Behandeling bloedarmoede, minder ijzer, minder bijwerkingen

-

Laatste update 1 juni 2025

Inhoudsopgave:

    Inleiding

    In dit artikel wordt getracht duidelijk te maken wat de symptomen en/of aanleidingen voor het ontstaan van bloedarmoede kunnen zijn. Verder wordt kort ingegaan op verbeterde behandelmethode ervan met ijzersupplementen, wat de voordelen en nadelen zijn en wat daarover in medische (wetenschappelijke) publicaties over wordt geschreven.

    De symptomen van een ijzertekort

    Symptomen die optreden bij een ijzertekort zijn moeheid, duizeligheid, haarverlies, hoofdpijn, oedeem1 b.v. met een trager langduriger optreden van opgezwollen beide buik/benen/voeten, opgezwollen ogen, rusteloze benen, slaapstoornissen, pijn op de borst, kortademigheid, vermindering cognitieve functies (geheugenverlies)2 3 4, paniekaanvallen en depressie5, lage bloeddruk6/hartslag, tandvleesontsteking, neurologische problemen7 8 9, mogelijk link met psychiatrische storingen10, e.d..

    Mogelijke andere kenmerken zijn veranderingen in het mondslijmvlies en de slokdarm, en broze nagels. Door onvoldoende ijzerinname voor langere tijd, ontstaat er een risico op ijzergebreksanemie, d.w.z. bloedarmoede als gevolg van een ijzertekort.

    Bij een langdurig aan houdende (onbehandelde) bloedarmoede kunnen zenuwaandoeningen ontstaan zoals, evenwichtsproblemen, coordinatieproblemen, overmatige slaperigheid, verminderd verstandelijk vermogen, etc..

    [Zie voor bronnen, links, verwijzingen: @-symptomen-van-bloedarmoede]

    Oorzaken bloedarmoede

    Bloedarmoede kan veel verschillende oorzaken hebben.

    De meest voorkomende vorm van bloedarmoede ontstaat door een ijzertekort, door bloedverlies b.v. overmatige menstruatie, of door onderliggende aandoeningen zoals een maagzweer, middenrifbreuk, poliepen of een ontsteking. Ook kan een tekort aan vitamine B12 of foliumzuur bloedarmoede veroorzaken.

    Andere oorzaken kunnen erfelijk zijn maar ook een gevolg van een andere omstandigheid:

    • chronische ziekte, b.v. beenmergziekten, nierziekten, reuma, SARS.Covid-1911 12 13;
    • sommige vormen van kanker (tumor), hemolyse, vergrote milt;
    • voedselvergiftiging door beschimmeld voedsel, b.v. (myco)toxinevergiftiging (bron);
    • bepaalde sociaaleconomische status, armoede (bron), stress (bron), ondervoeding;

    Het eten van beschimmelt fruit of brood kan leiden tot een voedselvergiftiging. De schimmels zelf zijn niet gevaarlijk maar wel de toxines die zij kunnen producren. Dat kunnen b.v. mycotoxines zijn die afhankelijk van de hoeveeldheid kunnen leiden tot afbraak van rode bloedcellen en in ernstige gevallen tot bloedarmoede gepaard met geelzucht. Vooral bepaalde soorten schimmels in waterige voeding zijn gevaarlijker omdat ze dan lange draden in een product kunnen maken waardoor het enkel wegsnijden van voor het oog geschillde gedeelten niet volstaat.

    Er zijn ook schimmels die nauwelijks schadelijk zijn, en zelf de bescherming tegen andere pathogenen als virussen en bacterrien kunnen verbeteren. Bepaalde kaasschimmels zijn ongevaarlijk, terwijl peniceline een schimmel is die als anti-biotica wordt gebruikt.

    Ook kan een bepaalde sociaaleconomische status een groter risico op o.a. ijzergebrek in de hand werken door b.v. armoede, stress, ondervoeding/slechte voeding met (onzichtbaar) beschimmeld, of een te eenzijdig voedingspatroon met veel goedkope (extreem) bewerkte producten waarin veel (bewerkte) vetten en suikers die nauwelijks voedingswaarde hebben.

