Regeling recht op uitkering (Pw) en subsidie uitvoering (Pw)

- 
"Iedere in Nederland woonachtige Nederlander die hier te lande in zodanige omstandigheden verkeert of dreigt te geraken dat hij niet over de middelen beschikt om in de noodzakelijke kosten van bestaan te voorzien, heeft recht op bijstand van overheidswege." 
Artikel 11 lid 1 Participatiewet

Inleiding

Als een werknemer in Nederland buiten eigen schuld werkeloos wordt, en niet snel ander werk kan vinden dan kan een werkeloosheidsuitkering (WW) gedeeltelijk het loon voor een bepaalde tijd en onder bepaalde voorwaarden doorbetalen.
Als er geen recht op WW (meer) is, en er is nog steeds geen betaald werk gevonden, dan kan een werkzoekende onder bepaalde voorwaarden een bijstandsuitkering aanvragen. Dit is geregeld in de Participatiewet die sinds 2015 in werking is getreden en de Wet Werk en Bijstand (WBB) vervangen heeft.

Hieronder wordt een globaal overzicht gegeven van de wijze waarop de uitvoering van de Pw, d.w.z. de bijstandsuitkeringen, worden gefinancierd en op welke regelingen dat is gebaseerd.

"Een ieder heeft recht op een levensstandaard, die hoog genoeg is voor de gezondheid en het welzijn van zichzelf en zijn gezin, waaronder inbegrepen voeding, kleding, huisvesting en geneeskundige verzorging en de noodzakelijke sociale diensten, alsmede het recht op voorziening in geval van werkloosheid, ziekte, invaliditeit, overlijden van de echtgenoot, ouderdom of een ander gemis aan bestaansmiddelen, ontstaan ten gevolge van omstandigheden onafhankelijk van zijn wil. 
Art. 25 Universele rechten van de Mens

Grondrecht(en) op bestaansminimum Pw en mensenrechten zoals Eu-recht, internationale verdragen

De Pw is gebaseerd op het grondwettelijk recht op bestaansminimum, maar omdat in Nederland niet (meer) aan de Grondwet (Gw) wordt getoetst, is het beroep op een bepaald bestaansminimum niet af te dwingen via de Nederlandse Grondwet. Daarvoor moet dan eerder naar Europees-recht en/of internationaal recht gekeken worden.
Nederland is lidstaat, d.w.z. contractspartij, van o.a. de Europese Unie en dient zich kort gezegd te houden aan de (negatieve en positieve) verplichtingen of afspraken zoals o.a. neergelegd in het Europese Verdrag van de Rechten van de Mens (het EVRM), het Europees Sociaal Handvest (ESH). In die verdragen is ook het recht op een bestaansminimum b.v. ingeval van werkeloosheid neergelegd.

Ook in groter internationaal verband heeft NL met andere lidstaten afgesproken, Verenigde Naties (VN), om bepaalde bestaansminimum voor burgers te realiseren. Een voorbeeld van zo’n internationaal verdrag is het Internationaal Verdrag voor Economische en Sociale rechten (het IVESCR), dat gebaseerd is op de Universele Verdrag voor de rechten van de Mens (het UVRM).

In internationaal recht heeft NL dan a.h.w. een ‘contract’, een verdrag, gesloten met andere EU-landen en VN-landen (lidstaten van de Europese unie en de Verenigde Naties. In die verdragen/contracten is afgesproken dat rechten op een bestaansminimum (uitleg ervan) niet zomaar (bij nationale wet) beperkt mogen worden (zie o.a. art. 30 UVRM, art. 5 IVBPR, art. 5 IVESCR, art. 17-18 EVRM en art. 52, 53, 54 Handvest Eu).

De meeste van deze ‘universele mensenrechten’ hebben directe werking in een land/lidstaat gekregen o.a. doordat zij èn in de Grondwet, èn in Europees verdragenrecht, èn in (bijzondere) wetten van een lidstaat (nationaal recht) zijn vastgelegd, b.v. de Pw. Zie links hieronder voor nadere (maar soms niet eenvoudige) informatie.

Een lidstaat zoals NL heeft dat recht op een billijke/behoorlijke levensstandaard (bij werkeloosheid en geen recht op WW-uitkering) in o.a. de Pw geregeld.

Vindplaats recht behoorlijke levensstandaard

Het recht op een billijke/behoorlijke levensstandaard (bij werkeloosheid) is o.a. vastgelegd in art. 1 Gw, art. 1/12/30 ESH (art. 25 UVRM), art. 11 IVESCR, art. 34 Handvest Eu. Die rechten kunnen weer deels in nationale wetgeving, bijvoorbeeld de Pw zijn geregeld (fouten en beperkingen daarin daargelaten).

