tweede Kamer heeft geëist dat het aantal mensen onder de armoedegrens volgend jaar niet stijgt, maar CPB voorspelt een stijging. Een lastenverhoging voor hogere inkomens via verlaging van de grens voor de hoge inkomstenbelasting is een optie om geld op te halen. Dit raakt vooral hogere inkomens en levert naar schatting €1 mrd per procentpunt op. Het kabinet wil bijsturen omdat hogere inkomens volgens CPB meer koopkrachtstijging krijgen. Een besluit valt woensdag tijdens overleg van premier en vicepremiers. Uiterlijk donderdag moet de begroting naar de Raad van State. Met weblink: <https://fd.nl/politiek/1487286/lastenverzwaring-is-gevoeligste-punt-bij-overleg-over-armoedeaanpak>
  • 59
    Zie het artikel van 12 september 2023 in het FD, ‘Oproep tot bezuinigen eist antwoord politiek’. De ambtelijke top Stuurgroep Begrotingsruimte heeft een serieus rapport uitgebracht waarin bezuinigingen worden geëist of meer belastingheffing. Ze hanteren een begrotingstekort van 2% als uitgangspunt, wat veilig is ten opzichte van de Europese ondergrens van 3%. Volgens het rapport moet een nieuw kabinet €17 mrd structureel bezuinigen in 2028. Daarnaast uit de Stuurgroep kritiek op de miljardenfondsen voor stikstof en klimaat, waarbij wordt gesteld dat deze fondsen inefficiënt zijn en leiden tot niet-efficiënte plannen. De ambtenaren op Financiën waren al langer tegen deze fondsen en dit oordeel wordt nu openlijk geuit. Er is ook kritiek op het rapport zelf. De ambtenaren baseren zich op voorspellingen van het Centraal Planbureau, terwijl de vooruitzichten van Financiën zelf positiever zijn. Bovendien stellen critici dat deze instituten vaak te pessimistisch zijn in hun voorspellingen. Het rapport erkent dat de voorspellingen van de afgelopen veertien jaar 0,7 procentpunt te somber waren, wat bijna de helft is van de voorgestelde bezuinigingen. Ten slotte wordt benadrukt dat het belangrijk is dat politieke partijen reageren op het rapport en een antwoord formuleren. Ze moeten ook nadenken over de situatie na 2028, wanneer hoge zorgkosten en vergrijzing de begroting in gevaar kunnen brengen. Het rapport vraagt om een goed doordacht antwoord van de politiek. Met weblink: <https://fd.nl/opinie/1488971/oproep-tot-bezuinigen-eist-antwoord-politiek>
  • 60
    Zie het artikel van 8 september 2023 in het FD, ‘Verhitte economie vraagt om ander begrotingsbeleid’. De Studiegroep Begrotingsruimte brengt binnenkort advies uit over de financiële ruimte voor een nieuw kabinet. Dit advies is vaak leidend voor het regeerakkoord. In 2020 adviseerde de Studiegroep om in te zetten op stabilisatie vanwege de coronacrisis. Dit advies is genegeerd. Het coalitieakkoord zorgde voor een gat in de overheidsfinanciën. Sindsdien is de budgettaire situatie verder verslechterd. De overheidsuitgaven stijgen, de rente is gestegen en de staatsschuld loopt op. Er is geen acute crisis, maar op termijn moet de balans worden hersteld. Uitstel maakt het duurder. Veel beleid hoeft niet per se tot hogere uitgaven te leiden. Bijvoorbeeld normeren en beprijzen bij klimaatbeleid. Begrotingsbeleid moet anticiklisch zijn: aanpassingen doen als het economisch goed gaat. Maar in de praktijk is het beleid vaak procyclisch en versterkt het de conjunctuur. Nu is er sprake van oververhitting. Een nieuw kabinet kan daarom beter kiezen voor begrotingsdiscipline en stabilisatie. Met weblink: <https://fd.nl/opinie/1488400/verhitte-economie-vraagt-om-ander-begrotingsbeleid>
  • 61