     [Zie voor bronnen, links, verwijzingen: @-andere-mogelijke-meespelende-omstandigheden]

    Behandeling bloedarmoede

    De behandeling van bloedarmoede is afhankelijk van de oorzaak ervan. Hieronder volgt een korte opsomming van enkele oorzaken met behandeling:

    • Bij een tekort aan ijzer, vitamine B12 of foliumzuur –> pillen of injecties
    • Bij milde erfelijke vormen van bloedarmoede –> geen behandeling. Bij ernstige erfelijke vormen –> levenslang bloedtransfusies.
    • Als bloedarmoede een gevolg is van een andere ziekte –> behandeling van de ziekte
    • Bij patiënten met kanker die chemotherapie krijgen en bij patiënten met een nierfunctiestoornis –> soms EPO-injectie
    • Als een ziekte de rode bloedcellen kapot maakt –> prednison toedienen

    Biobeschikbaarheid ijzer in voeding

    Het is bekend dat spinazie relatief veel ijzer (ferri-vorm) bevat, maar mogelijk minder bekend is dat de biobeschikbaarheid ervan voor het lichaam, d.w.z. dat het lichaam de in spinazie aanwezige vorm van ijzer minder goed opneemt. Wel kan het tegelijkertijd innemen van vitamine C weer de opname bevorderen via fruit(sap) of dierlijke oorsprong doordat het de omzetting van ferri-vorm naar ferro-vorm bevordert.

    Door voeding met een hoog ijzergehalte te verhitten kan het lichaam beter ijzer opnemen, b.v. door voeding (groente kort) te stomen. Stomen heeft het voordeel dat vitaminen uit voeding niet i.t.t. koken in water met het water afgegoten (inclusief koolhydraten en andere oplosbare voedingsstoffen) worden.

     [Zie voor bronnen, links, verwijzingen: @-biobeschikbaarheid-ijzer]

    Vaak gehanteerde voorgeschreven dosering

    De meest gehanteerde dosering zoals voorgeschreven door huisartsen is 3x daags 3 tabletten van 200 mg voor een periode van 6 weken, en eventueel daarna nog 4 weken 2 tabletten van 200 mg per week.

    Het zorginstituut Nederland schrijft de volgende dosis voor:

    […] Suspensie/tabletten: volgens de fabrikant 200 mg (= 10 ml suspensie = 65 mg Fe 2+) 3×/dag. Na normalisatie van het Hb-gehalte de therapie nog 2–3 maanden continueren. Volgens de NHG-Standaard Anemie (2021): bij niet-zwangere volwassenen: 200 mg (= 65 mg Fe 2+) 2×/week. Na normalisatie van het Hb-gehalte de therapie nog 2–3 maanden continueren, eventueel in halve dosering. Voor zwangeren, zie de NHG-Standaard Zwangerschap en kraamperiode (2014). […]

     

    Bijwerkingen ijzerpreparaten, ferrofumaraat, ferricarboxymaltose

    De bijwerkingen van ijzerpreparaten, althans in de meest door arts voorgeschreven vorm van ijzertabletten, ferrofumaraat en ferricarboxymaltose b.v., kunnen volgens o.a. het zorginstituut Nederland en apotheek.nl uiteenlopen van:

    Bijwerkingen van ferrofumaraat:

    Vaak

    • Obstipatie

    Soms

    • Diarree

    Zelden

    • Allergische huidreactie
    • Erytheem (roodheid van de huid of slijmvliezen)
    • Fotosensitiviteitsreactie (voor zonlicht, snel verbranden met of zonder blaren)
    • Pruritus (jeuk door b.v. huidaandoeningen)
    • Rash (uitslag huid)
    • Urticaria (heftig jeukende huiduitslag , die begint met rode vlekjes en daarna in verdikte bleke plekken overgaat)

    Beschreven, met onbekende frequentie

    • Braken
    • Maagpijn
    • Nausea (misselijkheid, opgeblazen gevoel)
    • Tandverkleuring
    • Zwarte stoelgang
    • Verminderde eetlust

     

    Bijwerkingen van ferricarboxymaltose:

    Zelden (bij 1 tot 10 op de 100 mensen)

    • Hoofdpijn, duizelig en misselijk gevoel. Zeer zelden een moe gevoel.
    • Irritatie en pijn op de plaats van injectie.
    • Veranderde bloeddruk. Zeer zelden een snellere hartslag.
    • Rood gezicht.