Bestrijding van armoede, sociale uitsluiting en discriminatie

De EU met het EU parlement willen lidstaten steunen bij de bestrijding van armoede, sociale uitsluiting en discriminatie om zo de inclusiviteit van de Europese samenleving te versterken, de samenhang te vergroten en iedereen gelijke toegang tot de beschikbare kansen en middelen te geven. Dat wordt o.a. ook verder geregeld in de Europese Verordening het programma van de Europese Unie voor werkgelegenheid en sociale innovatie (‘EaSI‘).

Men stelt daarbij dat het bestrijden van armoede, sociale uitsluiting en discriminatie als enkele van de bijzondere doelstellingen van de EU en haar lidstaten is. Sociale inclusie dient volgens, art. 153 VWEU, bewerkstelligt te worden o.g.v. samenwerking van niet-wetgevende aard − de open coördinatiemethode (OCM). Volgens art. 19 VWEU kan de EU b.v. maatregelen nemen om discriminatie te bestrijden, zowel door mogelijke slachtoffers juridische bescherming te bieden als door stimuleringsmaatregelen te nemen.

Subsidie uitkering Pw, Europees Sociaal Fonds (ESF+)

Om het recht op een bepaald bestaansminimum te kunnen bekostigen zijn regelingen en afspraken gemaakt. Omdat NL lidstaat is van de EU, wordt de financiering, de subsidie, voor dat bestaansminimum, d.w.z. de uitvoering van b.v. de Participatiewet (Pw), door EU-lidstaten als het ware in één algemene geldpot gestort en daarna verdeelt onder lidstaten die daar een beroep op doen waarna een lidstaat het geld weer op op beroep van een gemeente onder de gemeenten verdelen.

ESF – Europees Sociaal Fonds (+)

Het Europees Sociaal Fonds (ESF) is het belangrijkste Europese middel om werkgelegenheid te ondersteunen, mensen aan werk te helpen en te zorgen voor eerlijke arbeidskansen voor alle EU-burgers.

Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) coördineert de besteding van het geld uit het ESF in Nederland. Hiervoor is de organisatie Uitvoering van Beleid opgericht.

De subsidies ESF zijn in nationaal NLs recht verder uitgewerkt in de Subsidieregeling ESF 2014–2020, en Subsidieregeling ESF+ 2021–2027, b.v. welke (kwetsbare) groepen werkzoekenden speciale (gesubsidieerde) aandacht kunnen krijgen, maar ook zijn daarin de bekostiging van experimenten met uitkeringen geregeld, e.d..

Uit de voorlopige en definitieve verdeling bijstandsbudgetten kan bekeken hoeveel subsidie een gemeente heeft aangevraagd dan wel voorlopig of definitief heeft verkregen, b.v. ‘Voorlopige bijstandsbudgetten 2022 en definitieve budgetten 2021 bekend‘. Er zijn als zodanig verschillende budgetten in te zien: voorlopige, definitieve, correcties, specificaties en toelichtingen daarvan, e.d..

EaSI – EU-programma voor werkgelegenheid en sociale innovatie (EaSI)

Daarnaast bestaat er ook een Europees financieringsinstrument dat bedoeld is om kwalitatief goede en duurzame werkgelegenheid te verbeteren bij een aanvaardbaar en passend niveau van sociale bescherming. Dat richt zich met name tegen sociale uitsluiting en armoede en voor betere arbeidsomstandigheden. Dat is het programma voor werkgelegenheid en sociale innovatie (EaSI).

Inmiddels is vanaf 2021 de Verordening ‘EaSI‘ ondergebracht in de Verordening ‘ESF’, thans Verordening ESF+ genaamd.

Het Europees Sociaal Fonds Plus, hanteert een strategisch, lange-termijnperspectief om te kunnen anticiperen en reageren op de sociale gevolgen van industriële veranderingen door middel van activiteiten zoals levenslang leren.

EFG – Europees Fonds voor aanpassing aan de globalisering voor ontslagen werknemers

Daarnaast bestaat er sinds 2014 ook een EU-fonds voor aanpassing aan de globalisering voor ontslagen werknemers (EFG-verordening), dat werknemers eenmalige individuele steun biedt voor bepaalde tijd. Daarbij kan het b.v. gaan om verlies van (betaald) werk als gevolg van de coronacrisis, digitalisering, automatisering, de overgang naar een koolstofarme economie of andere veranderingen. De steun (geen uitkering, of pensioen) kan bestaan uit:

  • het zoeken naar een baan
  • loopbaanadvies
  • onderwijs, opleiding en omscholing
  • begeleiding door mentors en coaches
  • bevordering van ondernemerschap en oprichting van een bedrijf

Het kan ook opleidings- of dagvergoedingen verstrekken of soortgelijke steun, zoals toelagen voor mantelzorgers, mobiliteitstoelagen en verhuisvergoedingen, en stimulansen voor de indienstneming van werkgevers.