    Zie het artikel van 28 oktober 2023 in het NRC Handelsblad, ‘Landen moeten eerst de gaten in de eigen belastingwetgeving dichten’, door Mark Beunderman. Annette Alstadsæter is een van de hoofdauteurs van het grote rapport over belastingontwijking, het Global Tax Evasion Report. Ze strijdt voor behoud van de verzorgingsstaat. Multinationals en superrijken weten met constructies hun belastingdruk laag te houden. Dit ondermijnt de solidariteit. Het recente OESO-akkoord over minimum winstbelasting voor bedrijven is verzwakt en zal weinig opleveren. Landen moeten zelf ook mazen dichten. Rijken parkeren vermogen steeds vaker in vastgoed om belasting te ontwijken. Dat moet transparanter worden gemaakt. Nederland heeft stappen gezet zoals een belasting op royalty’s, maar kan meer doen. Perfectionistische internationale deals komen er niet. Kleine stapjes zijn belangrijk. Elk land kan zelf al veel doen, door eigen wetgeving aan te passen. Zo kan belastingontwijking worden aangepakt. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2023/10/28/landen-moeten-eerst-de-gaten-in-de-eigen-belastingwetgeving-dichten-a4178850>
  • 62
    Zie het artikel van 27 oktober 2023 in het NRC Handelsblad, ‘De fiscus ondermijnt zelf het Nederlands belastingstelsel’, door Roel Janssen. Nederland speelt een sleutelrol als doorstroomland van kapitaal om belasting te ontwijken. Ook rijke Nederlanders kunnen hun belastingdruk sterk verlagen. De overheid biedt allerlei constructies om belasting te ontwijken, zoals de ‘pretbox’ voor ondernemers en trustkantoren voor brievenbusfirma’s. 15% van de internationale belastingontwijking loopt via Nederland. Het is het 4e belastingparadijs ter wereld voor bedrijven. Dit beleid ondermijnt het Nederlandse belastingstelsel. Het levert weinig op, maar kost miljarden aan belastingderving. Er is sprake van bewust nationaal beleid om het vestigingsklimaat te bevorderen. Maar hierdoor holt Nederland zijn eigen belastingstelsel uit. Dit moet veranderen om te voorkomen dat het belastingsysteem hierdoor verder wordt uitgehold, aldus experts. Het is een beleidskeuze, geen natuurwet. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2023/10/27/de-fiscus-ondermijnt-zelf-het-nederlands-belastingstelsel-a4178795>
  • 63
    Zie het artikel van 20 september 2016 in Follow the Money, ‘De rekening van Rutte’. Het economisch herstel na de financiële crisis verloopt moeizaam in Nederland. Dit komt vooral door het strenge begrotingsbeleid van de afgelopen jaren waarbij veel is bezuinigd en belastingen zijn verhoogd. Hierdoor is de economische schade van de crisis onnodig verdiept en is een aanzienlijk deel van de potentiële economische groei verloren gegaan. Wel zijn er een aantal langetermijnhervormingen doorgevoerd, maar de financiële sector en woningmarkt zijn onvoldoende aangepakt. De rekening van het beleid van Rutte is dan ook te hoog gebleken. Met weblink: <https://www.ftm.nl/artikelen/de-rekening-van-rutte>
  • 64
    Zie Kamerstukken van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. (2013). Nota over de toestand van ’s Rijks financiën (Dossiernummer 33750, nr. 1), met weblink: <https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-33750-1.html>
  • 65
    Zie het artikel van 24 januari 2018 van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), ‘De invloed van de overheid op het bbp’ waarin de invloed van de overheid na de uitbraak van de kredietcrisis op het bbp is onderzocht. Daaruit bleek dat in die periode vooral lastenverzwaringen en bezuinigingen zijn doorgevoerd en de overheid toen niet veel heeft bijgedragen aan de economische groei. Maar daarmee is wel het overheidstekort binnen de Europese norm te houden en de staatsschuld verlaagd. Met weblink: <https://www.cbs.nl/nl-nl/achtergrond/2018/04/de-invloed-van-de-overheid-op-het-bbp>
  • 66