    Zeer zelden (bij minder dan 1 op de 100 mensen)

    • Maagdarmklachten, zoals overgeven, maag- of buikpijn, verstopping en diarree.
    • Griepachtige verschijnselen, zoals koorts, rillingen, gewrichtspijn, pijn in de armen of benen en spierpijn.
    • Tintelend of doof gevoel in de handen of voeten.
    • Pijn op de borst, snellere hartslag en benauwd gevoel.
    • Smaakverlies
    • Zwakkere botten en botpijn door botontkalking (osteoporose).

    Interacties

    Voordelig: Vitamine C bevordert de ijzeropname, tegelijkertijd innemen

    Nadelig: melk, koffie, thee.

    Verminderde opname: interval minimaal 2 uur na inname als inname van ijzer niet tijdig gestopt kan worden: zink, fluorchinolonen, bisfosfonaten of thyroxine, tetracyclinederivaat (zowel opname ijzer als de tetracycline nemen af), bij doxycycline of stoppen met ijzer of alternatief kiezen;

    levodopa of carbidopa 1 uur voor en ijzer 1 uur na het eten innemen;

    minimaal 2 uur na methyldopa innemen en zo nodig de dosering van methyldopa verhogen.

    Minder ijzer inname verbeterd de opname ervan, en verminderd bijwerkingen

    Uit verschillende medisch wetenschappelijke publicaties blijkt dat de hoeveelheid en frequentie van ijzerinname bij bloedarmoede van belang is.

     Het meerdere malen (b.v. 3x daags) innemen van ijzerpreparaat leidt niet tot een hogere ijzeropname dan het 1x per dag innemen ervan. Verder leidt het dagelijks toedienen van relatief hogere doses o.a. tot een afname van de dagelijkse ijzeropname.

    In een commentaar bij de publicatie van het onderzoek in Blood stelt Stanley L. Schrier van Stanford University School of Medicine dat de huidige aanpak van bloedarmoede door ijzergebrek wel eens helemaal verkeerd zou kunnen zijn. Dat denkt ook Swinkels, hoewel ze vindt dat eerst meer onderzoek nodig is dat de gevonden resultaten ondersteunt: “Het meeste ijzer uit een tablet bereikt het beenmerg – en dus de rode bloedcellen – als iemand eenmaal in de twee dagen een tablet slikt van 40 tot 80 milligram ijzer. Het lijkt er dus op dat op maandag, woensdag en vrijdag voor het ontbijt een tablet van 40 – 80 mg innemen de beste manier is om ijzergebrek te behandelen. Inmiddels zijn we al bezig met nieuw onderzoek waarmee we dit verder willen bewijzen.”

    Richtlijnen ijzer te laag vooral voor vrouwen, blinde vlek huisartsen

    Uit buitenlandse en Nederlandse medisch onderzoek in 2024 naar ijzerwaarden in het bloed blijkt dat de richtlijnen voor vrouwen te lage bloedwaarden hanteren. Daardoor worden gezondheidsklachten zoals vermoeidheid door ijzertekort vaak niet door huisartsen behandeld.

