Rechtsstelsel in Indonesie Debet Aan Crisis?
Inleiding1
In
Indonesië heerst een burgeroorlog tussen voornamelijk islamitische en
christelijke burgers. De regering en het leger proberen de onlusten met
man en macht te smoren. Ook in de private sfeer zijn er problemen. Waar
in de meeste ontwikkelingslanden armoede ontstaan is door de enorme
staatsschuld is dat in Indonesië anders. Het land wordt geregeerd door
de Soeharto-clan die corruptie als handelsmerk voeren. Daardoor is de
bankwereld volledig ingestort en deugt het rechtsstelsel al helemaal
niet. De rechters zijn omkoopbaar en de wetten worden over het algemeen
buitenspel gezet door de geschillen buiten de de rechtszaal te
'schikken'. Zo is sinds het intreden van de onafhankelijkheid slechts
één faillissement (naar Nederlands recht) uitgesproken. Pogingen van een
bekende Nederlandse advocaat om het faillissement-systeem opnieuw te
gaan gebruiken zijn roemloos mislukt. Hij was zeer enthousiast en vol
moed begonnen met het aannemen van grote faillissement-zaken, maar kreeg
zoveel met weerstand, corruptie en spot te maken dat hij op een gegeven
moment eieren voor zijn geld koos en hals over kop terug naar Nederland
kwam.
Men zou kunnen aannemen dat de mensen geen vertrouwen meer
in de staat Indonesië hebben. Dit wordt versterkt door de nu aanwezige
omstandigheden. Misschien dat burgers daarom het recht in eigen handen
nemen.
Historie
De
V.O.C. heeft tijdens de koloniale periode veel invloed op het recht
gehad, maar daar zijn niet veel kenmerken meer van terug te vinden.
Eigenlijk was men meer geïnteresseerd in het verhandelen van kruiden en
specerijen, die werden naar Europa gehaald en daar verder verkocht.
De
echte kolonisatie begon pas vanaf het einde van de 18e en het begin van
de 19e eeuw. Omdat Nederland haar invloed zoveel mogelijk wilde doen
gelden werd op het gebied van het strafrecht en het burgerlijk
procesrecht zoveel als mogelijk het Nederlandse recht ingevoerd. Het was
dus niet een volledige overname van Nederlands recht, want het had in
Indonesië een totaal andere uitwerking dan in Nederland. Zo bestond er
al een vorm van bestuursrecht in Indonesië terwijl dit in het moederland
pas veel later ontwikkeld is.
Adat-recht
De
vraag was hoe men in die tijd om moest gaan met de bestaande
rechtsstelsels en het nieuwe recht. Een van de bestaande rechtssystemen
was het lokale gewoonterecht dat ook wel Adat-recht wordt genoemd. Adat
is een woord dat oorspronkelijk uit het Arabisch komt, het betekent
zoveel als traditie (als aanvulling op de wet); gewoonte in de ruimste
zin; daaronder vallen zeden en gebruiken op elk levensgebied. Het
Adat-recht wordt omschreven als het gewoonterecht der inlanders en
oosterlingen in Indonesië2.
In de 20e
eeuw is bij verschillende onderzoekers het vermoeden gerezen dat het wel
eens om echt recht kon gaan. Juristen zeggen echter dat je niet van het
Adat-recht kan spreken omdat er geen lokaal woord voor recht was. Het
woord Adat-recht zou eigenlijk al een westers woord zijn. Je zou alleen
van Adat-recht kunnen spreken als je het recht tegenover het recht van
de westerse landen zet.
Rechtsstelsels
Pas
in de loop van de 19e eeuw werden lokale leiders opgenomen in het
koloniale bestuur door middel van bijvoorbeeld regenten. Op het
platteland gold het Adat-recht. Aan het eind 19e eeuw was er een duaal
stelsel bestaande uit één voor de Europeanen en een voor de
oorspronkelijke bewoners.
Vanaf de Japanse tijd en de
onafhankelijkheidsstrijd is dit stelsel voorgoed verdwenen. Daarna is
het Nederlandse recht voor een groot deel overgenomen, dit is een
belangrijk kenmerk van voormalige koloniale gebieden.
Het
administratieve recht in Indonesië heeft zich op een andere manier
ontwikkeld dan bij ons. Generaal Soeharto heeft sinds zijn
regeringsperiode veelvuldig gebruik gemaakt van decreten (presidentiële
besluiten), waar nu weer veel kritiek op heerst.
Rechtspluralisme
Men
kent in Indonesië een bonte verzameling van buitenlandse
rechtsonderdelen zoals bijvoorbeeld Canadees zeerecht en Amerikaans
handelsrecht. Onder het Indonesische rechtsstelsel bestaande uit
Adat-recht, staatsrecht en Islamitisch recht is de grondslag
verschillend. Zo is bijvoorbeeld de grondslag van het staatsrecht dat
van het Indonesische volk, en van het Islamitische recht dat van de
religie. Men kan indenken dat alleen al deze twee stelsel met elkaar
kunnen botsen.
Het rechtspluralisme bestudeert deze
rechtsverhoudingen en de situaties dat het ene recht het andere opzij
zet of niet. Zo moest men - bijvoorbeeld - materieel Adat-recht
toepassen volgens statelijke procedures. Dit veroorzaakte problemen
omdat het Adat-recht geen verschil kent tussen materieel- en
procesrecht.
Antropologische benadering
In
Indonesië is de invloed van buitenlands recht een politieke zaak,
waardoor veel procedures van internationale organisaties voor
implementatie van buitenlands recht zorgen. Het Adat-recht speelt nog
steeds een grote rol, maar is volgens juristen slechts geldig indien het
door het statelijke recht erkend wordt. Echter, antropologen kijken wat
de praktijk ermee doet - dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld
‘black-letter-law’ waar alleen naar de rechtsregel wordt gekeken.
In
Indonesië is ongeveer 90% van de bevolking Islamitisch, het is nog niet
de officiële staatsgodsdienst. Het is nog maar de vraag of de
Indonesische burgers - laat staan de Soeharto-clan - beter af zijn als
dit wel zo was. Het Adat-recht is weliswaar slechts voor lokale
samenlevingsvormen bruikbaar, men kent ook een vorm van Adat-recht
(beïnvloed door de overheid) dat bij de rechtbanken wordt gebruikt. Men
neme in herinnering dat 'Adat' is afgeleid van het Arabisch etc., etc,
etc.. Misschien is dat wel één van de belangrijkste redenen dat men er
nog niet aan toe is de corruptie in de politiek en in het rechtssysteem
grondig aan te pakken.
Noten:
1.
Dit artikel is voor een groot deel gebaseerd op hoorcollege
rechtsvergelijking; 02/12/'98, p. 35 v, mw. Dr. Von Benda Beckman.
2. Beide betekenissen uit de Van Dale woordenboeken der Nederlandse taal.
NB: Leest u a.u.b. de disclaimer, klik hier.
© Alle rechten voorbehouden aan rechtsbronnen.nl