    Zie het artikel van 4 augustus 2010 in het Tijdschrift voor de volkshuisvesting (nummer4, Analyse pp. 18-23), ‘Bouwstenen voor het volgende coalitieakkoord’ van P. BoelHouwer. Het economisch herstel na de financiële crisis verloopt moeizaam in Nederland. Dit komt vooral door het strenge begrotingsbeleid van de afgelopen jaren waarbij veel is bezuinigd en belastingen zijn verhoogd. Hierdoor is de economische schade van de crisis onnodig verdiept en is een aanzienlijk deel van de potentiële economische groei verloren gegaan. Wel zijn er een aantal langetermijnhervormingen doorgevoerd, maar de financiële sector en woningmarkt zijn onvoldoende aangepakt. De rekening van het beleid van Rutte is dan ook te hoog gebleken. Met weblink: <https://repository.tudelft.nl/islandora/object/uuid:d315871f-d436-4425-9480-19bf3c1b25ea/datastream/OBJ/download>
  • 67
    Zie het artikel van in het FD, ‘Het IMF zegt het ook’. Het IMF ontdekte dat bezuinigen de economie op dit moment veel meer schaadt dan gedacht. Met weblink: <https://fd.nl/frontpage/economie-politiek/columns/mathijs-bouman/598973/het-imf-zegt-het-ook>
  • 68
    Zie de nieuwsbrief van juni 2004 van het CPB, ‘Economie komt niet op stoom’. De wereldeconomie groeit gestaag, de VS sterk en Europa aarzelend. Nederland is uit de recessie maar de economie komt niet echt op stoom. Bezuinigingen, lastenverzwaringen, ho-
    gere pensioenpremies en de gematigde loonontwikkeling
    drukken de binnenlandse bestedingen zoals de koopkracht van gezinnen. Door bezuinigingen neemt de de werkgelegenheidsgroei in de collectieve sector af. De matige groei wordt gedragen door de uitvoer. Het EMU-tekort blijft rond de 3%, net binnen de norm van het Stabiliteitspact. Met weblink: <https://www.cpb.nl/sites/default/files/CPB%20Nieuwsbrief%20juni%202004.pdf>
  • 69
    Zie het artikel van 27 juli 2023 in het FD, ‘Armoedebestrijding blijft rondzingen in het Haagse debat’, waarin o.a. is gesteld dat armoedebestrijding een belangrijk thema is in de Haagse politiek. Ook na de val van het kabinet gaat de discussie over koopkracht aan de onderkant door. Er is veel politieke aandacht voor het aantal mensen onder de armoedegrens. Dit aantal zal volgens het CPB direct stijgen van 800.000 naar 1 miljoen als de tijdelijke maatregelen per 1 januari stoppen. Een Kamermeerderheid wil met Prinsjesdag plannen zien om de armoede niet te laten stijgen. De goedkoopste manier om armoede te verminderen is gericht geld steken in enkele toeslagen. Maar het ingewikkelde toeslagenstelsel kent ook nadelen. Structurele maatregelen zoals een hoger minimumloon zijn duurder en moeilijker uitvoerbaar. Een demissionair kabinet zal waarschijnlijk kiezen voor een extra verhoging van de toeslagen, ondanks de nadelen daarvan. Structurele hervormingen zijn iets voor een nieuw kabinet. Met weblink: <https://fd.nl/politiek/1481150/armoedebestrijding-blijft-rondzingen-in-het-haagse-debat>
  • 70
    Zie het artikel van 6 september 2023 in het NRC Handelsblad, ‘Binnenhoflezing Pieter Omtzigt: ‘De balans tussen burger en staat moet hersteld worden’. De balans tussen kiezers en gekozenen, tussen Tweede Kamer en kabinet is verstoord. Dit moet zo snel mogelijk hersteld worden. Alleen met goede informatie kan de volksvertegenwoordiging haar controlerende taak uitoefenen. De informatiebalans is nu scheef. De overheid is uit de bocht gevlogen met dataverzameling en inbreuk op grondrechten, zoals bij de toeslagenaffaire. Dit ondermijnt het vertrouwen. Er moet meer waakzaamheid komen om een controlestaat te voorkomen. Bescherming van grondrechten is cruciaal. Het gezag van de Tweede Kamer moet hersteld worden. Kamerleden dragen grote verantwoordelijkheid als volksvertegenwoordiger. De informatiepositie van de Kamer versus de regering moet verbeteren. De Kamer moet begrotingen goed controleren omdat die gaan over koopkracht, over bestaanszekerheid die bij een behandeling in januari door de nieuwe Kamer niet gewijzigd kunnen worden inzake bijvoorbeeld hoogtes van uitkeringen. Ook het coronabeleid moet goed gecontroleerd worden op de ongekende maatregelen en uitgaven. Er moeten stappen komen om grondrechten beter af te dwingen, zoals een grondwettelijk hof. Bij meer openheid van informatie kan de Kamer haar werk beter doen en aan gezag winnen. Er zijn kansen voor verandering. Met weblink: <https://www.nrc.nl/nieuws/2023/09/06/de-balans-van-de-burger-versus-de-staat-moet-hersteld-worden-a4173669>