    Komt een vrouw bij de dokter van het oude denken: ‘Moe, vergeetachtig, pijn? Nou, nou, niet zo angstig! Dat zijn nu eenmaal de mindere kanten van het vrouw-zijn. Gewoon wat rustiger aan doen, op tijd naar bed, gezond eten…’

    De ondergrens voor hemoglobinewaarden is verhoogd van 7,5 naar minimaal 8,5 nnol/L en de ferritinewaarden van 15 naar 30 μg/L. De Nederlandse vrouwelijke internist stelt zelfs dat haar HB-waarde normaal 9,8 mmol/L is, en dat het dus gaat om maatwerk.14

    Op de website van thuisarts.nl stonden half mei 2025 nog de oude ijzerwaarden voor vrouwen. Verder adviseert men toch om elke dag ijzerpreparaten in te nemen, ondanks dat uit onderzoek blijkt dat dit niet tot hogere opname door het lichaam leidt, maar mogelijk tot overdosering met bijwerkingen.

    Conclusie

    Bloedarmoede kan ontstaan als gevolg van b.v. bloedverlies, ziekte, ondervoeding, en stress. De symptomen zijn vermoeidheid, haaruitval, duizeligheid en bij langdurende bloedarmoede door ijzergebrek kan een verminderde werking van het immuunsysteem en schildklier ontstaan, problemen met nieren, verslechterde regulatie van de lichaamstemperatuur, cognitieve problemen, botontkalking, e.d..

    De behandeling van bloedarmoede is afhankelijk van de oorzaak. Meestal wordt in Nederland standaard een hoge dosis van 200 mg 3x daags per dag gedurende 6 weken voorgeschreven waarbij diverse bijwerkingen kunnen ontstaan.

    Uit diverse medische onderzoeken blijkt dat met een inname van 40-80 mg om de twee dagen voor het ontbijt de beste opname van ijzer (ferro-vorm) bereikt kan worden. Daarbij zal extra Vitamine C vooral de opname van ijzer (ferri-vorm) bevorderen zoals aanwezig in voeding b.v. spinazie.

    Ook kan een lagere dosis om de 2 dagen (intermittend) de bijwerkingen verlagen van (voornamelijk) darminfecties veroorzaakt door juist teveel ijzer in de darmen.

    Bij bepaalde voeding met een hoog ijzergehalte kan de opname verhoogd worden door het te verhitten (b.v. stomen). Bepaalde combinaties van andere voeding en dranken en/of medicatie kan de opname van ijzer verminderen. 

    Uit buitenlands en Nederlands medisch onderzoek in 2024 blijkt dat de richtlijnen voor ijzerwaarden in het bloed voor zowel mannen maar vooral vrouwen uitgaan van te lage waarden. Een Nederlandse vrouwelijke internist stelt dat uit haar praktijkwaarnemingen blijkt dat het op dat punt dan ook maatwerk betreft. Zij waarschuwt ervoor dat huisartsen bij gezondheidsklachten vaak bloedarmoede missen in de diagnose.

    Bronnen, links, verwijzingen

    @ symptomen van bloedarmoede

    @ lage bloeddruk/hartslag & bloedarmoede

    Yoon, H., Lee, J. H., Kim, G. S., Kim, Y. J., Hwang, E. Y., Park, C. E., & Park, J. (2018). The relationship between anemia and pulse pressure and hypertension: The Korea National Health and Nutrition Examination Survey 2010-2012. Clinical and experimental hypertension (New York, N.Y. : 1993), 40(7), 650–655. https://doi.org/10.1080/10641963.2017.1416123, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29319360/

    @ cognitieve, neurologische functies en bloedarmoede

    Low Iron, Depression, and Anxiety – A Simple Solution: https://www.thecaregrouppc.com/low-iron-depression-and-anxiety/

    Heavy Metal: Iron and the Brain, Sometimes the first symptoms of iron deficiency are neurologic: https://www.psychologytoday.com/us/blog/evolutionary-psychiatry/201511/heavy-metal-iron-and-the-brain

    Jáuregui-Lobera I. (2014). Iron deficiency and cognitive functions. Neuropsychiatric disease and treatment, 10, 2087–2095. https://doi.org/10.2147/NDT.S72491. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4235202/