Steunmiddelen crisisherstel COVID-19 pandemie ESF

De Europese Commissie zet extra steunmiddelen in ter bevordering van crisisherstel van de COVID-19 pandemie. Dit leidt tot een
wijziging van de subsidieregeling ESF 2014-2020 in verband met extra middelen uit REACT-EU. Gewijzigde voorwaarden hebben tot
gevolg dat de toetsing van de ESF-subsidietoets niet langer voldoet aan eerder vastgestelde norm. Bij de huidige toets wordt geen rekening gehouden met maatregelen die het crisisherstel van de COVID pandemie bevorderen. De ESF-subsidietoets moet daarom
worden aangepast aan de voorwaarden van ESF REACT EU.

Gemeentefonds Rijksoverheid, ook decentralisatie- en integratie-uitkeringen

Op de website van de Rijksoverheid is vermeld dat gemeenten geld ontvangen van de Rijksoverheid uit het gemeentefonds. Hiermee betalen zij een deel van hun uitgaven. Gemeenten mogen zelf bepalen waar ze dit geld aan besteden. Zij leggen daarover verantwoording af aan de gemeenteraad.

De omvang van de geldbedragen die een gemeente ontvangen kan van de Rijksoverheid hangt af van de kenmerken en de belastingcapaciteit van de gemeenten. De belastingcapaciteit geeft aan hoeveel belasting een gemeente jaarlijks kan innen.
Bij de verdeling van de geldbedragen kijkt Rijksoverheid kijkt bij de verdeling van het gemeentefonds over de gemeenten naar zo’n 60 maatstaven o.a.:

  • aantal inwoners;
  • aantal jongeren;
  • aantal uitkeringsgerechtigden;
  • oppervlakte van de gemeente.

Bekijk voor meer informatie over de maatstaven de Toelichting op de berekening van de uitkeringen uit het gemeentefonds. Ook is er een overzicht per jaar van de bedragen die iedere gemeente heeft ontvangen uit het gemeentefonds.

Innen gemeentelijke belastingen

Hoe meer belasting een gemeente kan heffen, des te kleiner het aandeel van een gemeente in het gemeentefonds is d.w.z. des te minder geld uit het gemeentefonds een gemeente krijgen kan.

De gemeenten innen voornamelijk belastingen via de onroerend zaakbelasting die is gekoppeld aan de WOZ-waarde van onroerende zaken in de gemeente, zoals woningen en bedrijfspanden e.d.. Zie voor meer informatie over gemeentelijke belastingen door de rijksoverheid de link.
Naast de algemene uitkering kunnen gemeenten ook decentralisatie- en integratie-uitkeringen uit het gemeentefonds ontvangen.

Verder heeft de Rijksoverheid informatie op de website vermeld over toezicht en controle op de wijze waarop geld uit het gemeentefonds verdeeld wordt over de gemeenten:

  • het actueel houden van het verdeelstelsel;
  • het jaarlijks monitoren door de fondsbeheerders (de minister van BZK en de staatssecretaris van Financiën) i.v.m. stijgende of dalende kosten die gemeenten maken via POR (Periodiek Onderhoudsrapport);
  • het herijken van het gemeentefonds d.w.z. het onderzoeken hoe het gemeentefonds opnieuw kan worden verdeeld. Er staat een nieuwe indeling gepland voor 2021. Zie voor meer informatie de webpagina Herziening financiële verhoudingen.;
  • het informeren door de Rijksoverheid van gemeenten over de omvang en verdeling van het gemeentefonds via circulaires i in mei, september en december.

Uit onderzoek van het ESB van 2021 blijkt dat gemeenten ruim 60% van hun uitgaven met subsidies van het Rijk bekostigen. De gemeentelijke belastinginkomsten bedragen slechts 17% van de uitgaven. In totaal is 31 miljard via het Gemeentefonds (in principe vrij besteedbaar) door het Rijk uitgekeerd aan gemeenten.

Experiment met database financiën gemeenten

Momenteel loopt er een pilot (experiment) met een database beschikbaar met informatie over de financiën van gemeenten. Daarmee wordt o.a. een begin gemaakt met het moderniseren van de informatievoorziening over de financiën van de medeoverheden (lagere overheden).
Ervaringen met de pilotversie database zullen worden gebruikt voor het doorontwikkelen en uitbreiden van de database.