  • 71
    Zie het artikel van 20 september 2023 in het FD, ‘Herverdeling is goed voor de economie, laat dus het minimumloon maar stijgen’, door Jasper Lukkezen.  Hij stelt dat bedrijven die draaien op werknemers met minimumlonen, eigenlijk op subsidie draaien die op veel manieren schadelijk is voor de economie. Het verhogen van het minimumloon en het verhogen van sommige belastingen is goed voor de Nederlandse economie. Werkenden met een minimumloon krijgen nu veel toeslagen, waardoor banen worden gesubsidieerd die te weinig productief zijn. Dit remt de arbeidsproductiviteit en zorgt voor een krappe arbeidsmarkt. Met hogere lonen is het aantrekkelijker om productiever werk te doen. Ook hogere belastingen voor vermogen dragen bij aan noodzakelijke investeringen zonder grote gevolgen voor bedrijven. Dit vertrouwen in transitie kan de economie ten goede komen. Met weblink: <https://fd.nl/opinie/1491133/herverdeling-is-goed-voor-de-economie-laat-dus-het-minimumloon-maar-stijgen>
  • 72
    Zie het artikel van 25 september 2023 van ESB, ‘De mythes rondom een hoger minimumloon ontkracht’, door Jacob-Jan Koopmans. De auteur kaart verschillende mythes aan over de gevolgen van een hoger minimumloon. Volgens de auteur hanteren Gradus en Koning onjuiste waarden en wordt er onvoldoende rekening gehouden met de werkelijke kosten en economische effecten. Een verhoging naar 16 euro is nodig om tot 60% van het mediane loon te komen. De werkelijke kosten zijn lager door inkomenseffecten. Ook zal een stijging van 20% niet leiden tot prijsstijgingen van meer dan 0,36%. Verder valt de werkgelegenheidsdaling mee gezien de krapte op de arbeidsmarkt. Een hoger minimumloon is niet alleen rechtvaardig maar ook noodzakelijk gezien de achterblijvende koopkracht van minimumlonen en bijstandsuitkeringen. Met weblink: <https://esb.nu/de-mythes-rondom-een-hoger-minimumloon-ontkracht/>
  • 73
    Zie het onderzoeksrapport van 19 december 2013 van Accountantskantoor Price Waterhouse Coopers (PWC) ‘Naar een fraudebeeld Nederland, Inzicht in fraude draagt bij aan bewustwording en effectieve prioriteitsstelling in de aanpak’, waaruit o.a. blijkt dat van de post sociale zekerheidsuitkeringen bijstandsuitkeringen slechts 7% bevat en AOW 68%. Als de bijstandsfraude afgezet wordt tegen de bijstandsbegroting van 11,5 miljard en in het weinig aannemelijke geval dat alle sociale zekerheidsfraude wordt gepleegd door bijstandsontvangers, dan gaat het om slechts 1,3% van de totale bijstandsuitgaven en 0,2% van de sociale zekerheidsuitgaven. Bovendien blijkt dat de opsporingskosten van sociale zekerheidsfraude veel hoger zijn dan de baten vergeleken met fiscale fraude en zorgfraude. Met weblink: <https://www.kennisopenbaarbestuur.nl/documenten/rapporten/2013/12/19/naar-een-fraudebeeld-nederland>, zie ook <https://www.consultancy.nl/nieuws/7513/pwc-fraude-kost-nederlander-600-euro-per-jaar>
  • 74
    Zie het rapport van oktober 2021,  ‘Rapport inventarisatie verbeterpunten, Participatiewet’, waarin o.a. is gesteld dat op p. 41 in paragraaf 4.1.1.3 dat de bewijspositie van een uitkeringsgerechtigde door de bestuursrechter in de loop der tijd zonder enige aanwijzing beperkt heeft en ten nadele van de klant omgekeerd heeft. De onderzoekers doen de suggestie dat het gewenst is om meer evenwicht te brengen in de bewijspositie van de partijen in relatie tot de inlichtingenplicht. Met weblink: <https://www.eerstekamer.nl/overig/20220310/rapport_inventarisatie/document3/f=/vlr4nh26s5y0_opgemaakt.pdf>