    Agrawal, S., Kumar, S., Ingole, V., Acharya, S., Wanjari, A., Bawankule, S., & Raisinghani, N. (2019). Does anemia affects cognitive functions in neurologically intact adult patients: Two year cross sectional study at rural tertiary care hospital. Journal of family medicine and primary care, 8(9), 3005–3008. https://doi.org/10.4103/jfmpc.jfmpc_599_19, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6820398/

    Association between anemia and cognitive decline among Chinese middle-aged and elderly: evidence from the China health and retirement longitudinal study: https://bmcgeriatr.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12877-019-1308-7

    Neurologische uitval bij anemie
    Neurological deficit with anemia: https://www.ariez.nl/wp-content/uploads/2018/08/199-202-1.pdf

    De (omstreden) link tussen ijzertekort en psychiatrische stoornissen: https://www.eoswetenschap.eu/psyche-brein/de-omstreden-link-tussen-ijzertekort-en-psychiatrische-stoornissen

    Neurocognitive Dysfunctions in Iron Deficiency Patients: https://www.intechopen.com/chapters/66374

    @ andere mogelijke meespelende omstandigheden

    @ ziekten & bloedarmoede

    SARS-CSandvik, T., Rimstad, E., & Mjaaland, S. (2000). The viral RNA 3′- and 5′-end structure and mRNA transcription of infectious salmon anaemia virus resemble those of influenza viruses. Archives of virology, 145(8), 1659–1669. https://doi.org/10.1007/s007050070082. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11003475/

    Chakravarthy, R., Murphy, M. L., Ann Thompson, M., McDaniel, H. L., Zarnegar-Lumley, S., & Borinstein, S. C. (2022). SARS-CoV-2 infection coincident with newly diagnosed severe aplastic anemia: A report of two cases. Pediatric blood & cancer, 69(4), e29433. https://doi.org/10.1002/pbc.29433. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34767303/

    Prevalence of Depression Symptoms in US Adults Before and During the COVID-19 Pandemic: <https://jamanetwork.com/journals/jamanetworkopen/fullarticle/2770146>

     Boussabbeh, M., Ben Salem, I., Rjiba-Touati, K., Bouyahya, C., Neffati, F., Najjar, M. F., Bacha, H., & Abid-Essefi, S. (2016). The potential effect of patulin on mice bearing melanoma cells: an anti-tumour or carcinogenic effect? Tumour biology: the journal of the International Society for Oncodevelopmental Biology and Medicine, 37(5), 6285–6295. https://doi.org/10.1007/s13277-015-4474-z. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26619846/

    @ toxische stoffen en bloedarmoede

    Kaufmann P. (2007). Pilzvergiftungen: Toxidrome, Diagnose und Therapie [Mushroom poisonings: syndromic diagnosis and treatment]. Wiener medizinische Wochenschrift (1946), 157(19-20), 493–502. https://doi.org/10.1007/s10354-007-0465-z: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18030554/

    Ochratoxin A-induced iron deficiency anemia.: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC243261/

    Huff, W. E., Chang, C. F., Warren, M. F., & Hamilton, P. B. (1979). Ochratoxin A-induced iron deficiency anemia. Applied and environmental microbiology, 37(3), 601–604. https://doi.org/10.1128/aem.37.3.601-604.1979. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2963973/

    Mycotoxinen in de melkveehouderij: voorkomen en invloed van DON op de pensfermentatie: https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/216/871/RUG01-002216871_2015_0001_AC.pdf

    Fatigue Due to Mold Exposure: Pathophysiology: https://ndnr.com/anxietydepressionmental-health/fatigue-due-to-mold-exposure-pathophysiology/

    https://www.dedamesdijk.nl/gevaar-van-schimmel-op-eten/

    Mycotoxins: https://journals.asm.org/doi/10.1128/cmr.16.3.497-516.2003?permanently=true

    Endocrine Impacts of Mycotoxins: https://ndnr.com/endocrinology/endocrine-impacts-of-mycotoxins/

    Mycotoxins and Food Safety: https://link.springer.com/book/10.1007/978-1-4615-0629-4

    Mycotoxin analysis: an update: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18286405/