Laatste update 7 december 2022

Zie links/bronnen hieronder voor nadere (maar vaak niet eenvoudige) informatie:

Handvest van de grondrechten van de EU
(2000/C 364/01): https://www.europarl.europa.eu/charter/pdf/text_nl.pdf

Verdrag betreffende de werking van de EU (VWEU, geconsolideerde versie): https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:12012E/TXT&from=pl

IVBPR: https://nl.wikipedia.org/wiki/Internationaal_verdrag_inzake_burgerrechten_en_politieke_rechten, en https://wetten.overheid.nl/BWBV0001016/1979-03-11#Verdrag_2; Reservation made by Netherlands

Verordening (EU) nr. 1296/2013 programma voor werkgelegenheid en sociale innovatie (‘EaSI’) : https://eur-lex.europa.eu/legal-content/nl/TXT/?uri=CELEX%3A32013R1296

Europa nu over EaSI: https://www.europarl.europa.eu/factsheets/nl/sheet/60/de-bestrijding-van-armoede-sociale-uitsluiting-en-discriminatie

Europa nu over ESF: https://www.europa-nu.nl/id/vg9id54xf7rx/europees_sociaal_fonds_esf

ESF+: https://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=nl&catId=1081

Europees Sociaal Fonds Plus

EFG: Zie https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=326&langId=nl

EFG-verordening

Stichting Inlichtingenbureau Informatieknooppunt Gemeenten: GEBRUIKERSHANDLEIDING
VERANTWOORDING EUROPEES SOCIAAL FONDS (ESF)
REACT-EU

https://www.inlichtingenbureau.nl/Portals/0/adam/Linklijst/YmYJPqB2UE6W8J_jcXq62A/Link/Gebruikershandleiding%20Europees%20Sociaal%20Fonds%20(ESF)_%205.8.pdf

EFG-verordening

Uwv, Gegevensdiensten, Gemeenten: informatie over aantal aflopende WW-uitkeringen (binnen 6 maanden)

https://www.uwv.nl/zakelijk/gegevensdiensten/gegevens-afnemen-werk-inkomen/detail/voor-gemeenten/informatie-over-aantal-aflopende-ww-uitkeringen

Uitvoering van beleid Ministerie van Sociale Zaken Werkgelegenheid: https://www.uitvoeringvanbeleidszw.nl/subsidies-en-regelingen/e/esf-2014-2020-algemene-informatie-europees-sociaal-fonds

Subsidieregeling ESF+ 2021–2027

Subsidieregeling ESF 2014–2020: https://wetten.overheid.nl/BWBR0035033/2021-10-09

Verordening (EU) n r. 1303/2013 o.a. Europees Sociaal Fonds ESF’: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=celex%3A02013R1303-20171216

Voorlopige verdeling bijstandsbudgetten 2021 en definitieve verdeling 2020 bekend: https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2020/09/30/voorlopige-verdeling-bijstandsbudgetten-2021-en-definitieve-verdeling-2020-bekend

Voorlopige bijstandsbudgetten 2022 en definitieve budgetten 2021 bekend: https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2021/10/01/voorlopige-bijstandsbudgetten-2022-en-definitieve-budgetten-2021-bekend

Rapport – Controle en toezicht op ESF-subsidie: https://www.parlementairemonitor.nl/9353000/1/j9vvij5epmj1ey0/vi3ahwvgb6zv

ESF REACT EU: https://www.uitvoeringvanbeleidszw.nl/subsidies-en-regelingen/react-eu-esf-2014-2020/over

Rijksoverheid over Gemeentefonds: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/financien-gemeenten-en-provincies/gemeentefonds

Rijksoverheid over gemeentelijke belastingen: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/financien-gemeenten-en-provincies/belastinginkomsten-en-specifieke-uitkeringen-gemeenten-en-provincies/gemeentelijke-belastingen

Zie het artikel van 4 mei 2021 van ESB (Economisch Statistische Berichten) ‘Rijksgeld voor gemeenten via steeds meer kanalen’, waarin o.a. is gesteld dat gemeenten ruim 60% van hun uitgaven met subsidies van het Rijk bekostigen. Gemeentelijke belastinginkomsten bedragen slechts 17% van de uitgaven. In 2019 ontvingen gemeenten in totaal 39 miljard euro van het Rijk. Ruim 8 miljard euro kwam binnen via specifieke uitkeringen (geoormerkt voor bepaalde uitgaven) en 31 miljard via het Gemeentefonds (in principe vrij besteedbaar). De algemene uitkering was met 25 miljard euro de grootste Gemeentefondsuitkering. Met weblink: <https://esb.nu/kort/20062894/rijksgeld-voor-gemeenten-via-steeds-meer-kanalen>


# S.D.G.