    Mycotoxins and Food Safety: https://link.springer.com/book/10.1007/978-1-4615-0629-4

    Microbiologicals for deactivating mycotoxins: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16715543/

    https://www.amenclinics.com/blog/the-hidden-menace-mold-and-mycotoxins/

    Niyo, K. A., Richard, J. L., Niyo, Y., & Tiffany, L. H. (1988). Pathologic, hematologic, and serologic changes in rabbits given T-2 mycotoxin orally and exposed to aerosols of Aspergillus fumigatus conidia. American journal of veterinary research, 49(12), 2151–2160. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/3071196/

     @ armoede verhoogd kans op bloedarmoede

    Siddiqui, F., Salam, R. A., Lassi, Z. S., & Das, J. K. (2020). The Intertwined Relationship Between Malnutrition and Poverty. Frontiers in public health, 8, 453. https://doi.org/10.3389/fpubh.2020.00453. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7485412/

    Brown, J. E., & Tieman, P. (1986). Effect of income and WIC on the dietary intake of preschoolers: results of a preliminary study. Journal of the American Dietetic Association, 86(9), 1189–1191. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/3745741/

    Relationship between socioeconomic status and anemia prevalence in adolescent girls based on the fourth and fifth Korea National Health and Nutrition Examination Surveys: <https://www.nature.com/articles/ejcn2013241>

    Anonymus. Dietary intake findings, United States 1971-1974. Data from the national health and nutrition examination survey.DHEW publ no (HRA) 77-1647. Rockville, Md: National Center for HealthStatistics, 1977.

     @ stress & bloedarmoede, anemia

    Wei, C., Zhou, J., Huang, X., & Li, M. (2008). Effects of psychological stress on serum iron and erythropoiesis. International journal of hematology, 88(1), 52–56. https://doi.org/10.1007/s12185-008-0105-4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18543064/

    Does Anemia Cause Anxiety?: https://www.healthline.com/health/anxiety/anemia-and-anxiety

    Madhavan Nair K. (2001). Alternate strategies for improving iron nutrition: lessons from recent research. The British journal of nutrition, 85 Suppl 2, S187–S191. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11509109/

    @ biobeschikbaarheid ijzer

    https://www.flandersfood.com/nl/artikel/2011/03/10/biobeschikbaarheid-van-ijzer-waarom-popeye-ongelijk-had

    https://proveg.com/nl/plantaardige-voeding-en-lifestyle/vegan-voedingsstoffen/ijzertekort/

    @ dosis en bloedarmoede

    Zie het artikel van dr. C.Th.B.M. van Deursen en dr. M. van Gelder ‘IJzersuppletie bij anemie: minder is beter!, Iron supplementation of anemia: less is best!’. Met weblink: <https://www.ntvh.nl/journal-article/ijzersuppletie-bij-anemie-minder-is-beter/>, laatst bezocht op 25 mei 2022.

    Zie het artikel van 2 november 2015 van het Radboud UMC ‘Betere behandeling van ijzertekort bij bloedarmoede ontdekt. Elke twee dagen slechts één ijzertablet lijkt beste aanpak.’ Met weblink: <https://www.radboudumc.nl/nieuws/2015/betere-behandeling-van-ijzertekort-bij-bloedarmoede-ontdekt>, laatst bezocht op 19 maart 2021.

    @ behandeling ijzerpreparaten & bijwerkingen

    Bijwerkingen Lareb FERROFUMARAAT, wat is er gemeld bij Lareb: <https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/f/ferrofumaraat

    https://www.apotheek.nl/medicijnen/ferricarboxymaltose?product=ferinject#wat-zijn-mogelijke-bijwerkingen

    https://www.mmc.nl/internegeneeskunde/aandoeningen-en-behandelingen/bloedarmoede/

    https://www.healthline.com/nutrition/iron-deficiency-signs-symptoms#TOC_TITLE_HDR_13

    https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/iron-deficiency-anemia/diagnosis-treatment/drc-20355040

     

     

    Verwijzingen, bronnen en links